Wbrew wcześniejszemu zakazowi władze zezwoliły na liturgię w Sumeli

Wbrew wcześniejszemu zakazowi w poniedziałek 24 lipca władze Turcji zezwoliły patriarsze konstantynopolskiemu na odprawienie liturgii prawosławnej 15 sierpnia w historycznym klasztorze Panagia (Wszechświętej Matki Bożej) w Sumeli na północy kraju. W tym dniu, podobnie jak w Kościele katolickim, wypada święto Zaśnięcia (czyli Wniebowzięcia u katolików) Najświętszej Maryi Panny – ostatnie z tzw. 12 wielkich świąt w prawosławnym kalendarzu liturgicznym.

Rząd wydał najpierw zgodę ustną w poniedziałek wieczorem, a nazajutrz potwierdził to na piśmie. Tym samym patriarcha Bartłomiej będzie mógł sprawować liturgię w tym jednym z najstarszych monasterów prawosławnych, położonym w prowincji Trapezunt w północno-wschodniej Turcji. Wcześniejszy brak takiej zgody tłumaczono tym, że nie udzieliły jej „kompetentne władze organy państwowe”.

Kierownictwo Patriarchatu Konstantynopolskiego ogłosiło na swej stronie odpowiednie krótkie oświadczenie, powiadamiające o uzyskaniu zezwolenia i wyrażające radość z tego powodu.

Klasztor Sumela, czyli „(położony) na czarnej (skale)”, znajduje się na wysuniętym nawisie skalnym na wysokości ok. 1,2 tys. metrów, górującym nad doliną Altındere w tamtejszym Parku Narodowym. Nie wiadomo dokładnie, kiedy go założono, ale tureckie Ministerstwo Kultury i Turystyki ocenia, że nastąpiło to ok. 386 za panowania cesarza bizantyjskiego Teodozjusza I (375-95). Za założycieli klasztoru uważa się dwóch mnichów greckich: Barnabę (druga połowa IV w.) i św. Sofroniusza Jerozolimskiego (ok. 560-638), późniejszego patriarchę Jerozolimy, który odbudował go po niszczycielskim najeździe Arabów pod koniec VI stulecia. Największą świętością tego miejsca była ikona Matki Bożej, zwana „Panagia Gorgoepekos”.

Monaster odgrywał znaczącą rolę i cieszył się wielkim poważaniem nie tylko wśród miejscowych chrześcijan, ale także w całym świecie prawosławnym, będąc jednym z najważniejszych ośrodków religijnych i pielgrzymkowych na tym obszarze (historyczny Pont). Po opanowaniu tych ziem przez Turków seldżuckich pod koniec XI wieku przez kilkaset lat zdołał utrzymać tę wysoką pozycję, a swój największy rozkwit przeżywał w XVIII i XIX wieku. Dopiero w 1923, po upadku Imperium Osmańskiego i powstaniu dzisiejszej Turcji, czemu towarzyszyło przesiedlenie Greków i Turków, mnisi musieli opuścić klasztor, który następnie został zamknięty i zaczął popadać w ruinę.

Po raz pierwszy władze tureckie zezwoliły na odprawienie w tym miejscu liturgii w święto Zaśnięcia Matki Bożej 15 sierpnia 2010, po czym przez kilka kolejnych lat było to możliwe raz w roku właśnie w tym dniu. Ale 22 września 2015 obiekt znów zamknięto, tym razem w celu przeprowadzenia niezbędnych prac odnawiających. Ze względu na swego rodzaju „przyklejenie” klasztoru do góry, było to bardzo trudne przedsięwzięcie, wymagające np. znacznego wzmocnienia rozsypujących i kruszejących skał. Odkryto wówczas m.in. tajny tunel, który być może służył jako kaplica dla chrześcijan w okresach ich prześladowań przez muzułmanów. Prace te, sfinansowane w całości przez rząd w Ankarze, zakończono po niespełna 4 latach, otwierając ponownie obiekt 18 maja 2019, a dla turystów w tydzień później.

Nazwa klasztoru pochodzi od greckich słów „Sou Melá”, czyli „(z) czarnej (góry)”, ale niektórzy doszukują się źródłosłowu w wyrazie „sumela”, który w języku Lazów – narodu pochodzenia kartwelskiego, żyjącego w północno-wschodniej Turcji – oznacza Trójcę Świętą.