Kraków – promocja edycji dzieł literackich i teatralnych Karola Wojtyły, początek edycji filozoficznej

Twórczość literacka Karola Wojtyły to ważna część polskiej literatury i warto ją czytać nie tylko przez pryzmat wielkich ról, jakie pełnił Autor – podkreślano podczas prezentacji trzytomowych “Dzieł literackich i teatralnych Karola Wojtyły – Jana Pawła II”. Spotkanie, które odbyło się w Bibliotece UJ w Krakowie, było jednocześnie otwarciem 24-tomowej edycji dzieł filozoficznych i teologicznych Karola Wojtyły.

Podczas wydarzenia wskazywano, że twórczość Karola Wojtyły odzwierciedla wiele ludzkich dylematów związanych np. z wyborem życiowego powołania i jest próbą zrozumienia siebie i świata. Warto czytać jego dzieła także w dzisiejszym kontekście, bowiem nie tracą na aktualności.

Zwrócono uwagę, że Karol Wojtyła pozostaje ambasadorem polskiej kultury, spośród polskich twórców jest autorem, którego przetłumaczono na największą liczbę języków, zaś zainteresowanie jego dziełami wśród wydawnictw na całym świecie jest wciąż duże. Na przykład w Stanach Zjednoczonych wkrótce ukaże się tom zawierający 60 wywiadów, w którym o postaci polskiego papieża mówią takie osobistości jak George Weigel, Norman Davies czy Placido Domingo.

Przewodniczący komitetu redakcyjnego prof. Jacek Popiel wskazywał, że dopiero wraz z ukazaniem się krytycznej edycji pism Karola Wojtyły możemy je właściwie interpretować, ale też zobaczyć to dzieło na tle historii i rozwoju literatury polskiej.

Rektor UJ wyznał też, że szczególne wrażenie wywarł na nim rękopis „Tryptyku rzymskiego”. Ten literacki testament i podsumowanie życia Autora zawiera wiele skreśleń i poprawek pokazujących wahania co do ostatecznej wersji danego słowa – zaznaczył.

„Poprzez dzieło literackie Karol Wojtyła próbował zrozumieć siebie i świat, w którym przyszło mu żyć. Warto sięgać po te teksty, by zobaczyć jakie dylematy miał Karol Wojtyła jako człowiek świecki, a następnie ksiądz, kardynał i papież” – powiedział prof. Popiel.

Charakterystyczne cechy bohatera utworów literackich Karola Wojtyły próbowała opisać prof. Zofia Zarębianka. Jej zdaniem jest to ktoś, dla kogo w życiu najważniejsze są miłość, odpowiedzialność i prawda. To człowiek, ukazywany w drodze do Boga, zgłębia siebie w tej drodze ale w dynamicznej relacji z innymi, w relacji spotkania.

„Człowiek Wojtyłowy od początku do ‘Tryptyku rzymskiego’ to homo mysticus, człowiek mistyczny, przepełniony świadomością mistyczną a więc świadomością obecności Boga” – stwierdziła badaczka literatury.

Prof. Zarębianka wskazywała, że pokoleniowo twórczość Wojtyły sytuuje się w nurcie poetów „Sztuki i Narodu”, a także twórczości takich autorów jak Krzysztof Kamil Baczyński, Miron Białoszewski, Zbigniew Herbert czy Tadeusz Różewicz. „Dopiero w tej plejadzie widać zarówno odmienność jak i rysy wspólne twórczości poetyckiej Karola Wojtyły” – mówiła członkini komitetu redakcyjnego.

Zdaniem badaczki inspiracje romantyczne i neoromantyczne w dziełach przyszłego papieża nie są bynajmniej inspiracjami jedynymi. Korzenie poetyki, cechy jego języka, obrazowania, frazy poetyckiej łączą go z Drugą Awangardą, zwłaszcza z grupą Żagary, do której należał Czesław Miłosz, ale też z poetyką Józefa Czechowicza.

Prof. Zarębianka podkreślała, że twórczość Wojtyły jest ważna nie tylko dlatego, że Autor został później papieżem i świętym. Jest bowiem wartością samoistną i zasługuje na wielką uwagę, niezależnie od różnych ról pełnionych w życiu przez Autora.

Dr Anna Karoń-Ostrowska zwróciła uwagę, że krytyczna edycja zawiera dwa teksty literackie dotąd niepublikowane, a rzucające nowe światło na osobę i myśl przyszłego papieża. Pierwszy to wiersz „Ciągle jestem na tym samym brzegu”, napisany po śmierci ojca, pomiędzy lutym 1941 a październikiem 1942, kiedy to Karol Wojtyła podjął decyzję o wstąpieniu do seminarium. Jest to tekst, w którym 21-letni autor dokonuje rozrachunku z dotychczasowym życiem i pokazuje ogromny dylemat. Polega on na tym, że z jednej strony doświadcza miłości do kobiety, z drugiej zaś „wzywającej” go miłości do Boga i głosu powołania kapłańskiego – mówiła filozofka.

Drugi tekst to jedna z wersji dramatu „Promieniowanie ojcostwa”, o tytule tożsamym w pierwszym wersem tego utworu: „Ten, który szuka nas wszystkich”. Rękopis utworu udostępnił kard. Stanisław Dziwisz.

Prof. Krzysztof Dybciak zwracał uwagę, że twórczość literacka nie była dla Karola Wojtyły czymś dodatkowym, ale zajęciem, które traktował bardzo poważnie. Zaznaczył, że kilka tomów wspomnień eseistycznych Jana Pawła II, zwieńczonych „Pamięcią tożsamością” to dzieła, z których można dość precyzyjnie odtworzyć autoportret duchowy Autora.

Trzytomowe wydanie “Dzieł literackich i teatralnych Karola Wojtyły – Jana Pawła II” to wspólne dzieło Centrum Myśli Jana Pawła II, Instytutu Dialogu Międzykulturowego im. Jana Pawła II z Krakowa oraz Społecznego Instytutu Wydawniczego Znak.

Inicjatywa ta miała swój początek w maju 2015 roku, kiedy został powołany Komitet Naukowy Krytycznego Wydania Dzieł Literackich Karola Wojtyły – Jana Pawła II. Na jego czele stanął prof. dr hab. Jacek Popiel z Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Patronat honorowy nad wydaniem dzieła objęli: kardynał Stanisław Dziwisz, kardynał Kazimierz Nycz, Arcybiskup Metropolita Warszawski, a także ówczesna prezydent Warszawy Hanna Gronkiewicz-Waltz i prezydent Krakowa Jacek Majchrowski.

Pierwsze rozmowy dotyczące projektu wydania krytycznego dzieł literackich Karola Wojtyły – Jana Pawła II rozpoczęły się już w 2005 roku, parę miesięcy po śmierci papieża. Edycja uzasadniona jest przekonaniem, że nie można w pełni zrozumieć osoby papieża bez wniknięcia w ten fragment jego biografii, który dotyczy fascynacji poezją, dramatem i teatrem. Stąd potrzeba sięgnięcia do źródeł: rękopisów i maszynopisów, kościelnych i prywatnych archiwów, i przeprowadzenia analizy porównawczej zachowanych materiałów.

Tom pierwszy poezji i dramatów Karola Wojtyły obejmuje juwenilia, utwory, które powstały w okresie od 1938 do 1946 roku. Warto zaznaczyć, że zawiera również teksty nieznane czytelnikom, do tej pory nie publikowane. Tom drugi obejmuje utwory, które powstały po roku 1946. Za datę początkową przyjęto moment przyjęcia przez Karola Wojtyłę święceń kapłańskich. Trzeci i ostatni tom zawiera m.in. dramaty i szkice. W tym teksty nieznane, do tej pory nie publikowane.

Jak wskazują inicjatorzy krytycznej edycji dzieł Karola Wojtyły, literatura i teatr były bliskie Wojtyle od czasów wadowickiego gimnazjum. Zbiór ten, zawierający tak wiele bardzo osobistych tekstów, to okazja do prywatnego spotkania z wielkim polskim świętym, swego rodzaju literacki dziennik młodego Karola Wojtyły. Jego twórczość to bezcenne dziedzictwo kultury. Część tych tekstów jest nieznana czytelnikom, do tej pory niepublikowana.

Już w październiku 2016 Przewodniczący Komitetu Naukowego prof. Jacek Popiel wskazywał, że bez twórczości literackiej nie można zrozumieć osobowości Karola Wojtyły, w tym także działań, jakie podejmował jako ksiądz i papież. Literatura była bowiem dla niego swoistym uzupełnieniem pracy duszpasterskiej.

W 2019 r. do rąk czytelników trafił tom pierwszy dzieł literacki Karola Wojtyły, zawierający „Juwenilia (1938–1946)”, w 2020 r. drugi tom, poświęcony „Utworom poetyckim (1946–2003)”. Ostatni tom, prezentujący „Dramaty i szkice”, wydany został w bieżącym, 2022 roku.

Przewodniczącym Komitetu Naukowego Projektu Krytycznego Wydania Dzieł Literackich i teatralnych Karola Wojtyły – Jana Pawła II jest prof. Jacek Popiel. W skład zespołu redakcyjnego weszli ponadto dr Marta Burghardt, dr Anna Karoń-Ostrowska, ks. prof. Jan Machniak, prof. Zofia Zarębianka oraz śp. dr Stanisław Dziedzic.

Podczas spotkania zaprezentowano też pierwszy tom (z planowanych 24) dzieł filozoficznych i teologicznych Karola Wojtyły. Zawiera on m.in. pracę magisterską i doktorat poświęcony postaci św. Jana od Krzyża. W przygotowaniu kolejne tomy obejmujące pisma etyczne, soborowe czy dotyczące małżeństwa i rodziny. Same tylko kazania wypełnią 6 tomów. Zakończenie 24 tomowej edycji planowane jest na rok 2025.

Rozpoczęta edycja jest wspólnym przedsięwzięciem Instytutu Dialogu Międzykulturowego im. Jana Pawła II w Krakowie i tamtejszego Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II.