Sejm: projekt ustawy wyrównującej szanse finansowe między różnymi rodzajami szkół

Grupa posłów klubu parlamentarnego PiS złożyła wczoraj projekt ustawy wyrównujący szanse finansowe między różnymi rodzajami szkół oraz likwidujący biurokratyczne bariery stawiane szkołom niepublicznym. M.in. przy podziale środków z subwencji ogólnej mają być brane pod uwagę w jednakowym stopniu potrzeby szkół publicznych i niepublicznych.

Wnioskodawcy przypominają, że Konstytucja RP w art. 70 ust. 3 gwarantuje rodzicom wolność wyboru szkoły dla dzieci wedle ich uznania, to znaczy spośród szkół publicznych albo szkół innych niż publiczne. Równocześnie przyznano obywatelom i instytucjom – a więc nie tylko organom władzy publicznej – prawo zakładania szkół podstawowych, ponadpodstawowych i wyższych, co jest równoznaczne z dopuszczeniem funkcjonowania m.in. szkolnictwa niepublicznego.

Konstytucja przesądziła ponadto, że władze publiczne mają obowiązek brania udziału w finansowaniu szkół niepublicznych, przy czym określenie warunków tego udziału przeniesiono na poziom ustawowy (art. 70 ust. 3 Konstytucji RP). Zgodnie z tym przepisem, do konstytucyjnych obowiązków władz publicznych należy współfinansowanie szkół niepublicznych.

Fakt ten w opinii wnioskodawców nie stoi w sprzeczności z pełną realizacją art. 70 ust. 4 Konstytucji RP, zgodnie z którą władze publiczne zapewniają obywatelom powszechny i równy dostęp do wykształcenia. Przepis ten został zrealizowany poprzez nałożenie na jednostki samorządu terytorialnego ustawowego obowiązku zagwarantowania bezpłatnej nauki w szkołach publicznych oraz niezbywalnego obowiązku prowadzenia publicznych przedszkoli, szkół i placówek. Przy czym należy jednocześnie stworzyć pożądane społecznie rozwiązania, pozwalające jednostkom samorządu terytorialnego na wsparcie rzeczowe i finansowe szkół, których te jednostki nie prowadzą, ale których funkcjonowanie jest ważne dla społeczności lokalnej. Niezbędne jest więc zagwarantowanie tym szkołom m.in. pełniejszego niż obecnie dostępu do środków z budżetu państwa przeznaczanych na programy i projekty oświatowe.

W opinii autorów projektu, Konstytucja zatem nie upoważnia do różnicowania (w szczególności w świetle zasady równości) zasad finansowania szkolnictwa publicznego i niepublicznego w sposób, który prowadziłby na gruncie obowiązującego prawa do uprzywilejowania jednego kosztem drugiego.

Przypominają też oni, że decydujące znaczenie w procesie kształcenia ma z pewnością jego jakość oraz określone standardy edukacyjne, w szczególności takie jak realizowanie przez szkoły nauki zgodnie z ustalonymi programami nauczania, w odpowiednim wymiarze godzin i przestrzeganiem określonych prawem zasad klasyfikowania i promowania uczniów oraz egzaminowania.

Szkoły niepubliczne zgodnie z ustawą Prawo oświatowe muszą spełniać wszystkie te wymagania, są one wręcz warunkiem niezbędnym do rozpoczęcia ich działalności. „Z tego punktu widzenia, każda szkoła, która przyjmie na siebie powyższe – ustalone przez Państwo – zobowiązania i współuczestniczy w publicznej misji edukowania społeczeństwa, powinna być, przy podziale środków publicznych przeznaczonych na edukację, traktowana podobnie jak inne szkoły tego samego typu” – uważają autorzy projektu.

Jak podkreślają autorzy projektu, mimo że szkoły niepubliczne są równoprawnym elementem systemu kształcenia w Polsce, nie zawsze są podobnie traktowane w dostępie do środków publicznych, a przysługująca im możliwość ustalania czesnego i wpisowego jest wciąż postrzegana jako główne źródło dochodów takiej szkoły, z powodu którego zróżnicowano finansowanie ze środków publicznych.

Szkoły niepubliczne, w których jest realizowany obowiązek szkolny lub obowiązek nauki, otrzymują dotację na każdego ucznia w kwocie przewidzianej w części oświatowej subwencji ogólnej dla jednostki samorządu terytorialnego, podczas gdy dla tzw. niesamorządowych szkół publicznych kwota tej dotacji jest powiększona o tzw. wskaźnik zwiększający. Rozwiązanie to wpływa na budżety szkół niepublicznych, które zostają pozbawione części dochodów ze źródeł publicznych dostępnych dla innych szkół.

Projekt ma więc na celu „zmniejszenie dysproporcji w zakresie finansowania szkół publicznych prowadzonych przez osoby prawne niebędące jednostkami samorządu terytorialnego oraz osoby fizyczne i szkół niepublicznych, które na podstawie obowiązujących przepisów są udziałem szkół niepublicznych”.

– Proponowane rozwiązania mają silne wsparcie aksjologiczne w przepisach obowiązującej Konstytucji RP, w szczególności prawie rodziców do wychowania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami (art. 48 ust. 1) oraz wolności wyboru przez rodziców szkoły dla swoich dzieci (art. 70 ust. 3), a także zasadach równości (art. 32) i pomocniczości (preambula) – wyjaśnił poseł Bartłomiej Wróblewski, jeden z autorów projektu.

Jakie są postulaty wnioskodawców i jakie rozwiązania proponują oni w swoim projekcie?

Samorząd terytorialny będzie mógł udzielić pomocy finansowej lub rzeczowej przedszkolu lub szkole prowadzonym przez podmiot niebędący jednostką samorządu.

Przy podziale rezerwy części oświatowej subwencji ogólnej należy brać pod uwagę w jednakowym stopniu potrzeby szkół publicznych i szkół niepublicznych.

Niesamorządowe jednostki systemu oświaty będą mogły się ubiegać o inne, niż ujęte w części oświatowej subwencji ogólnej, środki przekazywane z budżetu państwa na realizację zadań w zakresie kształcenia, wychowania i opieki.

Aby zapobiec uciążliwym i nieuzasadnionym kontrolom przyjęto w projekcie, że kontrola może być przeprowadzana jeden raz (z wyjątkiem, gdy pojawią się nowe istotne okoliczności świadczące o nieprawidłowościach przy dotacji).

Rozwiązania zapobiegają blokowaniu rozpoczęcia działalności przez publiczne przedszkola i szkoły, których założycielami są osoby fizyczne lub osoby prawne niebędące jednostkami samorządu. Założenie takiej placówki ma dać możliwość jak najszerszego wyboru preferowanej szkoły oraz realizacji prawa rodziców do zapewnienia dzieciom wychowania i nauczania zgodnie ze swoimi przekonaniami.

Doprecyzowuje się przepisy dotyczące udostępniania informacji publicznej, aby zapobiec ich nadużywaniu poprzez nieuzasadnione nękanie niesamorządowych instytucji oświatowych w sprawach niezwiązanych z wykorzystywaniem. Projekt był konsultowany z przedstawicielami środowiska edukacyjnego.

Szkoły niepubliczne oraz publiczne szkoły niesamorządowe zaczęły w Polsce powstawać w dużej mierze po okresie transformacji ustrojowej. Mają więc one stosunkową niedługą historię na tle innych państw, które mogą stanowić dla nich punkt odniesienia.

Szkoły niepubliczne (prywatne, społeczne, niezależne) funkcjonują w większości krajów Unii Europejskiej. We Włoszech (a także w nie będącej już członkiem UE Wielkiej Brytanii) nie otrzymują one wsparcia ze strony państwa i są finansowane z czesnego oraz darowizn.

W pozostałych krajach władze publiczne poczuwają się do finansowej odpowiedzialności za szkolnictwo niepubliczne/prywatne. Tam, gdzie szkoły niepubliczne przyjmują na siebie ustalone przez władze zobowiązania (często w formie kontraktów), są one finansowane ze źródeł państwowych. Model pełnego finansowania przez państwo szkół prywatnych przyjęto m.in. w Finlandii i Szwecji, a także w Hiszpanii – po podpisaniu z władzami oświatowymi porozumienia.

We Francji państwo finansuje wynagrodzenia nauczycieli oraz ich dokształcanie i doskonalenie, a poza tym oferuje zabezpieczenie kredytów na pozyskanie, budowę i zagospodarowanie budynków szkolnych oraz finansuje zakup pomocy dydaktycznych i sprzętu komputerowego koniecznych do realizacji programów nauczania. Możliwe jest jednocześnie uzyskanie finansowanego wsparcia ze strony władz lokalnych i regionalnych.

Z kolei w Niemczech o poziomie dofinansowania szkół prywatnych (alternatywnych) decydują władze poszczególnych landów. Ta kwestia jest więc w tym kraju zdecentralizowana.