J 3, 1-13: Jezus objawia misterium narodzin dla Boga: z wody i Ducha

Tekst w przekładzie Biblii Tysiąclecia:

Był wśród faryzeuszów pewien człowiek, imieniem Nikodem, dostojnik żydowski. 2 Ten przyszedł do Niego nocą i powiedział Mu: «Rabbi, wiemy, że od Boga przyszedłeś jako nauczyciel. Nikt bowiem nie mógłby czynić takich znaków, jakie Ty czynisz, gdyby Bóg nie był z Nim». 3 W odpowiedzi rzekł do niego Jezus: «Zaprawdę, zaprawdę, powiadam ci, jeśli się ktoś nie narodzi powtórnie, nie może ujrzeć królestwa Bożego». 4 Nikodem powiedział do Niego: «Jakżeż może się człowiek narodzić będąc starcem? Czyż może powtórnie wejść do łona swej matki i narodzić się?» 5 Jezus odpowiedział: «Zaprawdę, zaprawdę, powiadam ci, jeśli się ktoś nie narodzi z wody i z Ducha, nie może wejść do królestwa Bożego2. 6 To, co się z ciała narodziło, jest ciałem, a to, co się z Ducha narodziło, jest duchem. 7 Nie dziw się, że powiedziałem ci: Trzeba wam się powtórnie narodzić. 8 Wiatr wieje tam, gdzie chce i szum jego słyszysz, lecz nie wiesz, skąd przychodzi i dokąd podąża. Tak jest z każdym, który narodził się z Ducha». 9 W odpowiedzi rzekł do Niego Nikodem: «Jakżeż to się może stać?» 10 Odpowiadając na to rzekł mu Jezus: «Ty jesteś nauczycielem Izraela, a tego nie wiesz? 11 Zaprawdę, zaprawdę, powiadam ci, że to mówimy, co wiemy, i o tym świadczymy, cośmy widzieli, a świadectwa naszego nie przyjmujecie. 12 Jeżeli wam mówię o tym, co jest ziemskie, a nie wierzycie, to jakżeż uwierzycie temu, co wam powiem o sprawach niebieskich? 13 I nikt nie wstąpił do nieba, oprócz Tego, który z nieba zstąpił – Syna Człowieczego.

Krytyka literacka:

• Rozdział 3 Ewangelii według świętego Jana to część dłuższego passusu. Tworzy go perykopa 2, 12 – 3, 21, opisująca działalność Jezusa podczas Jego pierwszego pobytu w Jerozolimie. Werset 2, 13 zaznacza początek tego opowiadania. Miejsce to Jerozolima a czas to Pascha Żydowska. Wyrażenie meta tauta (potem) w 3, 22 wprowadza nową scenę: drugie świadectwo Jana. Jezus przemieszcza się z Jerozolimy na wieś do Judei. Znaczniki miejsca, czasu i bohaterów występujących w danej scenie Jan stosuje bardzo często, stąd łatwo określić początek i koniec danego fragmentu. W 3, 1-13 autor opisuje spotkanie Jezusa z Nikodemem.
• Nikodem jest faryzeuszem, członkiem zasłużonej i zamożnej rodziny, jakich wiele przynależało do ruchu pobożnych faryzeuszy. Zamożny i wpływowy członek wysokiej rady znany był w ówczesnej Jerozolimie. Przychodzi do Jezusa pod osłoną nocy w znaczeniu po zachodzie słońca. Jest to wizyta raczej kurtuazyjna aniżeli sekretne spotkanie. Noc, egzegeci, biorąc pod uwagę symbolikę Janową postrzegają jako początkowy stan niewiary i niezrozumienia Nikodema. Wie jednak, że Jezus pochodzi od Boga i jest nauczycielem (3,2)
• W strukturze rozważanej perykopy można wyróżnić następujące elementy:

Wstęp 3, l oraz trzy części:

l) 3, 2-8: Konieczność narodzenia z góry przez Ducha

3, 2-3 Pierwsza rozmowa na temat faktu nowego narodzenia

3, 4-8 Druga rozmowa na temat sposobu nowego narodzenia (przez Ducha)

2) 3, 9-15: Trzecia rozmowa: jak dokonuje się nowe narodzenie

• Autor posłużył się co najmniej trzema gatunkami literackimi. Są to dialog, monolog, homilia, pouczenie. Jednak trudno jednoznacznie określić w którym miejscu rozpoczyna się i kończy ich zastosowanie.
• W redakcji przekazu wypowiedzi Jezusa na temat narodzenia z wody i Ducha oraz jej interpretacji chrzcielnej w Kościele na szczególną uwagę zasługuje napięcie między chrystologią oraz rytem chrzcielnym. Tekst czwartej Ewangelii jest świadkiem tego napięcia, nie niweluje go, lecz nadaje mu charakter hermeneutyczny: uwydatnia nośność metaforyczną wypowiedzi Jezusa i jej głębię teologiczną, ale równocześnie daje do zrozumienia, że bez udziału w rycie wtajemniczenia chrześcijańskiego człowiek nie jest w stanie pojąć nauki Jezusa.

Orędzie teologiczne:

• Poruszony prze Jezus problem w rozważanej perykopie to możliwość wejścia do Królestwa Bożego przez uwierzenie Słowu. Podczas pierwszego spotkania Nikodem wyznaje Jezusowi: Rabbi, wiemy, że od Boga przyszedłeś jako nauczyciel. Nikt bowiem nie mógłby czynić takich znaków, jakie Ty czynisz, gdyby Bóg nie był z Nim (3,2). Poza tym spotkaniem Nikodem pojawia się jeszcze w czwartej Ewangelii w 7, 50-52 oraz 19,39. Nikodem ma szczególną rolę do spełnienia. Uznaje wraz z grupą, którą reprezentuje (wiemy, że od Boga przyszedłeś) w Jezusie nauczyciela przychodzącego od Boga, a w jego znakach widzi świadectwo autentyczności Jego misji. Jest przedstawicielem mieszkańców Jerozolimy, którzy usłyszeli o znakach dokonanych przez Jezusa (2,23). Jezus jednak nie koncentruje się na wierze Nikodema, lecz mówi mu o możliwości królestwa Bożego (3,3). Przedstawia mu też warunek wejścia do niego (3,5), którym jest narodzenie się na nowo (3,3.7) z wody i z Ducha. Rozmowa skupia się wokół pytania, w jaki sposób może dokonać się ponowne narodzenie, czyli narodzenie z Ducha. Duch przeciwstawiony jest ciału. Wcześniej o Duchu była mowa tylko przy chrzcie Jezusa (1,32.33). Był to Duch Boga zstępujący w widzialnej postacie na Jezusa z góry. Narodzenie się z Boga i stanie się dzieckiem Bożym realizuje się przez przyjęcie Słowa a jego skutkiem jest oglądanie chwały Bożej. Jezus w rozmowie z Nikodemem wspomina o pewnej grupie osób, do której on należy, a która nie przyjmuje świadectwa pochodzącego od Ojca Syna. Odrzucającym to świadectwo nie dane jest doświadczyć Królestwa Bożego. Oni są też tymi, którzy nie przyjęli Słowa. Przyjęcie Słowa jest równoznaczne z narodzeniem się z Ducha, na nowo. Polega ono na doświadczeniu życia Bożego, które jest światłością. Także świadectwo Jezusa jest światłością. Nie tylko rozprasza mrok, ale dokonuje również sądu przez ujawnienie postawy ludzi wobec światłości.
• Że między eposem Nikodema a prologiem istnieje pewne podobieństwo formy. Oprócz podobieństwa formy, istnieje ciągłość treści. Prolog rozpoczął się od boskości i, ponieważ przedstawiał aspekty boskiej interwencji, stopniowo prowadził do idei specjalnych narodzin, narodzin jako dzieci Boże. Tekst Nikodema przyjmuje komplementarne podejście: zaczyna się od idei specjalnej form narodzin, a następnie śledzi je z powrotem do boskiej interwencji. W rzeczywistości większość elementów prologu znajduje pewną odmianę w rozważanym fragmencie.

– bliskość Jezusa z Bogiem (1:1-2; 3:1-2); życie i światło, światło i ciemność (1:4-5,9; 3:2,19-21);

– niektóre sformułowania odnoszące się do Jana i Nikodema (1:6- 7; 3:1-2);

– boskie zaangażowanie w świat i idea odrzucenia (1:9-11; 3:17-18);

– szczególna forma narodzin (1:12-13; 3:3-8);

– przyjście na świat jedynego Syna (1:12-13; 3:3-8) oraz (1:14: 3:16);

– świadectwo boskiej interwencji (1:7,14-15; 3:11-12);

– przygotowawcza rola Mojżesza (1:17; 3:14).

Przy bardziej szczegółowej analizie, można by prawdopodobnie argumentować za dalszymi elementami ciągłości.

Ojcowie Kościoła:

• W pierwszym naszym narodzeniu przyszliśmy bowiem na ten świat nieświadomi, narodziliśmy się zgodnie z prawami natury, ze związku seksualnego i połączenia naszych rodziców, narodziliśmy się jednak ze złymi skłonnościami i przyzwyczajeniami. Abyśmy więc nie pozostali na zawsze jedyni dziećmi ślepych praw natury i nieświadomości, lecz raczej wolnego wyboru i wiedzy oraz byśmy dostąpili odpuszczenia grzechów, dlatego właśnie w wodzie wzywa się nad tym, kto pragnie odrodzenia i żałuje za swoje grzechy, imienia Boga, Ojca i Pana wszechrzeczy. Obmycie zaś to nazywa się oświeceniem, gdyż ci, którzy go dostępują, doznają oświecenia umysłu. Ten bowiem, kto doznaje oświecenia, dostępuje go w imię Jezusa Chrystusa ukrzyżowanego pod Poncjuszem Piłatem i w imię Ducha Świętego, który przez proroków przepowiedział wszystko, co dotyczy Jezusa. Justyn Męczennik I Apologia, w: Pierwsi apologeci greccy.

Kultura i sztuka

James Tissot „Nikodem”, fot. Wikipedia

Crijn Hendricksz Volmarijn „Jezus i Nikodem”, fot. Wikipedia

Życie i nauczanie Kościoła:

• Chrzest nie tylko oczyszcza ze wszystkich grzechów, lecz także czyni neofitę „nowym stworzeniem” (2 Kor 5, 17), przybranym synem Bożym, który stał się „uczestnikiem Boskiej natury” (2 P 1, 4), członkiem Chrystusa, a z Nim „współdziedzicem” (Rz 8, 17), świątynią Ducha Świętego. KKK 1265
• Gdy św. Piotr wyznaje, że Jezus jest Chrystusem, Synem Boga żywego, Jezus mówi do niego, że nie objawiły mu tego „ciało i krew, lecz Ojciec… który jest w niebie” (Mt 16, 17) 16. Wiara jest darem Bożym, cnotą nadprzyrodzoną wlaną przez Niego. „By móc okazać taką wiarę, trzeba mieć łaskę Bożą uprzedzającą i wspomagającą oraz pomoce wewnętrzne Ducha Świętego, który by poruszał serca i do Boga zwracał, otwierał oczy rozumu i udzielał «wszystkim słodyczy w uznawaniu i dawaniu wiary prawdzie»” KKK 153

Pytania do refleksji:

• Czy ukrywam swoją wiarą, nie przyznaję się do Jezusa, nie jestem świadkiem, modlę się po kryjomu?
• Jak i kiedy doświadczam mocy Bożej otrzymywanej w sakramentach?
• Jak moja wiara się rozwija?

Lektura poszerzająca:

• Martin. F., Wright IV. W. M., Ewangelia według św. Jana. Katolicki Komentarz do Pisma Świętego, przekł. J. Czapczyk, Poznań 2020, s. 47-53.
• Pismo Święte, Biblia Paulistów, s. 2336-2337.
• Mędala. S., Ewangelia według Świętego Jana, NKB, cz 1., s 414-432.