J 8,12-59: Jezus Chrystus – JA JESTEM Światłością świata zanim Abraham „stał się”

Tekst wg Biblii Tysiąclecia:

12 A oto znów przemówił do nich Jezus tymi słowami: «Ja jestem światłością świata. Kto idzie za Mną, nie będzie chodził w ciemności, lecz będzie miał światło życia». 13 Rzekli do Niego faryzeusze: «Ty sam o sobie wydajesz świadectwo. Świadectwo Twoje nie jest prawdziwe». 14 W odpowiedzi rzekł do nich Jezus: «Nawet jeżeli Ja sam o sobie wydaję świadectwo, świadectwo moje jest prawdziwe, bo wiem skąd przyszedłem i dokąd idę. Wy zaś nie wiecie, ani skąd przychodzę, ani dokąd idę. 15 Wy wydajecie sąd według zasad tylko ludzkich. Ja nie sądzę nikogo. 16 A jeśli nawet będę sądził, to sąd mój jest prawdziwy, ponieważ Ja nie jestem sam, lecz Ja i Ten, który Mnie posłał. 17 Także w waszym Prawie jest napisane, że świadectwo dwóch ludzi jest prawdziwe. 18 Oto Ja sam wydaję świadectwo o sobie samym oraz świadczy o Mnie Ojciec, który Mnie posłał». 19 Na to powiedzieli Mu: «Gdzie jest Twój Ojciec?» Jezus odpowiedział: «Nie znacie ani Mnie, ani Ojca mego. Gdybyście Mnie poznali, poznalibyście i Ojca mego». 20 Słowa te wypowiedział przy skarbcu, kiedy uczył w świątyni. Mimo to nikt Go nie pojmał, gdyż godzina Jego jeszcze nie nadeszła. 21 A oto znowu innym razem rzekł do nich: «Ja odchodzę, a wy będziecie Mnie szukać i w grzechu swoim pomrzecie. Tam, gdzie Ja idę, wy pójść nie możecie». 22 Rzekli więc do Niego Żydzi: «Czyżby miał sam siebie zabić, skoro powiada: Tam, gdzie Ja idę, wy pójść nie możecie?» 23 A On rzekł do nich: «Wy jesteście z niskości, a Ja jestem z wysoka. Wy jesteście z tego świata, Ja nie jestem z tego świata. 24 Powiedziałem wam, że pomrzecie w grzechach swoich. Tak, jeżeli nie uwierzycie, że JA JESTEM, pomrzecie w grzechach swoich». 25 Powiedzieli do Niego: «Kimże Ty jesteś?» Odpowiedział im Jezus: «Przede wszystkim po cóż jeszcze do was mówię? 26 Wiele mam o was do powiedzenia i do sądzenia. Ale Ten, który Mnie posłał jest prawdziwy, a Ja mówię wobec świata to, co usłyszałem od Niego». 27 A oni nie pojęli, że im mówił o Ojcu. 28 Rzekł więc do nich Jezus: «Gdy wywyższycie Syna Człowieczego, wtedy poznacie, że JA JESTEM i że Ja nic od siebie nie czynię, ale że to mówię, czego Mnie Ojciec nauczył. 29 A Ten, który Mnie posłał, jest ze Mną; nie pozostawił Mnie samego, bo Ja zawsze czynię to, co się Jemu podoba».
30 Kiedy to mówił, wielu uwierzyło w Niego. 31 Wtedy powiedział Jezus do Żydów, którzy Mu uwierzyli: «Jeżeli będziecie trwać w nauce mojej, będziecie prawdziwie moimi uczniami 32 i poznacie prawdę, a prawda was wyzwoli». 33 Odpowiedzieli Mu: «Jesteśmy potomstwem Abrahama i nigdy nie byliśmy poddani w niczyją niewolę. Jakżeż Ty możesz mówić: „Wolni będziecie?”» 34 Odpowiedział im Jezus: «Zaprawdę, zaprawdę, powiadam wam: Każdy, kto popełnia grzech, jest niewolnikiem grzechu. 35 A niewolnik nie przebywa w domu na zawsze, lecz Syn przebywa na zawsze. 36 Jeżeli więc Syn was wyzwoli, wówczas będziecie rzeczywiście wolni. 37 Wiem, że jesteście potomstwem Abrahama, ale wy usiłujecie Mnie zabić, bo nie przyjmujecie mojej nauki. 38 Głoszę to, co widziałem u mego Ojca, wy czynicie to, coście słyszeli od waszego ojca». 39 W odpowiedzi rzekli do Niego: «Ojcem naszym jest Abraham». Rzekł do nich Jezus: «Gdybyście byli dziećmi Abrahama, to byście pełnili czyny Abrahama. 40 Teraz usiłujecie Mnie zabić, człowieka, który wam powiedział prawdę usłyszaną u Boga. Tego Abraham nie czynił. 41 Wy pełnicie czyny ojca waszego». Rzekli do Niego: «Myśmy się nie urodzili z nierządu, jednego mamy Ojca – Boga». 42 Rzekł do nich Jezus: «Gdyby Bóg był waszym Ojcem, to i Mnie byście miłowali. Ja bowiem od Boga wyszedłem i przychodzę. Nie wyszedłem od siebie, lecz On Mnie posłał. 43 Dlaczego nie rozumiecie mowy mojej? Bo nie możecie słuchać mojej nauki. 44 Wy macie diabła za ojca i chcecie spełniać pożądania waszego ojca. Od początku był on zabójcą i w prawdzie nie wytrwał, bo prawdy w nim nie ma. Kiedy mówi kłamstwo, od siebie mówi, bo jest kłamcą i ojcem kłamstwa. 45 A ponieważ Ja mówię prawdę, dlatego Mi nie wierzycie. 46 Kto z was udowodni Mi grzech? Jeżeli prawdę mówię, dlaczego Mi nie wierzycie? 47 Kto jest z Boga, słów Bożych słucha. Wy dlatego nie słuchacie, że z Boga nie jesteście». 48 Odpowiedzieli Mu Żydzi: «Czyż nie słusznie mówimy, że jesteś Samarytaninem i jesteś opętany przez złego ducha?» 49 Jezus odpowiedział: «Ja nie jestem opętany, ale czczę Ojca mego, a wy Mnie znieważacie. 50 Ja nie szukam własnej chwały. Jest Ktoś, kto jej szuka i sądzi. 51 Zaprawdę, zaprawdę, powiadam wam: Jeśli kto zachowa moją naukę, nie zazna śmierci na wieki». 52 Rzekli do Niego Żydzi: «Teraz wiemy, że jesteś opętany. Abraham umarł i prorocy – a Ty mówisz: Jeśli kto zachowa moją naukę, ten śmierci nie zazna na wieki. 53 Czy Ty jesteś większy od ojca naszego Abrahama, który przecież umarł? I prorocy pomarli. Kim Ty siebie czynisz?» 54 Odpowiedział Jezus: «Jeżeli Ja sam siebie otaczam chwałą, chwała moja jest niczym. Ale jest Ojciec mój, który Mnie chwałą otacza, o którym wy mówicie: „Jest naszym Bogiem”, 55 ale wy Go nie znacie. Ja Go jednak znam. Gdybym powiedział, że Go nie znam, byłbym podobnie jak wy – kłamcą. Ale Ja Go znam i słowa Jego zachowuję. 56 Abraham, ojciec wasz, rozradował się z tego, że ujrzał mój dzień – ujrzał [go] i ucieszył się». 57 Na to rzekli do Niego Żydzi: «Pięćdziesięciu lat jeszcze nie masz, a Abrahama widziałeś?» 58 Rzekł do nich Jezus: «Zaprawdę, zaprawdę, powiadam wam: Zanim Abraham stał się, JA JESTEM». 59 Porwali więc kamienie, aby je rzucić na Niego. Jezus jednak ukrył się i wyszedł ze świątyni.

Kontekst i kompozycja

Scena poprzedzająca omawianą perykopę – spotkanie Jezusa z kobietą pochwyconą na cudzołóstwie (7,53 – 8,11) – podkreśla autorytet Jezusa jako nauczyciela. Prowadzi ona do prezentowanego tekstu 8,12-59, który można podzielić na dwie podstawowe części, zorientowane wokół tematyki tożsamości Jezusa:

1. Jezus światłością świata (8,12-30)
2. „Ja jestem” (8,31-59)

Pomimo znacznej długości tekstu, obejmującego aż 48 wersów, można go potraktować jako zwartą całość, która rozpoczyna się i kończy słowami Jezusa wskazującymi na jego tożsamość – odpowiednio „Ja jestem światłością świata” (8,12) oraz „Zanim Abraham stał się, JA JESTEM”.

W omawianej perykopie można zidentyfikować układ dialogowy, gdzie wypowiedzi Jezusa są przeplatane wypowiedziami faryzeuszów i Żydów oraz komentarzami ewangelisty Jana. Struktura tekstu, ujawniająca liczne paralelizmy i specyficzny rytm akcentowy, wskazuje na poetycki charakter wypowiedzi Jezusa.

Orędzie teologiczne

• We wcześniejszych fragmentach Janowej Ewangelii Jezus objawiał się m. in. pod symbolem świątyni, wody i chleba. Teraz wskazuje na siebie jako na światło: „Ja jestem światłością świata”. Światłość stanowi początek stworzenia (Rdz 1,3) ale również ukazuje rzeczywistość; widzenie światła zakłada nie przebywanie w ciemności. Jezus, objawiając swoją transcendencję, wykracza poza granice narodu wybranego, wskazując na cały świat. On jest tym, który objawia Boga i wprowadza w łączność z Nim. Tym, którzy stają się uczniami Jezusa i poddają się Jego kierownictwu, Jezus przyobiecuje dar światłości życia, która sprawia, że człowiek nie chodzi w ciemności, oznaczającej oddzielenie od Boga.
• Omawiana perykopa koncentruje się wokół słowa „Ojciec”, który zostaje wskazany bezpośrednio tym słowem, lub poprzez wyrażenie „ten, który Mnie posłał”. Ojciec jest źródłem misji jego umiłowanego Syna, określa Jego przynależność, zawierzenie i miłość. Jezus określa Boga słowami „Ojciec mój”, wskazując na intymną więź, która ich łączy. Synami Abrahama nie są ci, których łączą z nim więzy krwi, ale ci, którzy przyjmują świadectwo Syna o Ojcu, przyjmując jednocześnie Syna jako posłanego przez Boga i wprowadzającego z komunię Bogiem.
• Słowa Jezusa „Ja jestem” funkcjonują w Starym Testamencie jako formuła objawieniowa. Bóg objawia się tymi słowami Mojżeszowi (zob. Wj 3,14). Wypowiadając te słowa Jezus podkreśla swoje jestestwo jako źródło absolutnej władzy, która jest wolna i niezależna od jakichkolwiek czynników zewnętrznych. Jezus, określając siebie jako „Ja jestem”, stawia się na równi z Tym, który w gorejącym krzewie objawił się Mojżeszowi. Jako umiłowany Syn, Jezus jest równy w bóstwie Ojcu.
• Zwracając się do Żydów, którzy mu uwierzyli, Jezus stwierdza: «Jeżeli będziecie trwać w nauce mojej, będziecie prawdziwie moimi uczniami i poznacie prawdę, a prawda was wyzwoli». Prawda, o której mówi Jezus, nie oznacza prawdziwych twierdzeń, w które trzeba wierzyć, ale odnosi się do prawdziwej rzeczywistości, którą jest Bóg. Dla Ewangelisty Jana prawda nie jest ideą, ale konkretną osobą, Jezusem, który poprzez Swoje słowa i czyny objawia siebie jako Syna Ojca, prowadząc jednocześnie człowieka do odkrycia prawdy o sobie, a w konsekwencji ku wyzwoleniu. Człowiek zostaje uzdolniony do życia w wolności dziecka Bożego, w Chrystusie odnajduje swoją tożsamość i ścisłą więź łączącą go z Bogiem.
• Żydzi chcący ukamienować Jezusa, określeni wcześniej przez Niego jako ci, którzy mają za ojca diabła i którzy pragną spełniać jego pożądania, nie oznaczają narodu żydowskiego jako całości. Są nie tyle kategorią etniczną, co religijną, wskazując na postawę człowieka, który odrzuca wiarę w Syna Bożego. To również symbol postawy religijnego zakłamania, diabelskiego zwiedzenia wykrzywiającego w człowieku obraz Boga, co w konsekwencji prowadzi do Jego odrzucenia. Przyjęcie do swojego życia Chrystusa skutkuje odkryciem prawdziwego Boga, miłującego swoje dzieci.

Ojcowie Kościoła

Orygenes, Komentarz do Ewangelii według św. Jana, księga XIX, VII (53-54.60-61)

«Po cóż mówię to wszystko w chwili, kiedy zadaniem moim jest wyjaśnienie zdania: Słowa te wygłosił przy skarbcu, kiedy uczył w świątyni”, albo wykazanie, że skoro wszyscy składali w skarbcu świątynnym ofiary przeznaczone na wspólne wsparcie dla potrzebujących, to tym bardziej Jezus powinien złożyć tam środki wsparcia, to znaczy słowa żywota wiecznego oraz naukę o Bogu i o samym sobie? A cenniejsze od wszelkich pieniędzy było zdanie: „Ja jestem światłością świata”, wygłoszone przy skarbcu, oraz słowa: „Gdybyście Mnie poznali, poznalibyście również Ojca Mego”, a także wszystko to, co zostało powiedziane w owym miejscu. (…) Gdy Jezus wypowiedział takie słowa przy skarbcu i kiedy nauczał w świątyni, nikt Go nie pojmał. Jego słowa bowiem były potężniejsze od tych, którzy chcieli go pochwycić. Kiedy więc przemawia, nie uwięzi go nikt spośród tych, którzy spiskują przeciw Niemu, a zostanie pojmany wówczas, kiedy zamilknie. Otóż kiedy miał cierpieć za świat, milczał wypytywany przez Piłata i biczowany, gdyby bowiem przemówił, nie zostałby ukrzyżowany w słabości, ponieważ nie ma słabości w tym, co mówi Słowo».

Augustyn, O Trójcy Świętej, XVIII, 24 (905)

«Do wierzących już Jezus powiedział, aby zachować ich w słowie wiary, a zatem i prawdy, i żeby przez to poprowadzić ich od śmierci do wieczności: „Jeśli wy trwać będziecie w nauce mojej, prawdziwie uczniami moimi będziecie”. I jak gdyby oni zapytywali: „Po co?” dodaje: „I poznacie prawdę”. I jakby znów pytali: „A na cóż śmiertelnym prawda?” odpowiada: „A prawda was wyswobodzi”. Od czego wyswobodzi, jeśli nie od śmierci, zepsucia i zmienności? Prawda bowiem trwa nieśmiertelnie, niezniszczalnie i niezmiennie. A prawdziwa nieśmiertelność, prawdziwa niezniszczalność i prawdziwa niezmienność – to wieczność».

Kultura i sztuka

Motyw Chrystusa jako światłości świata został wykorzystany przez niemieckiego kompozytora barokowego Georga Philippa Telemanna (+1767) w kantacie zatytułowanej „Stern aus Jacob, Licht der Welt (TWV 1:1399).

William Holman Hunt „Światłość świata”; fot. Wikipedia

Paris Bordone „Chrystus jako światłość świata”; fot. Wikipedia

Hans Holbein młodszy „Chrystus – prawdziwa światłość”; fot. Wikipedia

Aktualizacja w życiu Kościoła

KKK 211

«Imię Boże „Ja Jestem” lub „On Jest” wyraża wierność Boga, który mimo niewierności ludzkiego grzechu i kary, na jaką człowiek zasługuje, zachowuje „swą łaskę w tysiączne pokolenie” (Wj 34, 7). Bóg objawia, że jest „bogaty w miłosierdzie” (Ef 2, 4), aż do dania swojego jedynego Syna. Jezus, oddając swoje życie, by wyzwolić nas z grzechu, objawi, że On sam nosi imię Boże: „Gdy wywyższycie Syna Człowieczego, wtedy poznacie, że JA JESTEM” (J 8, 28)».

KKK 2466

«W Jezusie Chrystusie Boża prawda objawiła się w pełni. „Pełen łaski i prawdy” (J 1, 14), jest On „światłością świata” (J 8,12), jest Prawdą. „Kto w (Niego) wierzy, nie pozostaje w ciemności” (J 12, 46). Uczeń Jezusa „trwa w Jego nauce”, by poznać „prawdę, która wyzwala” (J 8, 32) i uświęca. Pójść za Jezusem oznacza żyć „Duchem Prawdy”, którego Ojciec posyła w Jego imieniu i który prowadzi „do całej prawdy” (J 16,13). Jezus poucza swoich uczniów o bezwarunkowym umiłowaniu prawdy: „Niech wasza mowa będzie: Tak, tak; nie, nie” (Mt 5, 37)».

Jan Paweł II, Encyklika „Veritatis splendor”, 34

«Niektóre nurty współczesnej teologii moralnej, pozostając pod wpływem wspomnianych tendencji subiektywistycznych i indywidualistycznych, interpretują w nowy sposób związek wolności z prawem moralnym, z naturą ludzką i z sumieniem, proponując nowe kryteria moralnej oceny czynów. Nurty te, choć różnorodne, mają jedną cechę wspólną: osłabiają lub wręcz negują zależność wolności od prawdy. Jeśli zamierzamy dokonać krytycznego ich rozeznania, aby odkryć wszystko, co jest w nich słuszne, pożyteczne i cenne, a zarazem wskazać niejasności, niebezpieczeństwa i błędy, musimy je zbadać w świetle fundamentalnej zasady, iż wolność jest zależna od prawdy; zasady, którą tak jasno i dobitnie wyraził Chrystus w słowach: „Poznacie prawdę, a prawda was wyzwoli” (J 8, 32)».

Jan Paweł II, Encyklika „Veritatis splendor”, 87

«Chrystus objawia przede wszystkim, że warunkiem autentycznej wolności jest szczere i otwarte uznanie prawdy: „poznacie prawdę, a prawda was wyzwoli” (J 8, 32). To prawda pozwala zachować wolność wobec władzy i daje moc, by przyjąć męczeństwo. Potwierdza to Jezus przed Piłatem: „Ja się na to narodziłem i na to przyszedłem na świat, aby dać świadectwo prawdzie” (J 18, 37). Prawdziwi czciciele winni zatem oddawać Bogu cześć „w Duchu i w prawdzie” (J 4, 23): w ten sposób stają się wolni. Więź z prawdą oraz oddawanie czci Bogu objawia się w Jezusie Chrystusie jako najgłębsze źródło wolności».

Pytania do modlitwy i refleksji

• W jaki sposób w moim codziennym życiu słowo Jezusa jest dla mnie światłem wskazującym drogę?
• Jaki obraz Boga noszę w mojej duszy? Jest to obraz ukochanego Ojca, który mnie kocha każdego dnia?
• Jak myślę o swojej relacji z Bogiem? Jak ją praktykuję – w uwielbieniu, dziękczynieniu, błaganiu i synowskiej rozmowie?

Lektura pogłębiająca

• S. Fausti, Rozważaj i głoś Ewangelię. Wspólnota czyta Ewangelię według św. Jana, Kraków 2005, str. 230-257.
• S. Mędala, Ewangelia według św. Jana – rozdziały 1-12, NKB IV/1, Częstochowa 2009, str. 675-710.
• A. Grün, Ewangelie, Kraków 2009, str. 410-412.
• F. Gryglewicz, „Dyskusja Jezusa (J 8,12-59)”, Collectanea Theologica 53/1 (1983), str. 29-42.
• A. Kubiś, „‘Poznacie prawdę, a prawda was wyzwoli’. Związek między Janowymi koncepcjami prawdy i wolności w świetle J 8,31-36”, Scripturae Lumen, t. 4 (2012), str. 59-85.