O „pierwszym reżyserze Rzeczypospolitej” w naukowym opracowaniu

Z jasnogórskiego archiwum wciąż wydobywane są skarby polskiej kultury. To dorobek wielu wieków paulińskich twórców literatury ascetycznej, mariologicznej czy muzycznej. Wśród nich sławę niewątpliwie zdobył nazywany „pierwszym reżyserem Rzeczypospolitej” o. Mikołaj z Wilkowiecka, który był też przeorem Jasnej Góry. W serii Studia Staropolskie Instytutu Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk ukazała się wieloautorska monografia „Wokół Mikołaja z Wilkowiecka. Analizy i porównania” pod red. Andrzeja Dąbrówki i Witolda Wojtowicza.

O. Mikołaj z Wilkowiecka (1524(?)-1601) był m.in. przełożonym polskiej prowincji paulinów. Zasłynął jako wybitny kaznodzieja. Był też poetą, tłumaczem i autorem pism religijnych. To rówieśnik Szekspira, porównywany z nim też w kontekście rozwoju dramatu i teatru.

Misterium rezurekcyjne „Historyja o chwalebnym Zmartwychwstaniu Pańskim” to najczęściej wystawiana sztuka do XIX w. Utwór doczekał się adaptacji wielu wybitnych twórców polskiego teatru m.in. Leona Schillera czy Kazimierza Dejmka.

Jak zapewnia o. Nikodem Kilnar, monografia „Wokół Mikołaja z Wilkowiecka. Analizy i porównania” to początek badań formułującego się zespołu specjalistów, którzy opracowywać będą dorobek pisarzy paulińskich od średniowiecza poprzez wiek XVII i XVIII. – To wielka dla nas radość, że ukazują się pozycje literackie i że jasnogórski klasztor jest skarbnicą wielu znakomitych dzieł i paulińskich pisarzy, którzy tworzyli dzieła i mariologiczne, i liturgiczne, i teologiczne, które mają ogromną wartość literacką i duchową – powiedział paulin.

Prof. Andrzej Dąbrówka, kierownik Pracowni Literatury Średniowiecza w Instytucie Badań Literackich PAN zwrócił uwagę na ogromną wartość dorobku o. Mikołaja z Wilkowiecka także dla badań nad językiem polskim. Wskazał na wysoki poziom intelektualny i artystyczny twórczości paulina: „Te co najmniej dwa aspekty, czyli poziom intelektualny wykształconego autora i poziom artystyczny tej twórczości, to są wystarczające powody, żeby traktować go jako autora pierwszej klasy”.

Jak podkreślają redaktorzy pracy, „średniowieczne teksty dramatyczne, ale i wyrastające ze średniowiecza najsłynniejsze dzieło Mikołaja z Wilkowiecka „Historyja o chwalebnym Zmartwychwstaniu Pańskim”, wymagają spojrzenia interdyscyplinarnego, począwszy od teologii, liturgii oraz praktyki pobożności, zakorzenionej w życiu codziennym, poprzez historię społeczną, kończąc na filologii i teatrologii”.

Pod tym kątem autorzy spoglądają również na inne mniej znane utwory Mikołaja, a także na późniejsze nawiązania do „Historyi…”.

Za najwybitniejsze dzieło w spuściźnie literackiej o. Mikołaja z Wilkowiecka uchodzi „Flores sermonum” (Kwiaty mów). To propozycje kazań, które zostały skompilowane z pism różnych autorów. To był jego wkład w kulturę liturgiczną i teologiczną tamtych czasów. W wydanej pracy naukowej zagadnienia związane z tym dziełem podjął prof. Paweł Stępień z Uniwersytetu Warszawskiego.

Monografia „Wokół Mikołaja z Wilkowiecka. Analizy i porównania” pod red. Andrzeja Dąbrówki i Witolda Wojtowicza ukazała się w serii Studia Staropolskie tom LI w Instytucie Badań Literackich PAN.

W 2020 r. wydano „O mszej świętej opisanie” o. Mikołaja z Wilkowiecka, dokładnie 434 lata od pierwszego druku dzieła w 1586 r. Bardzo cenna z punktu widzenia badań historycznych jest zamieszczona w książce fototypiczna kopia oryginału z jedynego zachowanego na świecie pierwszego wydania. To dzieło o. Mikołaja z Wilkowiecka ukazało się jako VII tom studiów w serii Musica Claromontana.