Sesja „Budowanie systemu ochrony małoletnich i bezbronnych w Kościele w Polsce – bilans i perspektywy” – o. Wojciech Bojanowski SJ

Rok: 2022
Autor: o. Wojciech Bojanowski SJ

Jednym z priorytetów szkół katolickich w Polsce jest tworzenie bezpiecznego środowiska dla uczniów. Istotnym elementem w tym względzie jest ochrona przed przemocą seksualną, która pozostawia głębokie zranienia w pokrzywdzonej osobie. Jest to temat, który wymaga szczególnej uwagi ze strony dyrektorów, nauczycieli i wszystkich pracowników szkół, a także rodziców i samych uczniów.

Centrum Ochrony Dziecka i Rada Szkół Katolickich przy współpracy z Akademią Ignatianum w Krakowie, dzięki finansowemu wsparciu Fundacji Świętego Józefa, podjęły projekt przygotowania dokumentu „Profilaktyka przemocy seksualnej wobec uczniów w szkole katolickiej”. Ma on trafić do wszystkich szkół katolickich w Polsce i być podstawą dla tworzenia wewnątrzszkolnych programów profilaktycznych oraz procedur dotyczących ochrony i interwencji w przypadku podejrzenia przemocy seksualnej. Grupa opracowująca ten dokument składa się z czternastu osób. Wśród nich są specjaliści z Centrum Ochrony Dziecka i Akademii Ignatianum, dwóch dyrektorów szkół katolickich i nauczyciele – osoby świeckie, siostry zakonne i księża. Większą część zespołu tworzą absolwenci studiów podyplomowych „Profilaktyka przemocy seksualnej wobec dzieci i młodzieży” na Akademii Ignatianum.

Podnoszenie w środowisku szkolnym świadomości dotyczącej wykorzystania seksualnego osób małoletnich jest szczególnie istotne, gdyż to właśnie tam może dochodzić do ujawnienia krzywdy, której doświadczają młodzi ludzie. Nauczyciele oraz inni pracownicy szkoły zdobywają zaufanie uczniów i w niektórych sytuacjach mogą stać się ich powiernikami i pierwszymi osobami, które usłyszą o doświadczonym zranieniu. Ponadto właśnie w szkole rodzice często szukają wsparcia w trudnych sytuacjach. Dyrektor, nauczyciel, pedagog i psycholog szkolny, pracownik administracji i obsługi to osoby, które mogą otrzymać zgłoszenie o przemocy seksualnej lub mają możliwość rozpoznania, że coś niedobrego dzieje się w życiu ucznia, dlatego muszą wiedzieć, jak odpowiednio zareagować w takiej sytuacji. Z drugiej strony, należy też zaznaczyć, że potencjalni sprawcy mogą szukać kontaktu z osobami małoletnimi w szkole, stąd potrzebne są jasne zasady zachowania dorosłych chroniące uczniów przed krzywdą. Innym poważnym problemem, który również wymaga szczególnej uwagi, jest rówieśnicza przemoc seksualna.

Dokument „Profilaktyka przemocy seksualnej wobec uczniów w szkole katolickiej” podejmuje ten trudny temat z kilku rożnych perspektyw. Po pierwsze, autorzy wskazują na kierunki działania, które powinny zostać podjęte w szkole, aby wzmocnić bezpieczeństwo uczniów i coraz bardziej chronić ich przed krzywdzeniem seksualnym. Po drugie, przygotowywana publikacja ma charakter informacyjny. Dostarcza podstawowej wiedzy psychologicznej i prawnej w zakresie ochrony osób małoletnich przed wykorzystaniem seksualnym, którą powinni posiadać wszyscy pracownicy szkoły. Po trzecie, jest to również dokument mający pomóc dyrektorom w opracowaniu odpowiednich regulaminów i procedur, takich jak kodeks zachowań osób dorosłych pracujących w szkole czy zasady postępowania w przypadku zgłoszenia wykorzystania seksualnego. Są to elementy, które placówki edukacyjne będą mogły uwzględnić w swojej polityce ochrony dzieci.

Przygotowywana publikacja podzielona jest na dwie części. W pierwszej autorzy odpowiadają na pytanie: „Jak uczynić szkołę bardziej bezpieczną”. Wysiłek wszystkich osób zaangażowanych w życie szkoły powinien być skierowany na wzmocnienie ochrony uczniów i niedopuszczenie do krzywdy. W dokumencie uwzględnione zostały takie aspekty, jak weryfikacja przyjmowanych pracowników, tematy szkoleń dla nauczycieli i sposoby ich wsparcia w mierzeniu się z trudnymi sytuacjami, z którymi mogą się spotkać w swojej pracy, możliwe sposoby włączania uczniów i rodziców w tworzenie bezpiecznego środowiska. Opisana została również rola szkolnego delegata ds. ochrony dzieci i młodzieży, tak zwanej osoby zaufania. Według wytycznych Konferencji Episkopatu Polski w każdej katolickiej instytucji służącej dzieciom i młodzieży powinna zostać wyznaczona taka osoba. Dokument opisuje, jakie działania ma ona podejmować i jaka jest jej rola w tworzeniu bezpiecznego środowiska.

Oprócz podnoszenia świadomości wszystkich grup zaangażowanych w życie szkoły potrzebne są także jasne zasady i reguły. Omawiany dokument podaje propozycje zapisów dotyczących odpowiedniego tworzenia przestrzeni szkolnej oraz organizowania bezpiecznych wyjazdów. Wskazuje na potrzebę opracowania w każdej placówce zasad dotyczących korzystania z internetu. Pierwszą część zamykają kodeks bezpiecznych zachowań oraz zachowania ryzykowne i demoralizujące. Jest to odpowiedź na wytyczne Konferencji Episkopatu Polski, która wskazuje na potrzebę opracowania kodeksu zachowań obowiązującego wszystkie osoby skierowane do pracy z dziećmi i młodzieżą w instytucjach katolickich. Każda szkoła powinna opracować własne zasady dostosowane do jej kontekstu, a omawiany dokument może być pomocą dla dyrektorów i nauczycieli przy ich tworzeniu.

Druga część – „Co zrobić, gdy wydarzyła się krzywda” – dotyczy już bezpośrednio tematu przemocy seksualnej. Rozpoczyna się ona od przedstawienia definicji, ukazania różnych form wykorzystania seksualnego i omówienia podstaw prawnych. Opisane zostały również znaki ostrzegawcze mogące wskazywać, że dochodzi do krzywdzenia seksualnego. Głównym zagadnieniem podejmowanym w tej części jest interwencja w przypadku zgłoszenia lub podejrzenia wykorzystania seksualnego ucznia. Dokument szczegółowo opisuje, w jaki sposób należy rozmawiać z osobą zgłaszającą, jakie działania powinna podjąć szkoła, a także jakie zadania spoczywają na poszczególnych pracownikach szkoły zależnie od pełnionych przez nich funkcji. Ostatnim punktem zawartym w dokumencie jest wsparcie, jakie szkoła może udzielić osobie pokrzywdzonej, jej rodzinie, a także świadkom krzywdy.

Prace redakcyjne nad opisywanym dokumentem jeszcze trwają. Obecnie został on wysłany do konsultacji specjalistów zajmujących się tym tematem. Był on już wstępnie zaprezentowany dyrektorom na Forum Szkół Katolickich i mogli oni przesyłać swoje uwagi. Opublikowanie tekstu nie oznacza zakończenia prac w tematyce profilaktyki przemocy seksualnej w szkołach katolickich. Dokument ma być podstawą do podejmowania dalszych działań. Od dyrektorów szkół będzie zależało, w jakim stopniu wykorzystają proponowane zapisy. Już teraz można wywnioskować z otrzymanej informacji zwrotnej, że dokument stanowić będzie dla nich istotną pomoc. Kolejnym krokiem, który sugerują dyrektorzy szkół, powinno być wdrożenie praktycznych szkoleń i warsztatów dla nauczycieli, rodziców i uczniów.

Należy również podkreślić, że chociaż dokument kierowany jest do szkół katolickich w Polsce, może być on także wykorzystywany poza nimi. Zawiera on co prawda niektóre zapisy szczegółowe uwzględniające system prewencji wprowadzany przez Konferencję Episkopatu Polski, jednak większa część tekstu jest uniwersalna i może być zastosowana w innego typu szkołach. Autorzy dokumentu mają zatem nadzieję, że ta inicjatywa stanie się inspiracją i wsparciem również dla innych placówek edukacyjnych.

***
Ks. Wojciech Bojanowski SJ – katecheta i duszpasterz. Pracuje w Jezuickim Centrum Edukacji i Parafii pw. Ducha Świętego w Nowym Sączu. Wcześniej miał możliwość poznania, jak funkcjonują katolickie szkoły w Chile i Stanach Zjednoczonych, pracując przez kilka lat w szkołach prowadzonych przez jezuitów w Santiago de Chile i Chicago. Posługiwał tam jako duszpasterz szkolny, katecheta i nauczyciel języka hiszpańskiego, a także zdobywał doświadczenie administracyjne. Ukończył studia magisterskie na Uniwersytecie Creighton w Stanach Zjednoczonych na kierunku “Educational Leadership” (Przywództwo edukacyjne). Jest absolwentem podyplomowych studiów „Profilaktyka przemocy seksualnej wobec dzieci i młodzieży” na Akademii Ignatianum w Krakowie. Obecnie kształci się w zakresie Zarządzania oświatą w Małopolskim Centrum Doskonalenia Nauczycieli.