Ks. prof. Stanisz o włoskim odpisie na Kościoły: „otto per mille” odwołuje się do demokracji bezpośredniej

Od początku system odpisu „otto per mille” był swego rodzaju plebiscytem i odwoływał się do mechanizmów demokracji bezpośredniej. Podatnik mógł w tej sprawie milczeć, ale w konsekwencji zdawał się na decyzję tych, którzy z czynnego prawa skorzystali – uważa ks. prof. Piotr Stanisz. Ekspert prawa wyznaniowego z KUL na zorganizowanej przez KAI konferencji „Co dalej z Funduszem Kościelnym?” omówił system dobrowolnego finansowego wspierania Kościołów we Włoszech.

Ks. prof. Piotr Stanisz z Wydziału Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji KUL zaprezentował włoski model asygnaty podatkowej na Kościoły i związki wyznaniowe, znany krócej jako system „otto per mille”.

System ten zakłada, że każda osoba fizyczna będąca płatnikiem podatku dochodowego w swoim zeznaniu podatkowym ma możliwość skierowania 0,8% podatku (stąd nazwa – 8‰ = 0,8%) na Kościół katolicki, jeden ze związków wyznaniowych lub na „nadzwyczajne działania podejmowane przez państwo przeciwko głodowi na świecie, katastrofom naturalnym, pomoc uchodźcom i zabezpieczenie pomników kultury”.

– Istota tego rozwiązania polegała od początku na tym, że 0,8% całości wpływów z podatku dochodowego od osób fizycznych miało być przeznaczone na szczególne cele: na rzecz Kościoła katolickiego z jednej strony lub na rzecz państwa, które zobowiązane było do wydatkowania tych kwot tylko na ściśle określone sprawy – powiedział ekspert.

Jak wskazał ks. prof. Stanisz, od początku zatem ów system miał znamiona swego rodzaju plebiscytu, odwołania się do mechanizmów znanych demokracji bezpośredniej. – My też przecież jesteśmy przyzwyczajeni do tego, że w wyborach decydują ci, którzy biorą [w nich] udział bez względu na tych, którzy zdecydowali się zostać w domu. Od początku zatem „otto per mille” zaplanowany był tak, że podatnik nie musiał w zeznaniu podatkowym wskazywać Kościoła czy państwa. Mógł w tej sprawie milczeć, ale w konsekwencji zdawał się na decyzję tych, którzy z prawa czynnego udziału w podejmowaniu decyzji skorzystali – tłumaczył ekspert KUL.

Rozwiązanie to było z początku ograniczone do Kościoła katolickiego, ale z biegiem lat system zaczął obejmować także mniejsze Kościoły i związki wyznaniowe o ustawowo uregulowanej sytuacji prawnej we Włoszech. Udział wspólnot wyznaniowych w systemie jest dobrowolny. Dwie z nich, Kościół Anglii i Kościół Jezusa Chrystusa Świętych Dni Ostatnich, choć mają regulacje prawne, z odpisu nie korzystają, głównie ze względu na małą liczbę wiernych we Włoszech.

Obecnie płatnicy podatku w celu przekazania odpisu mają do wyboru 12 związków wyznaniowych oraz państwo. Oprócz odpisu 0,8%, Włosi mogą dokonywać ponadto odpisu 0,5% na organizacje pożytku publicznego i 0,2% na partie polityczne.

W 2022 r. włoski Kościół katolicki otrzymał z tytułu odpisu „otto per mille” 1,1 mld euro z łącznej sumy ponad 1,4 mld euro dzielonej pomiędzy wszystkie wyznania.

Ponadto włoski płatnik podatku dochodowego od osób fizycznych ma prawo do przekazania darowizny na rzecz wybranego Kościoła. Odliczeniu od podstawy opodatkowania podlega kwota nie przekraczająca 1032,81 euro rocznie.

Do tego dochodzą liczne zwolnienia podatkowe instytucji kościelnych. Traktowane są one analogicznie do organizacji „non profit”. Przykładowo, Kościół płaci tylko połowę podatku od swej działalności gospodarczej, zwolniony jest też z płacenia podatku VAT za kupowane towary. Dodatkową formą wspierania Kościołów jest możliwość przyznawania im gratis przez samorządy działek na budowę świątyń.

Oprócz tego kościelne instytucje o charakterze edukacyjnym, medycznym, charytatywnym są dofinansowywane na równi z analogicznymi placówkami powadzonymi przez państwo. Państwo ponosi też cały ciężar finansowania religii katolickiej w szkołach i przedszkolach. Udział w katechizacji szkolnej ma charakter dobrowolny.

Z budżetu państwa pokrywane są ponadto koszty funkcjonowania katolickiego ordynariatu polowego, praca kapelanów w więzieniach, jak i duszpasterstwo innych wyznań w tych instytucjach.

Równolegle z uporządkowaniem kwestii finansowych na styku z państwem, Kościół katolicki we Włoszech dokonał wewnętrznej reformy finansów. W 1991 r. w każdej diecezji utworzono specjalny instytut utrzymania duchowieństwa. Jednocześnie zlikwidowano wszystkie beneficja kościelne, a należące do nich majątki przeniesiono do tychże instytutów.

Równocześnie na szczeblu krajowym utworzony został Centralny Instytut Utrzymania Duchowieństwa. Dochody uzyskiwane przez diecezjalne instytuty stanowią 11,8% wpływów Centralnego Instytutu, darowizny na rzecz Kościoła – 3,5%, a środki pochodzące z „otto per mille” – 84,6%. Środki te trafiają do Centralnego Instytutu, który wypłaca później comiesięczne dodatki do wynagrodzeń osobom duchownym.