Serhij Żadan: w czasie wojny kultura nie może milczeć

Ukraiński pisarz 48-letni Serhij Żadan, uhonorowany Nagrodą Pokojową na Międzynarodowych Targach Książki we Frankfurcie nad Menem, podkreślił rolę kultury w czasach wojny. „Kultura nie może milczeć również podczas wojny” – powiedział Żadan w rozmowie z dziennikarzami we Frankfurcie. Podkreślił, że „gdy pisarze milczą, oznacza to, że zwyciężył strach”, a „język pokonuje niepewność, pokonuje strach”.

Zapytany, co daje mu siłę do wytrwania, odpowiedział: „Poczucie stania po właściwej stronie. My nikogo nie atakowaliśmy”. Jego zdaniem, dla Ukraińców ważne było, by przetrwać wojnę i wygrać. „W pewnym momencie wróci normalne życie” – stwierdził.

Odpowiadając na pytanie, czy jest to wojna narodu rosyjskiego, czy wojna Putina, pisarz powiedział, że jego zdaniem jest to „wojna Rosji” przeciwko Ukrainie. „Putin nie był osobiście w Buczy” – powiedział Żadan. Byli tam młodzi Rosjanie, którzy kończyli rosyjskie szkoły i mieli zajęcia z rosyjskiej literatury. „To oni popełnili tam wszystkie zbrodnie, gwałcili kobiety, plądrowali”. „. W Buczy, na przedmieściach Kijowa, doszło do okrucieństw wobec ukraińskiej ludności cywilnej.

To dość dziwne uczucie być na Targach Książki we Frankfurcie i jednocześnie śledzić straszne wiadomości z domu, przyznał Żadan. „W tym roku my, ukraińscy pisarze, jesteśmy zmuszeni mówić nie o literaturze, ale o wojnie.” A wojna „trwa już dziewiąty rok” – czyli od rosyjskiej aneksji Krymu w 2014 roku, powiedział.

Ukraiński pisarz i muzyk Serhij Żadan odbiera dzisiaj Nagrodę Pokojową 2022 Niemieckich Księgarzy. Nagroda została przyznana za wybitne dzieła tego autora oraz jego „postawę humanitarną w docieraniu do ludzi w czasie wojny i udzielanie im pomocy z narażeniem życia” – poinformowało jury nagrody we Frankfurcie nad Menem. Jego powieści, eseje, wiersze i teksty piosenek opowiadają o tym, jak wojna i zniszczenie wstrząsały ludźmi – i jak jednocześnie starali się oni prowadzić niezależne życie, którego wyznacznikiem był pokój i wolność. Żadan znajduje swój własny język, który w żywy sposób przybliża nam to, czego wielu od dawna nie chciało zobaczyć – uzasadniła przyznanie nagrody szefowa Stowarzyszenia Księgarzy Niemieckich, Karin Schmidt-Friderichs.

Pisarz, uznawany za jeden z najważniejszych głosów we współczesnej literaturze ukraińskiej, urodził się 23 sierpnia 1974 roku. Pierwsze swoje utwory literackie opublikował w wieku 17 lat. W 1996 roku uzyskał doktorat z pracy o ukraińskim futuryzmie i od tego czasu kształtuje scenę kulturalną miasta Charkowa, na przykład poprzez festiwale literackie i muzyczne.

W swoich wczesnych utworach literackich autor intensywnie zajmował się postsowieckim okresem wstrząsów – stwierdziło jury. Jego twórczość została przetłumaczona na wiele języków i otrzymała już takie nagrody, jak berlińska Nagroda Literacka i Translatorska Brücke („Most”) oraz Nagroda Ukraińskiego Centrum PEN im. Wasyla Stusa. Jego najnowsza powieść „Internat” (2018, oryginał: 2017) opowiada o wojnie w Donbasie. Tłumaczenie powieści otrzymało w 2018 roku nagrodę Targów Książki w Lipsku.

Żadan pisze swoje teksty w języku ukraińskim, ale także tłumaczy na język ukraiński poezję z języka niemieckiego, angielskiego, białoruskiego i rosyjskiego. Pisze również teksty piosenek dla różnych zespołów rockowych, a od 2007 roku jest wokalistą ukraińskiego zespołu „Sobaki v kosmosi” (Psy w kosmosie).

Jury nagrody podkreśliło ponadto, że od czasu okupacji Krymu pisarz i artysta angażował się w projekty socjalne i kulturalne we wschodniej Ukrainie, a obecnie na terenie całego kraju ogarniętego wojną. Podczas jednego ze spotkań na długo przed wojenną agresją Rosji oświadczył, że uważa, iż prawdziwy rozwój jego kraju nastąpi dopiero wtedy, gdy Związek Sowiecki i wszystko, co z nim związane, przejdzie ostatecznie do historii.

Żadan, który nadal mieszka w oblężonym Charkowie, publicznie skomentował również obecną sytuację na Ukrainie. Już w kwietniu, w niemieckim tygodniku „Die Zeit” określił rosyjski atak jako „ludobójstwo” i stwierdził, że „każdy, kto teraz próbuje znaleźć usprawiedliwienie lub wytłumaczenie dla zachowania Rosjan, usprawiedliwia ludobójstwo”.