250 lat temu konfederaci barscy obronili Jasną Górę

Na Jasnej Górze odbywają się dziś uroczystości upamiętniające 250. rocznicę zakończenia obrony klasztoru przed wojskami rosyjskimi przez konfederatów barskich. Obrona sanktuarium to jeden z najciekawszych epizodów w czasie trwania konfederacji barskiej. W walkach szczególnie odznaczył się Kazimierz Pułaski.

Konfederaci nie mieli mundurów a ich znakiem był duży ryngraf noszony na piersi, metalowy lub skórzany, z namalowanym wizerunkiem Matki Bożej Częstochowskiej.

Organizatorem obchodów jest Urząd do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych. Zainauguruje je o godz. 12.00 Msza św. w Kaplicy Matki Bożej. Potem odsłonięta zostanie tablica upamiętniająca konfederatów oraz Ojców i Braci Zakonu Paulinów w 250. rocznicę obrony Jasnej Góry przed wojskami rosyjskimi.

W Sanktuarium zachowały się unikatowe pamiątki związane z konfederacją. Jest tu m.in. ryngraf ze złoconej blachy miedzianej z wizerunkiem Matki Boskiej Częstochowskiej, złoty Krzyż Konfederatów Barskich z napisem, dotyczącym Kazimierza Pułaskiego na ramionach oraz emaliowanymi wizerunkami orła polskiego i Matki Boskiej pośrodku – to jedyny znany egzemplarz tego odznaczenia związanego z imieniem wodza konfederackiego i obrońcy Jasnej Góry.

Do Zbiorów Sztuki Wotywnej Jasnej Góry przekazany zostanie złoty sygnet Henryka Lancmana nadany mu przez Marszałka Józefa Piłsudskiego. Pamiątkę ofiaruje wnuk Krzysztof Lancman.

W Sali Rycerskiej odbędzie się ceremonia wręczenia orderów i odznaczeń państwowych nadanych przez Prezydenta RP oraz Medali „Pro Bono Poloniae” i „Pro Patria”, którymi osoby zasłużone uhonoruje szef Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych. Wręczone zostaną również odznaczenia Instytutu Historycznego Nurtu Niepodległościowego im. Andrzeja Ostoja Owsianego.

***

29 lutego 1768 r. zawiązana została w Barze konfederacja skierowana zarówno przeciwko Stanisławowi Augustowi Poniatowskiemu, jak i Rosji jawnie ingerującej w wewnętrzne sprawy Rzeczypospolitej. Naczelnym jej hasłem była „wiara i wolność”.

Na początku marca zaczęto formować oddziały zbrojne konfederacji barskiej. Ważnym aspektem konfederacji była obrona „świętej wiary katolickiej”. Dla Polaków jednym z najważniejszych symboli wyznawanej wiary był jasnogórski klasztor. Już w październiku 1768 roku w „Akcie Substytucji” konfederaci określali się jako opiekunowie sanktuarium.

Klasztor miał znaczenie religijne, ale również – niemniej ważne w realiach wojny – znaczenie polityczne.

Zastanawiano się, czy i jeśli tak, to w jaki sposób zająć Jasną Górę. Część konfederatów chciała uczynić z klasztoru siedzibę przywódców konfederacji barskiej i dogodną bazę wypadową dla wojska. Nie wszyscy na taką koncepcję się zgadzali, wskazując, że Rosjanie zaatakują wówczas to święte miejsce.

Konfederaci pojawili się na Jasnej Górze po raz pierwszy na początku 1769 r. Marszałek wielkopolski Ignacy Skarbek Malczewski ze swoim oddziałem ogłosił zajęcie klasztoru i próbował przekonać paulinów do dołączenia do konfederacji. Kiedy Rosjanie dowiedzieli się o zajęciu klasztoru przez Polaków, ruszyli pod Jasną Górę.

Konfederaci, pomimo, że mieli przewagę, zostali rozbici przez Rosjan na początku lutego. W kolejnych miesiącach Polacy próbowali wejść do klasztoru jeszcze kilka razy, ale za każdym razem nie udało się tam zostać na dłużej.
We wrześniu 1770 r. klasztor jasnogórski został opanowany przez Kazimierza Pułaskiego. Władze konfederacji zaakceptowały zajęcie przez niego twierdzy.

Rosjanie stacjonujący w Warszawie, gdy tylko dowiedzieli się o Polakach na Jasnej Górze, zdecydowali o ataku na klasztor. Zakładano, że konfederaci zostaną rozbici w bitwie pod Jasną Górą, a sam klasztor będzie wzięty szturmem.
W obronie sanktuarium z czynną pomocą Pułaskiemu przyszli paulini wraz ze swym przeorem – o. Pafnucym Brzezińskim. Mianowali oni zresztą później Kazimierza Pułaskiego obrońcą Jasnej Góry. Oblężenie Jasnej Góry trwało od 31 grudnia 1770 roku do 15 stycznia 1771 roku. Kazimierz Pułaski okazał się świetnym dowódcą oraz „administratorem” klasztoru w chwili zagrożenia.

Szturm Rosjan nastąpił 9 stycznia 1771 roku, lecz mało skoordynowany atak i działania pod wpływem alkoholu części Moskali spowodowały, że Polacy odparli natarcie. Zginęło 150-200 Rosjan, a kilkuset zostało rannych. Straty po stronie konfederatów były minimalne. Wieści o zwycięskim odparciu ataku Rosjan rozeszły się po Rzeczpospolitej i w wielu kręgach przydały popularności konfederatom.

Jasna Góra została utrzymana przez kolejne miesiące, jednak wraz ze słabnięciem konfederatów barskich w całej Rzeczpospolitej, stawało się jasne, że i klasztoru jasnogórskiego nie da się utrzymać. Kazimierz Pułaski chciał zabiegać o honorowe poddanie sanktuarium i ocalenie swoich żołnierzy, lecz ciążył na nim zarzut chęci królobójstwa (3 listopada 1771 roku konfederaci barscy próbowali porwać króla i zabili jego sługi). Konfederaci opuścili fortecę dopiero w dniu ostatecznej kapitulacji 18 sierpnia 1772 roku.

Wizję artystyczną walki pod Częstochową oddziału kawalerii Konfederackiej dowodzonej przez K. Pułaskiego, stworzył w 1875 r. jeden z czołowych polskich malarzy XIX w. – Józef Chełmoński. Kopia tego obrazu, namalowana w 1982 r. przez Aleksandrę Krupską znajduje się w zbiorach jasnogórskich.