Centrum Heschela KUL: nieporozumienia wokół zasady „oko za oko”

Często słyszę od Chrześcijan, że Żydzi propagują odwetową przemoc „oko za oko”, podczas gdy Jezus uczy przywracającej sprawiedliwość postawy nadstawiania drugiego policzka. Ta interpretacja ukazuje złe zrozumienie zarówno Jezusa, jak i judaizmu. Jezus mówi o gotowości przyjęcia upokorzenia, a nie o okaleczenia. Tradycja żydowska nie promuje przemocy i odwetu, wręcz przeciwnie nakazuje sprawcy rekompensatę bólu czy kosztów leczenia ofierze – tłumaczy w komentarzu dla Centrum Heschela KUL prof. Amy-Jill Levine, profesor Nowego Testamentu i Nauk Żydowskich, pierwsza Żydówka, która wykładała Nowy Testament na Papieskim Instytucie Biblijnym w Rzymie.

Często słyszę od Chrześcijan, że Żydzi propagują odwetową przemoc „oko za oko”, podczas gdy Jezus uczy przywracającej sprawiedliwość postawy nadstawiania drugiego policzka. Ta interpretacja ukazuje złe zrozumienie zarówno Jezusa, jak i judaizmu. Jezus mówi o gotowości przyjęcia upokorzenia, a nie o okaleczenia. Tradycja żydowska nie promuje przemocy i odwetu, wręcz przeciwnie nakazuje sprawcy rekompensatę bólu czy kosztów leczenia ofierze – tłumaczy w komentarzu dla Centrum Heschela KUL prof. Amy-Jill Levine, profesor Nowego Testamentu i Nauk Żydowskich, pierwsza Żydówka, która wykładała Nowy Testament na Papieskim Instytucie Biblijnym w Rzymie.

Prof. Amy-Jill Levine podkreśla konieczność pogłębionej analizy tekstu. Jej zdaniem niewiedza i zbyt pobieżna lektura Pisma wielokrotnie była źródłem chrześcijańskich nieporozumień związanych z judaizmem wprowadzając lub wzmacniając negatywne stereotypy.

Pełna treść komentarza do Ewangelii według św. Mateusza (Mt 5, 38-48) na Siódmą Niedzielę zwykłą.

Księga Kapłańska (19,17) zawiera instrukcje dotyczące tochecha, szczerego napomnienia członków społeczności w razie potrzeby. Naszym obowiązkiem jako stróżów naszych braci i sióstr, jest korygowanie członków społeczności, kiedy ich słowa i czyny wyrządzają krzywdę. Jeśli nie będziemy w stanie zaproponować zmiany ich postawy, my również zaciągniemy winę. Uważam, że idea tochecha jest pomocna w dialogu żydowsko-chrześcijańskim, ponieważ czasami musimy naprawić nieporozumienia, jakie my Żydzi i Chrześcijanie mamy względem siebie. Korekta jest szczególnie ważna, gdy nieporozumienie wprowadza lub wzmacnia negatywne stereotypy.

Dzisiejsze czytanie sprowokowało wiele chrześcijańskich nieporozumień związanych z judaizmem. Często słyszę od Chrześcijan, że Żydzi propagują odwetową przemoc „oko za oko”, podczas gdy Jezus uczy przywracającej sprawiedliwość postawy nadstawiania drugiego policzka. Ta interpretacja ukazuje złe zrozumienie zarówno Jezusa, jak i judaizmu.

Tradycja żydowska nie promuje przemocy i odwetu. Wręcz przeciwnie, judaizm rabiniczny (m. Bava Kamma 8:1; b. Bava Kamma 83-84) nalega, że „oko za oko” jest zasadą prawną: w przypadku obrażeń fizycznych osoba, która powoduje obrażenia musi zrekompensować ofierze ból, koszty leczenia, utratę pracy itp. Nie ma „oko za oko”, bo jak tłumaczą rabini, tego przykazania nie można brać dosłownie. Nie ma bowiem dwóch identycznych par oczu ani kończyn.

Jezus natomiast zmienia temat. Być uderzonym w prawy policzek – uderzeniem wierzchem dłoni, uderzeniem mającym na celu upokorzenie, a nie okaleczenie – to nie to samo co utrata oka lub ręki. Jezus mówi o upokorzeniu, a nie o okaleczeniu. Także w tej kwestii nieporozumienia: nie ma biblijnego ani żydowskiego nakazu, aby nienawidzić wroga.

Pomocna w kwestii tego jak zachowywać się wobec wroga jest nauka Beruriah, bardzo szanowanej żydowskiej kobiety, której orzeczenia prawne są zachowane w judaizmie rabinicznym. Według Talmudu Babilońskiego, Berakhot 10a, rabin Meir (mędrzec z przełomu I i II wieku) modlił się kiedyś o śmierć kilku złoczyńców z jego sąsiedztwa. Jego żona, Beruriah, krytykuje go, parafrazuję: „Czy komentujesz Psalm 104, 35a: Niech znikną z ziemi grzesznicy i niech już nie będzie występnych! O czym myślisz? Że werset używa [terminu] hoteim (חוֹטְאִים), „grzesznicy”? Nie, ten termin należy rozumieć jako hata’im (חַטָּאִים), „grzechy”. Tak, więc powinieneś modlić się o zniszczenie grzechu, a nie grzeszników”.

Interpretacja Beruriah, choć nieco żartobliwa w stosunku do języka hebrajskiego, jest jednak zgodna z pokojową reakcją Jezusa w odniesieniu do prześladowań.

O autorce:

Prof. Amy-Jill Levine jest profesorem Nowego Testamentu i Nauk Żydowskich Mary Jane Werthan University w Vanderbilt Divinity School, Graduate Department of Religion oraz Department of Jewish Studies; jak również Woolf Institute, Centre for the Study of Jewish-Christian Relations, Cambridge UK. Wygłosiła ponad 500 wykładów na temat Biblii, relacji chrześcijańsko-żydowskich oraz religii na całym świecie. Wiosną 2019 roku jako pierwsza Żydówka wykładała Nowy Testament na Papieskim Instytucie Biblijnym w Rzymie; w 2021 roku została wybrana na członka Amerykańskiej Akademii Sztuk i Nauk.