Kielce: konferencja o żydowskich obywatelach polskich miast i ich dziedzictwie

„Żydowscy obywatele polskich miast i ich żydowskie dziedzictwo” – to tytuł konferencji, która w poniedziałek i wtorek odbywa się w Muzeum Dialogu Kultur w Kielcach z udziałem prelegentów z różnych ośrodków uniwersyteckich z całej Polski. Dyskutują oni m.in. o różnych aspektach życia Żydów w prowincjonalnych sztetlach i miastach Polski.

Organizatorami konferencji są: Stowarzyszenie im. Jana Karskiego, które podjęło tę inicjatywę dla upamiętnienia 80. rocznicy zagłady getta kieleckiego oraz 160. rocznicy osadnictwa żydowskiego w Kielcach, a także Muzeum Narodowe w Kielcach i Instytut Judaistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego. Wśród gości konferencji był m.in. bp Jan Piotrowski.

Jak zauważył prof. dr hab. Maciej Tomal z Instytutu Judaistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego, tym, co stanowi o sile spotkania, jest przywoływanie faktów, często zupełnie niezbadanych, oraz dyskurs w zakresie różnych paradygmatów. Podkreślił także ważność docierania do świadków życia społeczności żydowskich i ich wiedzy, a z tym jest coraz trudniej.

Żydowskie dzieje i materialne oraz niematerialne dziedzictwo Płocka w XIX wieku, gdy Żydzi stanowili tam ok. 28 proc. mieszkańców, zaprezentowała Ewa Kuma-Zielińska. Istnienie osadnictwa żydowskiego w Płocku odnotowano już w XI wieku.

O Kolbuszowej mówiła dr Martyna Grądzka-Rejak z Instytutu Pamięci Narodowej w wystąpieniu pt. „Kolbuszowa – historia żydowskiego miasteczka. Zarys projektu badawczego”. Do dziś w przestrzeni publicznej pozostało niewiele śladów funkcjonującej tu społeczności żydowskiej.

– Jest nim herb miasta, w którym, jako jedynym, jest Gwiazda Dawida. Zachowała się XIX-wieczna synagoga, która została wyremontowana, ale jest to budynek oderwany od swojej historii. Jest także cmentarz z ponad 200 zachowanymi macewami, ale żadna osoba nie jest upamiętniona, chociażby poprzez nadanie jej imienia jakiejś ulicy. Nie funkcjonuje też żadna tablica przypominająca o żydowskich mieszkańcach miasta, poza jedną z 1953 r. na cmentarzu żydowskim, przypominającą o masowych rozstrzeliwaniach Żydów w czasie II wojny światowej – mówiła.

Mało znany temat – „Domy opieki dla osób starszych na łamach żydowskiej pasy kielecko-radomskiej okresu międzywojennego” – omówił dr Marek Tuszewicki (Instytutu Judaistyki UJ). Z prasowych relacji wynika, iż obiekty te w Kielcach i Radomiu miały zbliżony profil fundacji ze strony lokalnych przedsiębiorców i realizowały podobną działalność, przy czym często wracała sprawa podstaw finansowych zakładów czy rodzajów działalności dobroczynnej.

Stan cmentarzy żydowskich w Świętokrzyskiem przedstawił Krzysztof Bielawski z Muzeum Polin. – Coraz częściej cmentarze znajdują się pod opieką władz i lokalnych społeczników. Tak dzieje się m.in. w Busku-Zdroju, Chęcinach, Chmielniku, Małogoszczu – tłumaczył. Niektórymi zajmuje się gmina Wyznaniowa Żydowska w Katowicach, ziomkostwa Żydów czy fundacja Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego, niekiedy wspólnoty chasydzkie. – Niestety, są liczne cmentarze, którymi nie interesuje się nikt – stwierdził prelegent.

Ciekawe spojrzenie na żydowskie dzieje Kielc prezentuje „Dziennik rabina Moszego Nachuma Jeruszalimskiego z okresu I wojny światowej, z którego wyłaniają się dobre relacje z hierarchią Kościoła w Kielcach, z ówczesnym bp. Augustynem Łosińskim oraz z miejscowym popem, natomiast nieprzyjazne z „tłumem” – „śmiertelnie nas nienawidzącym”, jak pisał rabin – na ten temat mówił prof. Maciej Tomal (UJ). Przyczynkiem do badań pozostaje „Kielecka Księga Cmentarna” omówiona przez dr. hab. Leszka Hońdę (UJ).

Dzisiejsze obrady poświęcone były także kwestii zagłady Żydów we Włoszczowie, dziejom Żydów skazanych przez sądy niemieckie za opuszczanie gett oraz żydowskich robotników przymusowych w fabryce amunicji HASAG w Skarżysku-Kamiennej.

Wtorkowa część konferencji będzie dotyczyła głównie przemocy antyżydowskiej w II RP i po Zagładzie oraz kwestii pamięci i obecności.

Dwudniowe obrady prowadzą: prof. dr hab. Maciej Tomal z Uniwersytetu Jagiellońskiego, prof. dr hab. Robert Kotowski (dyrektor Muzeum Narodowego w Kielcach), prof. dr hab. Andrzej Żbikowski z Żydowskiego Instytutu Historycznego, prof. dr Jan Tomasz Gross z Uniwersytetu Princeton (USA), prof. dr hab. Bożena Szaynok z Uniwersytetu Wrocławskiego.

Stowarzyszenie im. Jana Karskiego zachęca do udziału w wydarzeniach towarzyszących. Jeszcze w poniedziałek w Instytucie na ul. Planty 7 o godz. 18.30 – spotkanie autorskie z Jarosławem Kurskim wokół książki „Dziady i dybuki” (prowadzenie Bogdan Białek), a we wtorek 6 grudnia o godz. 18.30 – debata pt. „Czego uczymy się badając relacje polsko-żydowskie” z udziałem Anny Bikont, Bożeny Szaynok, Grzegorza Gaudena, Jana Tomasz Grosa i Bogdana Białka.