J 10,1-21: Jezus – Dobry Pasterz, który daje swoje życie za owce

Tekst

1 Zaprawdę, zaprawdę, powiadam wam: Kto nie wchodzi do owczarni przez bramę, ale wdziera się inną drogą, ten jest złodziejem i rozbójnikiem. 2 Kto jednak wchodzi przez bramę, jest pasterzem owiec. 3 Temu otwiera odźwierny, a owce słuchają jego głosu; woła on swoje owce po imieniu i wyprowadza je. 4 A kiedy wszystkie wyprowadzi, staje na ich czele, a owce postępują za nim, ponieważ głos jego znają. 5 Natomiast za obcym nie pójdą, lecz będą uciekać od niego, bo nie znają głosu obcych». 6 Tę przypowieść opowiedział im Jezus, lecz oni nie pojęli znaczenia tego, co im mówił.
7 Powtórnie więc powiedział do nich Jezus: «Zaprawdę, zaprawdę, powiadam wam: Ja jestem bramą owiec. 8 Wszyscy, którzy przyszli przede Mną, są złodziejami i rozbójnikami2, a nie posłuchały ich owce. 9 Ja jestem bramą. Jeżeli ktoś wejdzie przeze Mnie, będzie zbawiony – wejdzie i wyjdzie, i znajdzie paszę. 10 Złodziej przychodzi tylko po to, aby kraść, zabijać i niszczyć. Ja przyszedłem po to, aby [owce] miały życie i miały je w obfitości.
11 Ja jestem dobrym pasterzem. Dobry pasterz daje życie swoje za owce. 12 Najemnik zaś i ten, kto nie jest pasterzem, którego owce nie są własnością, widząc nadchodzącego wilka, opuszcza owce i ucieka, a wilk je porywa i rozprasza; 13  dlatego, że jest najemnikiem i nie zależy mu na owcach. 14 Ja jestem dobrym pasterzem i znam owce moje, a moje Mnie znają, 15 podobnie jak Mnie zna Ojciec, a Ja znam Ojca. Życie moje oddaję za owce. 16 Mam także inne owce, które nie są z tej owczarni. I te muszę przyprowadzić i będą słuchać głosu mego, i nastanie jedna owczarnia, jeden pasterz. 17 Dlatego miłuje Mnie Ojciec, bo Ja życie moje oddaję, aby je [potem] znów odzyskać. 18 Nikt Mi go nie zabiera, lecz Ja od siebie je oddaję. Mam moc je oddać i mam moc je znów odzyskać. Taki nakaz otrzymałem od mojego Ojca». – 19 I znów nastąpiło rozdwojenie między Żydami z powodu tych słów. 20 Wielu spośród nich mówiło: «On jest opętany przez złego ducha i odchodzi od zmysłów. Czemu Go słuchacie?» 21 Inni mówili: «To nie są słowa opętanego. Czyż zły duch może otworzyć oczy niewidomym?»

Aspekty literackie tekstu

• Od strony formy literackiej całość fragmentu stanowi monolog Jezusa. Ewangelista w przeciwieństwie do Synoptyków nie przedstawia szczegółowo sądu przed Sanhedrynem. Motyw sądu nad Jezusem przejawia się w wielu miejscach jego dzieła. Szczególnie jest to widoczne w rozdziałach 8-10, które pozornie przedstawiają właśnie sąd współczesnych nad Jezusem, ale ostatecznie stają się miejscem, w którym to Jezus ich sądzi.
• Choć wielu egzegetów analizuje rozdział 10 jako treściowo odrębny od poprzedzającego kontekstu, wiele przemawia za tym, aby czytać go w powiązaniu z rozdziałami 8 i 9. Ważną rolę dla odczytania struktury tekstu i miejsca fragmentu w jego kontekście odgrywa formuła wprowadzająca „zaprawdę zaprawdę (gr. „Amen, amen”) powiadam wam” – czyli „uroczyście wam zapowiadam”, „uroczyście podaję coś jako prawdę”. Rozpoczynając ważne zdanie lub fragment jednocześnie często wprowadza ona do konkluzji jakiejś sceny, tak że wypowiedziane po niej słowa stanowią podsumowanie wcześniejszego fragmentu, zawierając jednocześnie jakąś uroczystą obietnicę (jak np. w J 1,51), lub objawiając jakąś ważną prawdę. W tym wypadku kontekstem dwa razy występującej we fragmencie formuły i wypowiedzianych pouczeń jest wymiana zdań z faryzeuszami, następująca po scenie uzdrowienia niewidomego (rozdział 9). W ostatnich wersetach rozdziału 9 mowa jest o duchowym zaślepieniu adwersarzy Jezusa, które przede wszystkim dotyczy Jego tożsamości, z którego nie zdają sobie sprawy i o jego konsekwencjach. To w tym kontekście wypowiada Jezus swoje amen amen. Kontekst ten zostaje potwierdzony treścią wersetów 19-21, nawiązujących do kontrowersji między Żydami, dotyczącej tego, czy Jezus jest opętany przez złe duchy. Część z nich twierdzi, że ktoś taki nie mógłby przywrócić wzroku ślepemu. W ten sposób większość rozważanego dziś fragmentu stanowi inkluzję, zamkniętą z jednej strony poprzedzającą sceną, z drugiej zaś ostatnimi jego wersetami 19-21. Kwestia przywrócenia wzroku niewidomemu i wywołana przez nią kontrowersja odkrywa przed czytelnikiem ważne zagadnienie, które stanowi właściwe tło nauczania o Jezusie Dobrym Pasterzu. Jest to zagadnienie tożsamości Jezusa, Jego pochodzenia od Boga oraz źródła tego wszystkiego, co czyni. Od kogo jest posłany? Czyje spełnia dzieła? A w analizowanym fragmencie – jak rozumie swoją szczególną misje? Odczytywany fragment nie tylko pośrednio udziela odpowiedzi na te pytania, ale jednocześnie pokazuje szczególny rys posługiwania Jezusa jako tego, który wypełnia wolę Ojca i jego rolę wobec ludu.
• W omawianym tekście można wyróżnić następujące części: w. 1-5 – przypowieść, w. 6 – przejściowy, w. 7-18 – wyjaśnienie i rozwinięcie treści przypowieści, 19-21 konkluzja fragmentu zawierająca opis reakcji otoczenia nawiązująca do zakończenia rozdziału 9 i tworząca z nim ramy inkluzji. Dłuższą część ze względu na poruszaną treść można podzielić jeszcze na mniejsze jednostki: w. 7-10 w których Jezus przedstawia się jako „Brama owiec” i 11-18 w których przedstawia się jako „Dobry Pasterz”.

Orędzie teologiczne

Fragment pokazuje Jezusa w Jego roli bramy owiec i ich pasterza, w ten sposób rysując teologiczne ramy obrazu Jezusa – Dobrego Pasterza.

• Owczarnia to obraz Izraela. Jednak Jezus wprost mówi o innych owcach. W Nim Izrael oraz przedstawiciele narodów pogańskich staną się jedną owczarnią, gdyż On jest jednym pasterzem.
• Określenie mówiące, że Jezus jest bramą można czytać w podobnym kluczu jak Jego stwierdzenie mówiące o tym, że jest On Drogą, Prawdą i Życiem. („Jeżeli ktoś wejdzie przeze Mnie, będzie zbawiony – wejdzie i wyjdzie, i znajdzie paszę (10,9)”. Nie można uzyskać udziału w tej owczarni omijając Jezusa. Kto tak by chciał czynić staje się jak złodziej i złoczyńca. Postawy pasterza oraz zbójców i złodziei różni cel ich działania. Ci drudzy zabijając, niszcząc i kradnąc, przyczyniają się do upadku owiec, natomiast Jezus daje im życie w obfitości.
• Obraz pasterza jest szeroko obecny w Starym Testamencie, jednak tam jest nim najpierw Bóg. To Adonai jest pasterzem, o czym wprost mówi np. Psalm 23 a inne o tym wzmiankują. Tę rolę pasterską wobec Izraela który jest owczarnią spełniają przez pewien czas w imieniu Boga królowie. Mają prowadzić lud Bożymi drogami, czyli drogami Przymierza. Kiedy tego nie czynią, stają się przedmiotem krytyki proroków oraz srogiej oceny różnych środowisk autorów i redaktorów ksiąg historycznych Starego Testamentu. Tutaj jako konkluzję rozstrzygnięcia kontrowersji dotyczącej tożsamości Jezusa przedstawia On program swojej misji jako program pasterski. Wchodzi On w prerogatywy Boga – Pasterza i na mocy Bożego posłania staje się prawdziwym Pasterzem dal ludu w sposób jednak zupełnie inny od tych, którzy wcześniej mieli udział w tej misji.
• Uderzający jest opis relacji miedzy Jezusem a owcami. Nawiązuje on do przekonania, że owce spośród różnych zwierząt są tymi, które są najbardziej wrażliwe na głos pasterza. Jezus mówi o tym, że Jego owce znają Jego głos. Nie tylko głos jest przedmiotem tej wzajemnej „znajomości”. Jezus – Pasterz zna owce a one znają Jego. Ta relacja określona słowem greckim ginosko może oznaczać głęboką więź opartą o doświadczenie wzajemnego spotkania. Wzorem dla tej relacji miedzy Jezusem a Jego owcami jest Jego relacja z Ojcem. On tak zna swoje owce jak Ojciec zna Jego.
• Jezus – Pasterz wypełniając nakaz Ojca oddaje świadomie swoje życie za owce. W ten sposób ten rys dawania życia staje się nieodłącznym elementem pasterskiego programu Jezusa. Znajdujemy tutaj zapowiedź śmierci i zmartwychwstania, kiedy mówi, że ma moc dać życie i je odzyskać. Ten element wyróżnia Jezusa na tle innych pretendujących do bycia pasterzami, ale w rzeczywistości będących jak najemnicy, którzy porzucają stado.
• Z jednej więc strony Jezus zarysowuje swoją tożsamość i misję w odróżnieniu od tych którzy z niecnymi zamiarami wchodzą do owczarni inaczej niż przez bramę (złodziei i złoczyńców), z drugiej w odróżnieniu od najemników, którym nie zależy na owcach.
• Obraz ten jest trudny do odczytania dla zaślepionych faryzeuszów, którzy spodziewają się innego mesjasza i innego Pasterza. Ale taki jest właśnie program pasterski Wcielonego Słowa posłanego przez Ojca.

Ojcowie Kościoła

Myśli Ojców Kościoła dotyczące tego fragment można streścić w następujący sposób:

Pasterz raczej prowadzi swoje owce niż za nimi podąża i zbiera je raczej niż pozwala się błąkać (Piotr Chryzolog). Objaśnia im Pismo, które jest bramą wejściową do owczarni Chrystusa (Chryzostom). Ci którzy wyznają prawdziwego Chrystusa wchodzą przez te drzwi (Augustyn). Pasterze używają tych drzwi, podczas gdy złodzieje używają każdego innego możliwego wejścia (Teodor z Mopsuesti) (…). Kiedy prawdziwy pasterz wchodzi przez drzwi, wchodzi przez Chrystusa (Augustyn) i demonstruje, że jest godnym pasterzem, przez wierne nauczanie stada i nie przekazywanie mu żadnej nauki, która mogłaby doprowadzić do jego rzezi (Teodor z Mopsuesti). Mojżesz był jednym z odźwiernych Pisma (Chryzostom) wraz z Chrystusem i Duchem Świętym (Augustyn) i aniołem Apokalipsy który przewodzi Kościołom (Cyryl z Aleksandrii). Drzwi Pisma otwiera się poprzez studium i modlitwę (Orygenes).

Owce słuchają głosu ich Pasterza i nie słuchają obcych (Grzegorz z Nazjanzu). Chrystus prowadzi swoje owce pośród wilków, prowadząc je do wolności (Augustyn). Wobec kondycji tego naszego świata takiej jaka jest, owce potrzebują pasterza (Klemens z Aleksandrii). Nasz Pasterz Chrystus prowadzi je, zamiast za nimi podążać jak niektórzy pasterze mogliby robić (Augustyn). Prowadzi je od śmierci do życia (Augustyn). Czy potrafisz odróżnić głos pasterza (Grzegorz z Nazjanzu)? Dobry pasterz podążą za zagubionymi, karmiąc owce prostymi słowami i ćwiczy je tymi bardziej niejasnymi (ang. obscure ones) (Augustyn)¹.

Z powyższego widać, jak często Ojcowie Kościoła ową bramę, co do której sam Jezus potem mówi, że jest nią sam, interpretują jako Pismo. Warto oddać tutaj głos Janowi Chryzostomowi:

Zobacz jakie są cechy złodzieja. Po pierwsze nie wchodzi jawnie. Po drugie, nie wchodzi zgodnie z Pismem, bo to znaczy „nie przez bramę”. Tutaj także Jezus odnosi się do tych którzy byli przedtem i do tych, którzy przyjdą po Nim: antychrysta i fałszywych mesjaszów, Judasza i Teudasa i kogokolwiek więcej tego samego rodzaju. I słusznie nazywa Pisma bramą, bo one nas przybliżają do Boga i otwierają przed nami wiedzę o Bogu. One czynią nas owcami. One nas strzegą i nie pozwalają wilkom podążyć za nami. Ponieważ Pismo, jak pewne drzwi, zagradza przejście heretykom, czyniąc nas bezpiecznymi w odniesieniu do wszystkiego, czego pożądamy i nie pozwalając nam się błąkać. I jeśli nie zniweczymy Pisma, nie powinniśmy być łatwo pokonani przez naszych przeciwników. Dzięki Pismu możemy rozpoznać wszystkich – tych którzy są i tych którzy nie są pasterzami. Ale co to znaczy “do owczarni”? Odnosi się to do owiec i troski o nie. Ponieważ każdy kto nie używa Pism ale “wspina się inną drogą”, to znaczy, ten kto wycina dla siebie inną i niezwykłą drogę, „tak samo jak złodziej”. (…) Kiedy nasz Pan następnie nazywa siebie bramą, nie powinniśmy być zdziwieni. Zgodnie z piastowanym przez niego urzędem jest w jednym miejscu pasterzem, w innym owcą. W tym przedstawia nas Ojcu. On jest bramą; w tym troszczy się o nas, On jest Pasterzem.²

Aktualizacja w życiu Kościoła

• Model Jezusowego Pasterzowania stał się ważnym modelem sprawowania posługi pasterskiej w Kościele. Wielu biskupów i zwykłych księży oddało swoje życie do końca posługując swoim owcom. Najpierw przez oddaną pracę, realizując w praktyce to, co Jezus mówił o więzi łączącej pasterza i owce, a następnie poprzez ofiarę z życia związaną z odmową opuszczenia owiec w sytuacji zagrożenia.
• Kościół IV Niedzielę Wielkanocną obchodzi jako niedzielę Dobrego Pasterza. Jest to czas szczególnej modlitwy o powołania.

W sztuce

Motyw Jezusa ukazanego jako Dobry Pasterz stał się niemal elementem masowej kultury, często goszcząc w religijnych kolorowankach, obrazkach, jako temat układanek dla dzieci a nawet tradycyjnych ludowych makatek i naszywanek na ściany. W gąszczu tych produktów trudno więc nieraz odnaleźć dzieła o większej wartości artystycznej. Mało kto jednak wie, że to przedstawienie należy do najstarszych odnalezionych obrazów Jezusa i sięga czasów starożytnego Rzymu. Poniższe obrazy datowane są na II i III wiek i znalezione zostały w rzymskich katakumbach:

Fot. Wikipedia

Fot. Wikipedia

Medytacja i pytania

W medytacji tego tekstu warto by wybrzmiało pytanie zadane przez Teodora z Mopsuesti: „Czy potrafisz odróżnić głos Pasterza?” Wśród wszystkich głosów jakie słyszymy w tym świecie trzeba umieć rozeznać, co jest tym głosem, którym przemawia do nas Jezus przez Ducha Świętego. Pomocą w tym jest dla nas Pismo Święte, które staje się dla nas często nośnikiem tego głosu, narzędziem poprzez które Jezus – Pasterz przez Ducha Świętego porusza nasze serce. Słowo Boże będące nośnikiem Ewangelii Bożej jest dla nas drogowskazem, nie pozwalającym się zagubić. Jeśli jesteśmy mu wierni, dużo łatwiej nam trwać w owczarni Jezusa. Jednak to rozpoznanie głosu Bożego wśród innych poruszeń serca wymaga też często umiejętności duchowego rozeznawania i znajomości siebie. Wszystko to wymaga pracy nad sobą. Dlatego pytajmy się siebie – czy znamy głos Jezusa, czy potrafimy go rozpoznać? Co czynimy by Go poznać? Orygenes powiada, że znajomość Pisma zdobywa się przez studium i modlitwę. Czy dajemy sobie na nie czas? A jeżeli Pan daje nam jakiś udział w swoim Pasterzowaniu, to bierzmy przykład z Jego oddania i starajmy się Go naśladować w dawaniu swojego życia.