Ubiegłoroczny laureat Nagrody im. J. Ratzingera o byciu Żydem i wolności religijnej

Nienawidzę zaprzeczania Holokaustowi, ale zawsze będę bronił prawa do wolności wyrażania swych poglądów – powiedział w rozmowie z hiszpańskim dziennikiem „La Vanguardia” jeden ze zdobywców Nagrody im. J. Ratzingera za rok 2022 Joseph Weiler. We wstępie do wywiadu pismo przedstawiło go jako „uczonego totalnego”: doktora nauk politycznych, prawa i teologii oraz jako pierwszego Żyda przyjętego w Watykanie za jego książkę „Europa chrześcijańska” (wyd. polskie „Chrześcijańska Europa: konstytucyjny imperializm czy wielokulturowość?” – Poznań 2003).

„Weiler kocha Hiszpanię za jej historię, kulturę i język, jest to kraj jego przodków” – napisano w dzienniku. Według redakcji jej rozmówca uważa, iż Hiszpania zasługuje na odgrywanie większej roli w Europie, opowiada się za wspólnym wojskiem europejskim, ubolewa z powodu Brexitu, uważając go za „tragiczny błąd, za który zapłacą oni [Brytyjczycy] i my wszyscy”, a także jest przeciwny independentyzmowi [ruchowi na rzecz niepodległości Katalonii]. Jego zdaniem Szkocja zachowuje w pełni swą tożsamość w ramach Zjednoczonego Królestwa i Szkoci już to przegłosowali.

W rozmowie prowadzonej w formie krótkich pytań i równie zwięzłych odpowiedzi rozmówca dziennika wyznał, że ma cztery obywatelstwa: południowoafrykańskie, izraelskie, amerykańskie i hiszpańskie a sam uważa się za „Żyda tułacza”. Dodał, że jego ojczyzną jest Księga – Biblia i pozostałe Księgi. „Jestem przede wszystkim czytelnikiem” – podkreślił. W odpowiedzi na pytanie, czy jest jednocześnie liberałem i wierzącym, odparł nieco pośrednio, że Bóg nie kocha człowieka, jeśli ten nie wybrał Go w sposób wolny.

Mówiąc o swoim pochodzeniu, powiedział, że jego daleki przodek Josep Halevi był rabinem w hiszpańskiej Gironie, skąd w 1391 uciekł przed prześladowaniami do Horovic na Morawach. Tak powstała sławna dynastia rabiniczna Halevich/Horowitzów, żyjąca ponad 500 lat w Polsce. Zaznaczył, że nauczył się hiszpańskiego a gdy otrzymał obywatelstwo tego kraju, rozpłakał się z radości. Uważa się za Hiszpana, nawet jeśli nieraz krytycznie ocenia ten kraj.

„Hiszpański jest językiem globalnym, kultura hiszpańska – rozległa a Hiszpania jest demokracją Europy” – zauważył Weiler. Zwrócił uwagę, że jest to naród narodów, „ku wielkiemu niezadowoleniu nacjonalistów hiszpańskich i independentystów katalońskich”. Dodał, że siły do- i odśrodkowe „popełniają ten sam błąd: uważają, iż bycie narodem daje prawo do niezależności”. Jego zdaniem Katalonia jest „najbogatszą i najsilniejszą autonomią na świecie”.

Odnosząc się do spraw religijnych oświadczył, że jest Żydem ortodoksyjnym we własnym rozumieniu oraz „istotą ludzką wolnego [liberalnego] ducha”. Zaznaczył następnie, że dzisiejszy Izrael jest „szlachetnym ideałem”, dodając zarazem, że nie podoba mu się istniejący tam przymus religijny, np. małżeństwa są wyłącznie religijne, nie ma cywilnych. „Każde państwo wyznaniowe jest pogwałceniem religii” – stwierdził z mocą żydowski laureat Nagrody Ratzingera. W tym kontekście wskazał, że kraje islamskie zdradzają religię i depczą bardzo pożądaną demokrację liberalną. Sprzeczne z religią jest również narzucanie jednej religii innym – dodał.

Jednocześnie przyznał, że zakaz zasłaniania twarzy przez kobiety w Europie idzie w tym samym kierunku, co nakaz noszenia takich zasłon, z czym walczą kobiety w Iranie, ryzykując nawet własne życie. Opowiedział się również za zezwoleniem na obecność krzyży we włoskich szkołach publicznych. Wyjaśnił, że państwo świeckie, szanujące tradycję, nie jest neutralne i opowiada się za religią, inne może popierać symbole religijne. Poza tym wiele krajów ma krzyże na swych flagach, czy więc też należy je usuwać – zapytał retorycznie. Za państwa najbardziej świeckie uznał Francję i Stany Zjednoczone, które nie finansują szkół religijnych, podczas gdy Wielka Brytania i Holandia zapewniają takie finansowane wszystkim szkołom: świeckim, protestanckim, katolickim, żydowskim i muzułmańskim.

Na pytanie, który odłam by wybrał, gdyby miał zostać chrześcijaninem: protestantyzm czy katolicyzm, odparł przekornie, że „wystarczająco trudno jest być żydem”. Przypomniał, że Watykan w 2015 zauważył, że żydzi uczestniczą w zbawieniu Bożym. Zauważył też, że Europa jest „połączeniem Aten (i Oświecenia) oraz Jerozolimy (i judeochrześcijaństwa).

J. Weiler zapowiedział, że pracuje nad książką, która będzie wielkim osądem dziejów Zachodu, a gdy się ona ukaże, to „będzie wybuchowa”.

Za przejaw antysemityzmu, który w jego przekonaniu utrzymuje się w Europie w postaci uprzedzeń do Żydów, iż są oni bogaci i przenikliwi („Oby tak było”), uznał zerwanie przez Barcelonę kontaktów pobratymczych z Tel Awiwem. Jednocześnie stolica Katalonii nadal utrzymuje tego rodzaju powiązania z takimi miastami jak Dubaj, Szanghaj, Ningbo czy Stambuł, które są „bardzo biednymi wzorcami demokracji i pluralizmu” – ubolewał rozmówca hiszpańskiego dziennika, mającego swą siedzibę właśnie w Barcelonie.

Na zakończenie przyznał, że nienawidzi negacjonistów [tzn. tych, którzy zaprzeczają, jakoby był Holokaust – KAI], ale – dodał – „będę zawsze bronił prawa każdej osoby do swobodnego wyrażania swych poglądów, bo jestem wolterianinem”.

Joseph Halevi Horowitz Weiler urodził się 2 września 1951 w Johannesburgu. W rodzinie pochodzącej z dzisiejszej Litwy. Z wykształcenie jest prawnikiem, specjalistą w dziedzinie prawa konstytucyjnego, międzynarodowego i unijnego. Od października 2013 jest rektorem Europejskiego Instytutu Uniwersyteckiego (EUI) we Florencji, powstałego w 1972 r. W ubiegłym roku został jednym z dwóch zdobywców Nagrody J. Ratzingera, przyznawanej od 2011r. (drugim był francuski jezuita, patrolog o. Michel Fédou).