Klauzula sumienia, religia na maturze i dobrowolny podatek na Kościół – propozycje Ordo Iuris

O propozycjach zmian legislacyjnych z zakresu wolności sumienia i religii, o finansach Kościoła oraz przyznawaniu uprawnień nowym związkom wyznaniowym mówili eksperci Instytutu Ordo Iuris podczas konferencji prasowej „W kierunku urzeczywistnienia wolności sumienia i religii”. Konferencja zorganizowana została wspólnie z Katolicką Agencją Informacyjną w Sekretariacie Konferencji Episkopatu Polski.

Klauzula sumienia

Jak podkreślił Jerzy Kwaśniewski, Prezes Fundacji Instytut na rzecz Kultury Prawnej Ordo Iuris, zarówno wolność sumienia jak i wolność religijna należą do praw podstawowych konstytucyjnych w społeczeństwach demokratycznych i w państwach rządów prawa. Zwrócił uwagę zwłaszcza na znaczenie wolności sumienia, która po tragicznych doświadczeniach II wojny światowej i XX-wiecznych totalitaryzmów stała się fundamentem i ostoją wolności obywatelskich.

Mec. Kwaśniewski przypomniał o wyroku Trybunału Konstytucyjnego z października 2015 r. Orzeczenie to, dotyczące ustawy o zawodzie lekarza i lekarza dentysty, podkreślało znaczenie klauzuli sumienia nie tylko w odniesieniu do tych zawodów ale w odniesieniu do społeczeństwa demokratycznego jako całości.

Definiując, czym jest klauzula sumienia, prezes Ordo Iuris zaznaczył, że jest to wolność do tego, by racjonalnie rozeznać etyczne zło a następnie odmówić podporządkowania się obowiązkowi prawnemu, który prowadziłby nas do wykonywania tego zła. Poza najczęściej przywoływanym przykładem prawa odmowy wykonania aborcji przez lekarza, mec. Kwaśniewski podał też przykład prawa klauzuli sumienia dla przedsiębiorcy – np. gdy drukarz otrzymuje zlecenie druku materiałów pochwalających agresję rosyjską na Ukrainie, lub dla farmaceuty – gdy klient chce zakupić środki poronne. – Prawo do sprzeciwu sumienia dotyczy każdego obywatela – podkreślił.

Mec. Kwaśniewski poinformował, że Instytut Ordo Iuris przygotował propozycję legislacyjną precyzującą, w jakich sytuacjach i w jakim zakresie można korzystać z klauzuli sumienia. Zaznaczył, że propozycja ta jest w istocie realizacją wspomnianego wyroku TK z 2015 r.

Restrykcje w czasie pandemii nie mogą być obligatoryjne dla Kościołów

Doświadczenia okresu epidemii COVID-19 doprowadziły do przygotowania dwóch kolejnych projektów ustaw. Przedstawili je eksperci Instytutu – Magdalena Mickiewicz, dyrektur Centrum Wolności Religijnej oraz Łukasz Bernaciński, członek Zarzadu Fundacji Ordo Iuris.

Magdalena Mickiewicz zwróciła uwagę, że ograniczenia nakładane przez państwo na Kościoły i związki wyznaniowe w czasie epidemii były w istocie niekonstytucyjne. Projekt ustawy zakładałby, że w ramach poszanowania przez państwo autonomii tych podmiotów, władze zobligowane byłyby w przypadku działań przeciwepidemicznych do wydawania nie tyle nakazów i zakazów, co niewiążących rekomendacji.

Rozszerzenie uprawnień kapelanów szpitalnych

Łukasz Bernaciński mówił z kolei o narastającej fali zgłoszeń od pacjentów skarżących się na ograniczanie ich praw do opieki duchowej. Jak podkreślił, problem ten nasilił się jeszcze w czasie epidemii, a dzięki szerokiej konsultacji z kapelanami szpitalnymi udało się zauważyć szereg luk prawnych związanych z ich posługą. Projekt ustawy zakłada m.in. włączenie kapelana do grona pracowników danego obiektu leczniczego, przyznanie funduszy na jego działalność oraz zwrócenie uwagi również na prawa personelu medycznego do korzystania z jego posługi.

Religia na maturze

Eksperci Instytutu Ordo Iuris przedstawili też propozycję dopisania religii do obowiązującej już listy przedmiotów, które można zdawać jako przedmioty dodatkowe na maturze. Przypomnieli, że na liście tej znajduje się m.in. historia muzyki, historia tańca czy język mniejszości etnicznej. Uzasadniali, że taka zmiana m.in. umożliwiłaby wydziałom filozoficznym i teologicznym lepszą weryfikację kandydatów.

Rejestracja nowych związków wyznaniowych

Łukasz Bernaciński zwrócił uwagę, że w Polsce warunki rejestracji nowych wspólnot religijnych wraz z wypływającymi z tego faktu uprawnieniami wydają się bardzo liberalne, dużo bardziej liberalne, niż np. w Czechach na Węgrzech czy w innych krajach Europy. Bowiem do założenia nowego związku wyznaniowego wymagane jest przedstawienie zaledwie 100 podpisów. Jak zaznaczył, bardziej restrykcyjne podejście umożliwia skuteczniejszą weryfikację. Dzięki temu można skuteczniej przeciwdziałać powstawaniu np. sekt ekonomicznych. Postuluje się zatem znaczne zwiększenie wymagań odnośnie do ilości posiadanych wiernych jeśli chodzi o rejestrację danego Kościoła. A z kolei przyznanie im uprawnień w sferze edukacji i innych podobnych, powinno następować dopiero po przyjęciu przez Sejm ustawy regulującej relacje państwa z tym związkiem.

Dobrowolny odpis podatkowy na wybrany Kościół

Temat ten odnosi się do budzących duże emocje społeczne kwestii finansów Kościoła. Eksperci Ordo Iuris przypomnieli, że w latach 50-tych XX w. władza ludowa przejęła ok. 145 tys. hektarów nieruchomości ziemskich należących do Kościoła katolickiego, powołując jednocześnie Fundusz Kościelny, utrzymywany z dochodów generowanych przez te dobra, mający finansować niezbędne potrzeby Kościoła i innych związków wyznaniowych, którym odebrano majątek.

Przypomnieli też, że jak dotąd zwrócono Kościołowi katolickiemu ponad 82 tys. ha, co oznacza, że ponad 62 tys. ha wciąż pozostaje do zwrotu. Wartość tego majątku wycenia się na ok. 3,7 mld. zł.

Dodatkową kwestią jest fakt, że od lat 50-tych do roku 1989 większość środków z Funduszu Kościelnego wydawana była na cele pozaustawowe, np. na opłacanie donosów, nagrody dla urzędników itp. Wartość roszczeń z tego tytułu wymaga głębszych badań i jest zadaniem, które stoi jeszcze przed nami.

Ordo Iuris jest zdania, że funkcjonujący wciąż Fundusz Kościelny jest instrumentem przestarzałym i wymagającym likwidacji. Należy więc go zlikwidować, zastępując dobrowolnym odpisem 1, 5 % podatku, na wybrany przez podatnika Kościół lub związek wyznaniowy. Innym możliwym rozwiązaniem jest całkowita restytucja dóbr kościelnych, ale wydaje się to mało prawdopodobne. Zdaniem Ordo Iuris najlepszym rozwiązaniem byłoby wprowadzenie w Polsce dobrowolnego odpisu na wybrany Kościół w wysokość 1, 5 %, analogicznie jak na OPP.

Konferencja prasowa pt. „W kierunku urzeczywistnienia wolności sumienia i religii” odbyła się dziś, 15 lutego w Sekretariacie KEP w Warszawie. Spotkanie prowadził Marcin Przeciszewski, redaktor naczelny Katolickiej Agencji Informacyjnej.

Szczegółowe propozycje Instytutu Ordo Iuris dostępne są na stronie gwarancjedlareligii.pl