Trzy tomy wspomnień alumnów-żołnierzy

„Bóg nie jest Bogiem wojny. Wspomnienia alumnów-żołnierzy” – to trzytomowa publikacja stanowiąca opracowanie tematu księży, którzy w latach 1959–1980 zmuszani byli do odbycia zasadniczej służby wojskowej w Wojsku Polskim. To także największy zbiór wspomnień byłych alumnów-żołnierzy, jaki ukazał się do tej pory. Książkę przy wsparciu Uniwersyteckiego Centrum Badań Wolności Religijnej UKSW wydało Wydawnictwo Naukowe USKW. Wydanie pozycji zbiegło się w czasie z odbywającym się w Warszawie w dniach 17–19 października zjazdem byłych alumnów-żołnierzy. Każdy z duchownych otrzyma publikację, którą sfinansował Ordynariat Polowy.

Prace nad publikacją trwały kilka lat. Jej opracowaniem zajęli się ks. Kazimierz Fąfara, ks. płk SG Zbigniew Kępa i Jerzy Prochwicz. Wydanie pozycji zbiegło się w czasie z odbywającym się w Warszawie w dniach 17–19 października zjazdem byłych alumnów-żołnierzy. Każdy z duchownych otrzymał publikację, którą sfinansował Ordynariat Polowy.

Książka składa się z trzech części. Tom pierwszy jest kompleksowym opracowaniem tematu powoływania alumnów-żołnierzy do zasadniczej służby wojskowej. Zawiera artykuły opisujące proces kreowania polityki wyznaniowej państwa, genezę tworzenia kompanii kleryckich oraz opiekę duszpasterską prowadzoną przez Generalny Dziekanat Wojska Polskiego nad alumnami wcielonymi do wojska. W pierwszym tomie pracy znalazły się też liczne teksty źródłowe, kazania i rozważania duchownych, korespondencja urzędowa między hierarchami Kościoła i przedstawicielami organów państwowych, wybrane sprawozdania kapelanów Generalnego Dziekanatu z posługi nad alumnami-żołnierzami oraz, co wymagało chyba największej pracy, aneks z imiennym wykazem alumnów powoływanych do zasadniczej służby wojskowej, zawierającym 2428 nazwisk.

Wśród wspomnianych kazań i rozważań osób duchownych uwagę zwracają listy dwóch wyniesionych na ołtarze hierarchów Kościoła: św. Jana Pawła II i bł. kard. Stefana Wyszyńskiego. Z ich lektury jasno wynika, że los alumnów-żołnierzy leżał im głęboko na sercu. Widać to w dokumentach pełnych ciepła, ojcowskiej troski i serdeczności wobec pełniących służbę.
„Pamiętam dobrze, jak jesienią 1981 r., zatem już po sierpniu 1980 r., będąc alumnem pierwszego rocznika Wyższego Seminarium Duchownego w Tarnowie wraz z innymi klerykami patrzyliśmy z podziwem na alumnów, którzy powrócili po odbyciu zasadniczej służby wojskowej. Uważaliśmy ich za bohaterów, ale oni tak siebie nie postrzegali. I wielu po dzień dzisiejszy wraca myślami do tamtych czasów nie po to, by kreować się na niezłomnych, ale by zachować pamięć, która decyduje o tożsamości i wpływa na przyszłość” – tak o byłych alumnach-żołnierzach pisze we wstępie bp Wiesław Lechowicz. Rzeczywiście podczas spotkań z alumnami-żołnierzami trudno usłyszeć słowa wyrażające cierpiętnictwo czy nieprzepracowany żal. W rozmowach, które miały miejsce podczas uroczystości wręczenia patentów oficerskich oraz spotkaniu zorganizowanym przez Ordynariat Polowy w 2011 r. powracał temat szykan, ale nigdy nie pojawiało się fałszywie brzmiące kombatanctwo czy nienawiść wobec przełożonych z wojska. Raczej tęsknota za młodością, wspomnienia szkoły twardego, wojskowego życia, pewien rodzaj satysfakcji i spełnienia. Ten sam ton przewija się wśród 168 zamieszczonych w drugim i trzecim tomie wspomnień. Zaprezentowane świadectwa potwierdzają tezę o „błogosławionej winie” (tak podczas jednej z pielgrzymek tego środowiska na Jasną Górę mówił abp Sławoj Leszek Głódź), dzięki której kapłani po przejściu przez służbę w wojsku nie tylko nie porzucili kapłaństwa, ale jeszcze bardziej umocnili się w powołaniu. Można powołać się w tym miejscu na słowa Pisma Świętego i powiedzieć, że byli oni złotem próbowanym ogniem w tyglu, a swoją późniejszą posługą potwierdzili hart ducha i niezłomność w głoszeniu Ewangelii.

Książka powstała o kilka lat za późno, bo część z byłych żołnierzy jednostek kleryckich przeszła już na drugą stronę życia, niemniej ważne jest, że udało się zgromadzić i ocalić od zapomnienia tak wiele świadectw i wspomnień. Część z nich opatrzona jest zdjęciami z okresu służby. Do każdego dołączone są informacje o dalszych losach i drodze kapłańskiej, a także o sytuacji rocznikowej w chwili powoływania do wojska, tzn. ilu alumnów, z którego seminarium, którego roku trafiło do jednostki i ilu z nich zostało wyświęconych.

Wiele ze świadectw jest cennych z uwagi na np. wspomnienia o bł. ks. Jerzym Popiełuszce, który przez dwa lata (1966–1968) służył w jednostce w Bartoszycach. O wspólnej służbie z przyszłym błogosławionym piszą lub wzmiankują m.in. ks. Kazimierz Sikorski, ks. Wacław Szczęśniak i ks. Jan Zając. Świadectwa, tak jak zdarza się to w tego typu zbiorowych wydawnictwach, różnią się między sobą zarówno objętością, jak i stylem wypowiedzi. Część z nich to kilkuzdaniowe wzmianki, inne z detalami opisują warunki służby i jej przebieg, dając wyobrażenie o codzienności kleryków za bramą koszar.

Dzieło ks. Kazimierza Fąfary, ks. Zbigniewa Kępy i Jerzego Prochwicza przybliża nie tylko historię próby podważenia autorytetu Kościoła, osłabienia jego wpływów poprzez działania zmierzające do niszczenia alumnów, czyli przyszłych kościelnych kadr, ale może wpłynąć na postawę kleryków, którzy w dużo spokojniejszych warunkach dojrzewają do bycia kapłanami. Może służyć nie tylko jako świadectwo historyczne, ale także poprzez przykłady, zachęcać do życia zgodnego z wartościami, przede wszystkim wierności powołaniu.

Ks. Kazimierz Fąfara, ks. Zbigniew Kępa, Jerzy Prochwicz, „Bóg nie jest Bogiem wojny. Wspomnienia alumnów-żołnierzy”, Wydawnictwo Naukowe UKSW, Warszawa 2023, t. 1-3.