54. rocznica śmierci Zofii Kossak-Szatkowskiej

Uroczystość z okazji 54. rocznicy śmierci Zofii Kossak-Szatkowskiej i 80. rocznicy utworzenia Rady Pomocy Żydom „Żegota” odbyła się 9 kwietnia w Górkach Wielkich na Śląsku Cieszyńskim. Na grobie pisarki na miejscowym cmentarzu parafialnym wiceprezes IPN Mateusz Szpytma umieścił plakietę „Grób weterana walk o wolność i niepodległość Polski”. Na miejscu spoczynku przedstawiciele IPN, powiatu cieszyńskiego i samorządu Brennej złożyli kwiaty.

Podczas uroczystości na cmentarzu Szpytma podkreślił, że zmarła 54 lata temu pisarka była „jedną z największych Polek XX w.” „Zofia Kossak to osoba, która kierowała się przyzwoitością i Ewangelią” – zaznaczył, przypominając, że była ona uczestniczką konspiracji niepodległościowej w czasie II wojny światowej, Powstania Warszawskiego, więziona w obozie Auschwitz.

Zaznaczył, że jako Polka i katoliczka sprzeciwiła się temu, co działo się w czasie II wojny światowej z Żydami. „Sprzeciwiała się milczeniu, które na ten temat panowało. Nie ograniczyła się do słów” – dodał, odnosząc się do powstania Komitetu Pomocy Żydom „Żegota”, stanowiącego inspirację do powstania później państwowej Rady Pomocy Żydom „Żegota”.

Wspominając 80. rocznicę utworzenia Rady Pomocy Żydom „Żegota” starosta cieszyński Mieczysław Szczurek podkreślił, że „Zofia Kossak przed wojną, w jej trakcie i po, także po powrocie z emigracji nigdy nie ugięła się”.

Po ceremonii i złożeniu wieńców na grobie w Centrum Kultury i Sztuki Dwór Kossaków odbyło się sympozjum poświęcone losom Zofii Kossak w czasie II wojny światowej. Wykłady wygłosili dr Joanna Jurgała-Jureczka – biografka współtwórczyni „Żegoty” oraz dr Aleksandra Namysło (OBBH IPN Katowice). Uczestnicy wysłuchali też listu Zofii Kossak skierowanego do Władysława Raczkiewicza w interpretacji Joanny Gruszki ze Sceny Polskiej Teatru Cieszyńskiego w Czeskim Cieszynie.

Wydarzeniu towarzyszyła prezentacja wystawy IPN pt. „Żegota” Rada Pomocy Żydom. Ekspozycja została przygotowana przez Instytut Pamięci Narodowej w 75. rocznicę powołania „Żegoty”. Autorami wystawy są dr Marcin Urynowicz oraz dr Paweł Rokicki.

Zofia Kossak-Szczucka była córką Tadeusza Kossaka (bliźniaka malarza Wojciecha). Urodziła się 8 sierpnia 1889 roku w Kośminie k. Lublina. Studiowała malarstwo w Szkole Sztuk Pięknych w Warszawie i rysunek w Ecole des Beaux Arts w Genewie.

W czasie II wojny światowej była współzałożycielką społeczno-katolickiej organizacji Front Odrodzenia Polski oraz Rady Pomocy Żydom „Żegota”. Jeszcze przed założeniem „Żegoty”, wystosowała publiczny apel przeciwko prześladowaniom Żydów pod tytułem „Protest”. Wyrażał on zdecydowaną niezgodę polskich środowisk katolickich wobec Holocaustu odbywającego się na terenie okupowanej Polski. Protest ten wydano w konspiracyjnym nakładzie 5 tys. sztuk w Warszawie.

Organizacja zajmowała się pomocą dla gett w postaci żywności, lekarstw oraz ubrań, organizowaniem z nich ucieczek, a także wyszukiwaniem kryjówek dla uciekinierów w postaci mieszkań oraz lokowanie ich w innych bezpiecznych miejscach. Ważną działalnością organizacji było wystawianie Żydom ok. 50 tys. dokumentów mających potwierdzać chrześcijańskie pochodzenie oraz świadectw chrztu. W pomoc zaangażowali się także Władysław Bartoszewski, a kierowniczką referatu dziecięcego była Irena Sendler. „Żegota” prowadziła także szereg akcji zwalczających tzw. szmalcownictwo, czyli wydawanie Żydów Niemcom i czerpanie korzyści majątkowych.

Po wojnie Kossak zmuszono do opuszczenia Polski. Przez 12 lat gospodarowała na farmie w Kornwalii. W Polsce jej dzieła objęte zostały całkowitym „zapisem” cenzorskim i wycofane z bibliotek. Po powrocie do kraju (1957 r.) zamieszkała w Górkach Wielkich. Zmarła 9 kwietnia w 1968 roku w Bielsku-Białej.

W 1985 izraelski Instytut Pamięci Narodowej Yad Vashem w Jerozolimie pośmiertnie odznaczył Zofię Kossak medalem „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata”.

Zofia Kossak napisała kilkadziesiąt powieści i opowiadań. Największą popularność zyskały takie tytuły, jak „Krzyżowcy”, „Błogosławiona wina”, „Suknia Dejaniry”, „Gość oczekiwany”. Jej największym osiągnięciem literackim jest tetralogia „Krzyżowcy” z 1936 roku. Była laureatką Złotego Wawrzynu Polskiej Akademii Literatury (1936 r.), damą Krzyża Oficerskiego OOP (1937 r.) oraz Wielkiego Krzyża Zasługi Rycerskiego i Szpitalnego Zakonu św. Łazarza z Jerozolimy.