Rodzina w Polsce – statystyki

W najbliższą niedzielę, 31 stycznia obchodzimy w Kościele Niedzielę Świętej Rodziny. Dane na temat rodzin w Polsce nie wyglądają niestety zbyt optymistycznie. Spada liczba małżeństw i liczba dzieci. Przybywa ludzi starszych. Ponad 1/5 Polaków mieszka samotnie. Coraz mniej jest małżeństw sakramentalnych. Dane na ten temat znaleźć można zarówno w opracowaniach Głównego Urzędu Statystycznego, jak i w raportach Instytutu Statystyki Kościoła Katolickiego.

Ponad 1/5 Polaków mieszka samotnie. Najwięcej jest gospodarstw dwuosobowych. Co trzecie z nich składa się wyłącznie z osób starszych – powyżej 60 roku życia. Zdecydowana większość gospodarstw domowych tworzonych jest przez rodziny. Rodzin w Polsce jest ponad 10,5 mln. Połowa z nich to rodziny z dziećmi. Najczęstszy typ polskiej rodziny to małżeństwo z dziećmi. Niemal co czwarta rodzina tworzona jest przez samotnego rodzica z dzieckiem lub dziećmi. Ponad 4 mln. rodzin to rodziny z jednym dzieckiem. Niemal 3 mln. rodzin wychowują dwoje dzieci. Liczba rodzin wielodzietnych spada. Spada też liczba zawieranych małżeństw. W 2022 r. zawarto o ok. 80 tys. małżeństwo mniej niż 10 lat wcześniej. Małżeństwa sakramentalne zawarte w Kościele katolickim to ok. połowy wszystkich zawartych w 2022 r. związków małżeńskich.

Gospodarstwa domowe

Według danych z Narodowego Spisu Powszechnego (NSP) przeprowadzonego w 2021 r. w Polsce jest 12 516 459 gospodarstw domowych. Przez gospodarstwo domowe rozumie się wszystkie osoby mieszkające w jednym mieszkaniu, niezależnie od tego, czy są ze sobą spokrewnione czy też niespokrewnione. W stosunku do 2011 r. nastąpił spadek ich liczby o nieco ponad 1 tysiąc.

Zdecydowana większość – niemal 8,5 mln. to gospodarstwa domowe w miastach. Na wsi ta liczba wynosi ok. 4 mln.

W latach 2011–2021 nieznacznemu zmniejszeniu uległa przeciętna liczba osób w gospodarstwach domowych – do poziomu 2,99 w 2021 roku (w 2011 r. – 3,05 osoby).

W ciągu ostatnich 10 lat zmniejszyła się liczba najmniejszych i największych gospodarstw domowych. W 2011 r. gospodarstwa jednoosobowe stanowiły ok. 25,5 proc. wszystkich. W 2021 r. jest to ok. 22, 5 proc. Jeśli chodzi o gospodarstwa pięcioosobowe i większe w 2011 r. było ich ok. 19 proc. w 2021 r. – ok. 17 proc. Liczne gospodarstwa domowe wciąż dominują na wsi lecz obserwowalny jest bardzo wyraźny spadek ich liczby.

Najwięcej jest w Polsce gospodarstw dwuosobowych – co czwarte gospodarstwo domowe liczy tyle właśnie osób. Gospodarstwa trzy i czteroosobowe stanowią odpowiednio 19 i 16 proc. ogółu. Gospodarstwa dwuosobowe dominują we wszystkich województwach, poza mazowieckim, gdzie nieznacznie więcej jest jednak gospodarstw jednoosobowych oraz małopolskim z nieznaczną przewagą gospodarstw pięcioosobowych i większych a także podkarpackim, gdzie przewaga gospodarstw najliczniejszych jest znaczna. Prawie co czwarte gospodarstwo domowe w województwach: mazowieckim, łódzkim oraz dolnośląskim to gospodarstwo jednoosobowe.

Aż 30 proc. wszystkich gospodarstw domowych w Polsce to takie, w skład których wchodzi osoba starsza, powyżej 60 roku życia. W stosunku do 2011 r. widoczny jest także wzrost (o 6 proc.) liczby gospodarstw domowych tworzonych wyłącznie przez osoby starsze. To obecnie 22,3 proc.

Co trzecie gospodarstwo domowe dwuosobowe w Polsce składa się wyłącznie z osób starszych.

Ok. 72 proc. wszystkich gospodarstw domowych tworzonych jest przez co najmniej jedną rodzinę (w ramach której istnieje więź małżeńska lub partnerska między kobietą i mężczyzną lub więź między rodzicami i dziećmi). Ok. 27 proc. to gospodarstwa nierodzinne.

Większość gospodarstw domowych (ponad 60 proc.) stanowią gospodarstwa jednorodzinne. Gospodarstwa dwurodzinne to ok. 9,5 proc. Gospodarstwa obejmujące trzy lub więcej rodzin stanowią ok. 1,3 proc. wszystkich i występują głównie na wsi.

Rodziny w Polsce

W ramach NSP w 2021 r. wyodrębniono następujące typy rodzin: małżeństwo bez dzieci lub z dzieckiem (dziećmi), związki niesformalizowane bez dzieci lub z dzieckiem (dziećmi), a także samotny rodzic z dzieckiem (dziećmi). Przez dziecko rozumie się osobę mieszkającą z rodzicem niezależnie od wieku pod warunkiem, że w tym gospodarstwie domowym dziecko nie tworzy rodziny z inną osobą (współmałżonkiem lub własnymi dziećmi).

Według wyników NSP 2021 r. wyodrębnionych zostało 10 618 535 rodzin zamieszkałych w 12 516 459 gospodarstwach domowych. W ciągu minionej dekady liczba rodzin w Polsce zmniejszyła się o 354012 tj. o 3,2 proc. Spadek ten dotyczy przede wszystkim rodzin w miastach. Na wsi obserwuje się niewielki wzrost, głównie w związku z przemieszczaniem się rodzin do gmin podmiejskich wokół dużych miast.

W porównaniu z wynikami NSP z 2011 r. znacznie obniżyła się liczba małżeństw (zarówno z dziećmi, jak i bez dzieci). W 2011 r. małżeństw było ok. 8,1 mln. co stanowiło ok. 74 proc. ogółu rodzin. W 2021 r. ta liczba spadła o ok. milion do ok. 7,1 mln, co stanowi ok. 67 proc. ogółu rodzin. W ciągu minionej dekady ok. trzykrotnie wzrosła liczba związków nieformalnych. W 2011 było ich ok. 300 tys., co stanowiło ok. 3 proc. rodzin. Dziesięć lat później już niemal 900 tys. – 8 proc. ogółu rodzin.

Najczęstszy typ rodziny w Polsce to małżeństwo z dziećmi. W 2021 r. rodzin takich było 4, 6 mln. i stanowiły prawie 44 proc. ogółu rodzin. W porównaniu z 2011 r. liczba małżeństw dziećmi zmniejszyła się niemal o 800 tys. (14,5 proc.).

Ponad 63 proc. związków niesformalizowanych ( od. 0,5 mln.) to pary z dziećmi.

Niemal co czwarta rodzina tworzona jest przez samotnego rodzica z dzieckiem lub dziećmi. W 2021 było ok. 2,5 mln. takich rodzin, tworzonych w 85 proc. przez samotne matki. Samotne ojcostwo to rzadki typ rodzin aczkolwiek w ciągu minionej dekady liczba takich rodzin wzrosła o ok. 13 proc. do niemal 400 tys.

Rodziny niepełne najczęściej ( w 65 proc. ) mieszkają w miastach, choć od 2011 r. nastąpił wzrost o 6 proc. liczby takich rodzin na wsi.

Rodziny (różnych typów) z dziećmi stanowią 49,2 proc. wszystkich rodzin. Według wyników spisu w 2021 roku największy udział takich rodzin odnotowano w województwach podkarpackim, małopolskim i wielkopolskim (nieco ponad 50 proc.). Najmniej rodzin z dziećmi zamieszkuje w województwie dolnośląskim, łódzkim i zachodniopomorskim (po ok. 45 proc.).

W 2021 r. ponad połowa (54 proc. ) rodzin posiadała 1 dziecko, ponad 1/3 rodzin – 2 dzieci. W stosunku do ostatniego spisu liczba takich rodzin nieznacznie się zwiększyła. Zmalała natomiast – zarówno w mieście jak i na wsi – liczba rodzin z trójką lub większą liczbą dzieci. W 2021 r. takich rodzin było ok. 830 tys., o prawie 180 tys. mniej niż w 2011 r. Rodziny takie stanowią ok. 10 proc ogółu rodzin.

W tym kontekście warto też wspomnieć, iż kobiety później decydują się na macierzyństwo (średni wiek urodzenia przez kobietę pierwszego dziecka w 2021 r. wynosił 28,5 roku a w 2011 r. – 26,6 roku).  Obserwowalny jest też spadek liczby urodzeń.

Wśród rodzin z dziećmi prawie 62 proc. posiadało na utrzymaniu dzieci w wieku do 24 lat. Wśród tej zbiorowości największą grupę (66 proc.) stanowiły małżeństwa, a następnie samotne matki, których udział stanowił ponad 21 proc. ogółu rodzin z dziećmi do lat 24 na utrzymaniu. W 2021 r. w strukturze rodzin z dziećmi do 24 lat na utrzymaniu te z 1 dzieckiem stanowiły nieco ponad 50 proc., z 2 dzieci – niemal 40 proc.,  z trojgiem – niemal 9 proc., a z czwórką lub większą liczą dzieci – ponad 2 proc.

Małżeństwa

Z rocznika demograficznego GUS wynika, że w 2022 r. zawarto ponad 155 tys. małżeństw natomiast ponad 230 tys. małżeństw przestało istnieć. Przyczyną rozwiązania małżeństwa w 170 tys. przypadków była śmierć jednego ze współmałżonków. Ponad 60 tys. małżeństw zakończyło się rozwodem.

Dla porównania – w 2010 r. zawarto niemal 230 tys. małżeństw, a w tym samym roku rozwodem zakończyło się ok. 61 tys. W 1990 r. zawarto ponad 250 tys. małżeństw a rozwodów odbyło się ponad 42 tys.

Jeśli chodzi o zawarte małżeństwa w 2022 r. ponad 79 tys. spośród 155 tys. miało charakter wyznaniowy. Ponad 78 tys. zawartych zostało w Kościele katolickim. (Poza Kościołem katolickim w Polsce jest jeszcze 10 związków wyznaniowych, w których zawarcie małżeństwa rodzi również skutki cywilne).

Z raportu Instytutu Statystyki Kościoła Katolickiego wynika natomiast, że w 2022 r. udzielonych zostało w polskich diecezjach ponad 87 tys. sakramentów małżeństwa (dla porównania w 2021 r. – ponad 103 tys.)