Ostrów Wielkopolski – jeden z najstarszych cmentarzy w Polsce

Stary Cmentarz w Ostrowie Wielkopolskim to jeden z najstarszych cmentarzy katolickich w Polsce. Pierwsza informacja o nim znalazła się na planie miasta z 1784 r. W jednym z grobów spoczywają rodzice i siostra kard. Edmunda Dalbora, pierwszego prymasa Polski Odrodzonej. Cmentarz jest starszy nawet od Cmentarza Rakowickiego w Krakowie i warszawskich Powązek.

Stary Cmentarz położony między ul. Wysocką a Wrocławską ma powierzchnię 1,256 ha. Pierwsza informacja o nim znalazła się na planie Ostrowa z 1784 r. O jego powstanie zabiegał w końcu XVIII wieku proboszcz parafii pw. św. Stanisława Biskupa ks. Franciszek Chrzanowski. Duchowny zwrócił się z taką prośbą do Radziwiłłów, którzy byli właścicielami miasta. Przeniesienie cmentarza poza teren kościoła było jednym z pierwszych tego typu rozwiązań w Polsce.

Najstarszy z zachowanych nagrobków pochodzi z 1842 r., gdzie spoczywa Juliane Handke z Domaszewskich. Z ok. 2800 osób pochowanych tu od początku istnienia cmentarza udało się zidentyfikować 1250. Ostrowski cmentarz jest miejscem wiecznego spoczynku wielu ludzi wpisanych na trwałe w dzieje miasta. Znajdują się tutaj groby wybitnych osobistości, m.in. weteranów powstania listopadowego, Wiosny Ludów i powstania styczniowego, działaczy narodowych i społeczników w czasach zaborów, osobistości z II Rzeczypospolitej, ludzi kultury, członków starych ostrowskich rodów.

W jednym z grobów spoczywają rodzice i siostra kard. Edmunda Dalbora, pierwszego prymasa Polski Odrodzonej. Pochowani zostali tutaj m.in. ks. Augustyn Szamarzewski, proboszcz, uczestnik powstania styczniowego, organizator polskiej spółdzielczości kredytowej w zaborze pruskim, ks. Jan Kompałła, proboszcz, inicjator budowy Królewskiego Katolickiego Gimnazjum Męskiego, Gustaw Bojanowski, pisarz, autor książek o Fryderyku Chopinie i Adamie Mickiewiczu, Witold Leitgeber, księgarz, wydawca, pisarz, Wincenty Broniwój-Orliński, prawnik, działacz emigracyjny.

Niektóre nagrobki są wysokiej artystycznej klasy, można znaleźć formy klasyczne, neoromantyczne, secesyjne, kubistyczne. Niewątpliwie najpiękniejszym pomnikiem cmentarnym jest rzeźba „Pielgrzym” z 1890 r. dłuta Władysława Marcinkowskiego, która stała niegdyś na grobie ks. Konstantego Chiżyńskiego, a obecnie znajduje się w krużganku ostrowskiej konkatedry.

Na cmentarzu na wysokich cokołach stoją figury Matki Boskiej i św. Józefa. Aleje wysadzono grabami i lipami – dziś drzewa te należą do pomników przyrody. W 1833 r. nekropolię opasano murem, który zachował się do obecnych czasów. Nad bramą umieszczono wymowny napis: ,,Mnie żyć jest Chrystus, a umrzeć zysk’’.

Cmentarz kilkakrotnie narażony był na likwidacje m.in. w 1820 r. przez władze pruskie i w czasie II wojny światowej. W 1962 r. Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Ostrowie, powołując się na zarządzenia Ministra Gospodarki Komunalnej, zamknęło cmentarz dla celów grzebalnych. Wówczas nekropolia uległa dewastacji. Dopiero w 1984 r. cmentarz ponownie otwarto. Najpierw zarządzała nim parafia farna, a obecnie jest pod nadzorem Miejskiego Zakładu Zieleni. Nekropolia została wpisana do rejestru zabytków w 1987 r.

Co roku 2 listopada odbywa się zbiórka pieniędzy na rzecz ratowania zabytków Starego Cmentarza, w której biorą udział samorządowcy, dziennikarze, społecznicy, jak również młodzież z ostrowskich szkół.

Kwesty w Dzień Zaduszny organizuje od ponad 20 lat miejscowe Towarzystwo Opieki nad Zabytkami. Jak tłumaczy Witold Banach, dyrektor Muzeum Miasta Ostrowa Wielkopolskiego dzięki zebranym pieniądzom udało się odnowić wiele nagrobków m.in.: ks. Wincentego Głębockiego, ostatniego nauczyciela religii w czasie zaborów, ks. Augustyna Szamarzewskiego. Odrestaurowano również figury Matki Bożej i św. Józefa znajdujące się w głównej alei. Ufundowane zostały także tablice memoratywne osób, które były pochowane na cmentarzu, ale nie zachowały się ich nagrobki. Remontem objęto także najstarszą część, czyli mur okalający cmentarz.