„Kobiety duszą Powstania Styczniowego” – o wielkich Polkach na Jasnej Górze

O wielkiej roli kobiet w Powstaniu Styczniowym przypomniane zostanie dziś na Jasnej Górze podczas okolicznościowego spotkania w czasie Święta Kobiet u Najpiękniejszej z Niewiast. W tym roku mija 160. rocznica wybuchu tego wielkiego narodowego zrywu. W walce z rosyjskim zaborcą szczególne znaczenie miała postawa polskich żon, matek, dziewczyn. Ich zaangażowanie było ogromne i to we wszystkich obszarach walki: od manifestacji, przez działalność konspiracyjną, po bój z bronią w ręku. Wielkie postaci kobiet powstania przypomną młodzi w spektaklu słowno-muzycznym „Kobiety duszą Powstania Styczniowego”.

Jeszcze przed wybuchem powstania w 1863 roku to kobiety głównie prowadziły agitację w środowisku mieszczańskim i chłopskim. Jej motywem było rozbudzenie świadomości narodowej tych warstw społeczeństwa, a następnie przekonanie ich przedstawicieli do udziału w walce zbrojnej lub konspiracji. Kobiety organizowały na prowincji demonstracje o charakterze religijno-narodowym, a także spotkania edukacyjne, podczas których nauczały m.in. słów Mazurka Dąbrowskiego. Odegrały fundamentalną rolę w kształtowaniu świadomości narodowej i umacnianiu ducha miłości do ojczystego domu.

Wśród kobiecych struktur konspiracyjnych najbardziej znane są komórki organizacyjne zwane „piątkami” ( nazwa wzięła się stąd, że każda kobieta powinna była przyprowadzić ze sobą do „piątki” pięć kolejnych pań i w ten sposób organizacja się rozrastała). Głównymi organizatorkami „piątek” były Seweryna Pruszakowa-Duchińska, Emilia Hennelowa, Józefa Gregorowiczowa i Wanda z Wolskich Umińska. „Piątki” niosły pomoc ofiarom represji oraz ich rodzinom. Zbierały składki, zapewniały opiekę materialną i moralne wsparcie. W marcu 1863 roku włączono je w struktury powstańczej konspiracji jako Komitety Niewiast Polskich. Zakres obowiązków „piątek” został wtedy znacznie poszerzony, m.in. o działalność wywiadowczą, aprowizacyjną oraz służbę medyczną.

Symbolem „niepodległych duchem kobiet” stała się Anna Henryka Pustowójtówna, która mimo groźby użycia broni, na czele grupy kobiet przedarła się przez kordon rosyjskich żołnierzy, by złożyć kwiaty pod pomnikiem Unii Lubelskiej na Placu Litewskim w Lublinie. Została za to skazana na osadzenie w jednym z syberyjskich klasztorów prawosławnych. W drodze na miejsce uciekła jednak carskim żołnierzom, a po wybuchu powstania dołączyła do oddziału Mariana Langiewicza, by walczyć przeciw zaborcy z bronią w ręku.

„Nie dość było wypełnić obowiązek siostry miłosierdzia, potrzeba było męstwa męczennicy, odwagi świętej, ażeby zginąć wraz z rannymi, gdy kozactwo odkryło lazaret, lub słodyczą i łagodnością rozbroić najezdników, gdy się nie udało ukryć rannych”, pisał o heroizmie ówczesnych kobiet Agaton Giller, członek Rządu Narodowego.

Czarne suknie zakładane przez nie na znak żałoby narodowej, a także te jaśniejsze o barwach Rzeczypospolitej, wkładane podczas stosownych rocznic, do dziś są symbolami powstania styczniowego. I właśnie także ten „modowy” element walki z zaborcą zwrócił uwagę na Polskę w całej Europie. Już nie tylko Polki ubierały się na czarno – czarne suknie albo chociaż czarne kapelusze nosiły modne Europejki: na znak solidarności lub po prostu, bo tak było modnie. Ozdoby z czarnych dżetów zyskały nawet w Hiszpanii nazwę „polskie łzy”.

Podczas tegorocznego jasnogórskiego Święta u Najpiękniejszej z Niewiast specjalny spektakl „Kobiety duszą Powstania Styczniowego” przygotowali uczniowie z Liceum Ogólnokształcącego im. Juliusza Słowackiego w Częstochowie pod kierunkiem nauczycielki języka polskiego Urszuli Zaleskiej. Także miejsce, w którym spektakl zostanie zrealizowany, przywołuje pamięć milionów ofiar Rosji carskiej i totalitaryzmu sowieckiego. Znajduje się w kazamatach Bastionu św. Barbary, zabytkowym obiekcie z długą i symboliczną historią. To część jasnogórskich fortyfikacji.