Ekspert ds. bezpieczeństwa: przeciwdziałanie zagrożeniom kluczowe na każdym poziomie organizacyjnym Kościoła

Budowanie świadomości podstawowych zagrożeń i sposobów przeciwdziałania niebezpieczeństwom na każdym poziomie organizacyjnym Kościoła jest kluczowe. Wdrożenie podstawowych zabezpieczeń i szkoleń może być inicjatywą proboszczów, koordynowaną w diecezjach. Wierni docenią takie profesjonalne podejście i troskę o ich bezpieczeństwo – mówi w rozmowie z KAI insp. dr Rafał Batkowski, były komendant wojewódzki Policji na Mazowszu i w Wielkopolsce, który przedstawił to zagadnienie podczas niedawnego zebrania plenarnego Episkopatu Polski na Jasnej Górze.

W rozmowie z KAI ekspert omawia współczesne wyzwania dotyczące bezpieczeństwa zgromadzeń religijnych i miejsc kultu oraz przedstawia system ochrony takich miejsc, koordynowany przez Uniwersytet Łódzki i finansowany przez Unię Europejską.

Czym jest PROSPERES – system ochrony dużych zgromadzeń osób w miejscach religijnych?

– Podstawowym zadaniem tego projektu finansowanego przez Unię Europejską jest wzmocnienie odporności na zagrożenia terrorystyczne społeczności religijnych, kościołów, synagog, meczetów i innych miejsc kultu oraz dużych zgromadzeń religijnych. Zadanie realizujemy w gronie 17 partnerów z sześciu krajów UE. Liderem jest Uniwersytet Łódzki.

Jakie zagadnienia dotyczące bezpieczeństwa zgromadzeń religijnych były przedmiotem Pańskiego wystąpienia na zebraniu plenarnym Episkopatu Polski na Jasnej Górze?

– W imieniu zarządzających projektem PROSPERES podziękowałem za zaproszenie na posiedzenie KEP sądząc, że jest to wyraz troski o bezpieczeństwo wiernych, księży oraz obiektów religijnych. Podczas wystąpienia skoncentrowałem się na zagrożeniach terrorystycznych i tych związanych z zachowaniami przemocowymi, zauważyłem także ryzyka dotyczące niszczenia mienia, zabytków sakralnych.

Nasz projekt, w tym kontekście, szczególnie koncentruje się na metodach działania uzbrojonych napastników, atakach pojazdami, wykorzystania różnych urządzeń wybuchowych oraz środkach ich przenoszenia i rozprzestrzeniania. Opracowaliśmy kompletny system zapobiegania, przygotowania, wykrywania i reagowania, wzbogacony o wartościowe kursy doskonalące te kompetencje, w tym z wykorzystaniem technologii VR (virtual reality).

Szczególną uwagę zwracamy na zapobieganie, w tym m.in. na analizy podatności konkretnych miejsc na zagrożenia, oceny ryzyka, budowanie bezpiecznych przestrzeni, nowe technologie bezpieczeństwa związane z CCTV (telewizja przemysłowa, monitoring i rejestracja obrazu w obszarze zamkniętym), SKD (system kontroli dostępu i rejestracji czasu pracy) i SSWiN (system alarmowy sygnalizacji włamania i napadu).

Kluczowy jest zestaw procedur mogących systematyzować przygotowania do uroczystości religijnych oraz zapewnić skuteczną, profesjonalną reakcję „personelu” miejsca kultu w przypadku identyfikacji zagrożenia. Informujemy także jak zachować się na miejscu zdarzenia i jak skutecznie współpracować/komunikować się ze służbami ratowniczymi, w szczególności Strażą Pożarną oraz Policją. Podkreślamy, że na każdym etapie kluczowa jest współpraca z interesariuszami mogącymi wspierać bezpieczeństwo wiernych: Policja, Straż Pożarna, służby miejskie, a także prywatny sektor bezpieczeństwa.

Co jest największym wyzwaniem ze strony Kościoła w tej kwestii?

– Najważniejszym wyzwaniem może być podniesienie świadomości księży, wiernych i innych osób w zakresie obecnie identyfikowanych zagrożeń i sposobów zabezpieczenia miejsc kultu religijnego. Sądzę, że krok związany z przekazaniem informacji KEP powinien być uzupełniony spotkaniami z księżmi, proboszczami w diecezjach.

O bezpieczeństwie jakich zgromadzeń religijnych mówimy w kontekście naszego kraju? Chodzi zarówno np. o msze, jak i pielgrzymki? Zdarzenia w obiektach zamkniętych i na wolnym powietrzu? Każde z nich wymaga innych przygotowań w zakresie zabezpieczenia?

– Dorobek naszego projektu (procedury, podręczniki, metody oceny podatności na zagrożenia, kursy oraz rekomendacje sprzętowe) dotyczy aktywności religijnych w obiektach, od tych najmniejszych aż po wielkie katedry oraz podczas dużych zgromadzeń religijnych, w tym poza kościołami, synagogami i meczetami. Niemniej jednak, system PROSPERES może być zastosowany do każdego miejsca/obiektu dostępnego publicznie, gdzie identyfikujemy podatność na zagrożenie i chcemy podnieść poziom bezpieczeństwa w celu ochrony ludzi. Takich miejsc, określanych jako „cele miękkie”, jest bardzo wiele: galerie handlowe, szpitale, placówki edukacyjne, place, skwery, urzędy etc.

A co np. ze zgromadzeniami spontanicznymi, np. modlitwą przy figurze maryjnej lub przydrożnym krzyżu?

– To także ważne kwestie, jeżeli analizy, o których wyżej mówię, wskażą na potencjalne zagrożenie. Wtedy wykorzystajmy podręczniki PROSPERES, współpracujmy z Policją i stosujmy metody ograniczania ryzyka. Kluczowe jednak będą miejsca, gdzie gromadzi się wiele osób – to należy potraktować jako zadanie priorytetowe, które powinno doprowadzić do podniesienia poziomu bezpieczeństwa wiernych, odporności obiektu na atak.

Jak to całe zagadnienie definiuje polskie prawo?

– Pewne wskazania wynikają z przepisów budowlanych oraz przeciwpożarowych, ale brakuje poświęconych mu zapisów dotyczących zagrożenia związanego m.in. z uzbrojonym napastnikiem, oczywiście poza kodeksem karnym i ustawowymi obowiązkami Policji etc. Zwykle miejsca publiczne nie podlegają obowiązkowej ochronie definiowanej przez polskie prawo. To istotny problem a naszą odpowiedzią jest system PROSPERES, który pozwala na wdrożenie minimalnych standardów gwarantujących poprawę bezpieczeństwa. Gdy uzupełnimy tę kwestię współpracą z Policją i innymi właściwymi podmiotami oraz szkoleniami świadomościowymi, to możemy mówić o dobrze zarządzanym obiekcie religijnym.

Wyzwań jest wiele, dla przykładu nie możemy traktować w tożsamy sposób ewakuacji osób powodowanej pożarem oraz ewakuowania ludzi w związku z atakiem terrorystycznym. Wielkie sanktuaria, niektóre zabytkowe obiekty, np. Jasna Góra, tej ochronie podlegają, stąd wiele elementów systemowego bezpieczeństwa zostało tam wdrożonych.

Jak często bezpieczeństwo obiektów sakralnych i zgromadzeń religijnych w Polsce bywa zagrożone?

– To rzadkie sytuacje, ale na przestrzeni ostatnich lat dochodziło do ataków na księży. Udaremniono także niebezpieczne zamiary dotyczące wiernych. Projekt PROSPERES koncentruje się na najpoważniejszych zagrożeniach dla społeczności religijnych – terroryzmie czy ekstremizmie opartym na przemocy. Wiele ataków obserwujemy w UE – sprawcy to przede wszystkim terroryści dżihadystyczni, ale również członkowie organizacji skrajnie prawicowych. Dominują ataki z bronią palną lub bronią białą oraz wykorzystanie pojazdów do taranowania ludzi, do masowych zabójstw. Prawie zawsze są to ataki zradykalizowanych pojedynczych sprawców.

W Polsce, analizując sytuację w UE, na Bliskim Wschodzie czy Ukrainie, musimy być przygotowani, odporni, musimy dołożyć wszelkich starań, aby nasze miejsca publiczne – w tym wierni i obiekty kultu – były bezpieczne. Kościoły to także miejsca symboliczne, a ich dostępność, możliwość swobodnego wejścia, brak zabezpieczeń, mogą pozostawać w zainteresowaniu przestępców.

Jaka w całym zagadnieniu jest rola Kościołów i wspólnot religijnych?

Budowanie świadomości podstawowych zagrożeń oraz sposobów przeciwdziałania niebezpieczeństwom, na każdym poziomie organizacyjnym Kościoła, w tym wśród wiernych jest kluczowe. Wdrożenie procedur, podstawowych zabezpieczeń technicznych, szkoleń może być przecież inicjatywą proboszczów, koordynowaną w diecezjach, z wykorzystaniem materiałów dostępnych darmowo na naszej stronie WWW w kilku językach. Wydaje się, że wierni docenią takie profesjonalne podejście i troskę o ich bezpieczeństwo.

Może warto rozważyć także tworzenie zespołów ds. bezpieczeństwa wspierających i doradzających ordynariuszom. Może warto też wprowadzić do programów seminariów duchownych kilkugodzinne zajęcia dotyczące zapobiegania zagrożeniom i reagowania w przypadku ich identyfikacji.

Takich inicjatyw jest jeszcze wiele, w tym np. sieć współpracy zarządzających bezpieczeństwem miejsc kultu religijnego w Unii Europejskiej, organizowana w ramach projektu SHRINEs, w którym aktywnie uczestniczy Uniwersytet Łódzki. Dodatkowo, kluczowy jest dialog międzyreligijny związany z zagrożeniami oraz wielopodmiotowa współpraca na poziomie lokalnym, angażująca, poza instytucjami, także lokalne społeczności, w tym te religijne.

Dziękuję za rozmowę.

Inspektor dr Rafał Batkowski, ekspert ds. bezpieczeństwa. Służył w Policji w latach 1993-2017. Był m.in. naczelnikiem Zarządu Operacji Antyterrorystycznych w KGP, komendantem wojewódzkim policji na Mazowszu i w Wielkopolsce, dyrektorem Biura Międzynarodowej Współpracy Policji KGP, szefem Krajowego Biura Interpolu i członkiem zarządu Europolu.