J 19, 17-42 Jezus – umierając na krzyżu przekazuje Ducha Rodzinie Bożej – Kościołowi

Tekst w przekładzie Biblii Tysiąclecia:

17 A On sam dźwigając krzyż wyszedł na miejsce zwane Miejscem Czaszki, które po hebrajsku nazywa się Golgota6. 18 Tam Go ukrzyżowano, a z Nim dwóch innych, z jednej i drugiej strony, pośrodku zaś Jezusa. 19 Wypisał też Piłat tytuł winy i kazał go umieścić na krzyżu. A było napisane: «Jezus Nazarejczyk, Król Żydowski». 20 Ten napis czytało wielu Żydów, ponieważ miejsce, gdzie ukrzyżowano Jezusa, było blisko miasta. A było napisane w języku hebrajskim, łacińskim i greckim. 21 Arcykapłani żydowscy mówili do Piłata: «Nie pisz: Król Żydowski, ale że On powiedział: Jestem Królem Żydowskim». 22 Odparł Piłat: «Com napisał, napisałem».

23 Żołnierze zaś, gdy ukrzyżowali Jezusa, wzięli Jego szaty i podzielili na cztery części, dla każdego żołnierza po części; wzięli także tunikę. Tunika zaś nie była szyta, ale cała tkana od góry do dołu. 24 Mówili więc między sobą: «Nie rozdzierajmy jej, ale rzućmy o nią losy, do kogo ma należeć». Tak miały się wypełnić słowa Pisma: Podzielili między siebie szaty, a los rzucili o moją suknię. To właśnie uczynili żołnierze.

25 A obok krzyża Jezusowego stały: Matka Jego i siostra Matki Jego, Maria, żona Kleofasa, i Maria Magdalena. 26 Kiedy więc Jezus ujrzał Matkę i stojącego obok Niej ucznia, którego miłował, rzekł do Matki: «Niewiasto, oto syn Twój». 27 Następnie rzekł do ucznia: «Oto Matka twoja». I od tej godziny uczeń wziął Ją do siebie.

28 Potem Jezus świadom, że już wszystko się dokonało, aby się wypełniło Pismo, rzekł: «Pragnę». 29 Stało tam naczynie pełne octu. Nałożono więc na hizop gąbkę pełną octu i do ust Mu podano. 30 A gdy Jezus skosztował octu, rzekł: «Wykonało się!» I skłoniwszy głowę przekazał Ducha.

31 Ponieważ był to dzień Przygotowania, aby zatem ciała nie pozostawały na krzyżu w szabat – ów bowiem dzień szabatu był wielkim świętem – Żydzi prosili Piłata, aby ukrzyżowanym połamano golenie i usunięto ich ciała. 32 Przyszli więc żołnierze i połamali golenie tak pierwszemu, jak i drugiemu, którzy z Nim byli ukrzyżowani. 33 Lecz gdy podeszli do Jezusa i zobaczyli, że już umarł, nie łamali Mu goleni, 34 tylko jeden z żołnierzy włócznią przebił Mu bok i natychmiast wypłynęła krew i woda. 35 Zaświadczył to ten, który widział, a świadectwo jego jest prawdziwe. On wie, że mówi prawdę, abyście i wy wierzyli. 36 Stało się to bowiem, aby się wypełniło Pismo: Kość jego nie będzie złamana. 37 I znowu na innym miejscu mówi Pismo: Będą patrzeć na Tego, którego przebili.

38 Potem Józef z Arymatei, który był uczniem Jezusa, lecz ukrytym z obawy przed Żydami, poprosił Piłata, aby mógł zabrać ciało Jezusa. A Piłat zezwolił. Poszedł więc i zabrał Jego ciało. 39 Przybył również i Nikodem, ten, który po raz pierwszy przyszedł do Jezusa w nocy, i przyniósł około stu funtów mieszaniny mirry i aloesu. 40 Zabrali więc ciało Jezusa i obwiązali je w płótna razem z wonnościami, stosownie do żydowskiego sposobu grzebania. 41 A na miejscu, gdzie Go ukrzyżowano, był ogród, w ogrodzie zaś nowy grób, w którym jeszcze nie złożono nikogo. 42 Tam to więc, ze względu na żydowski dzień Przygotowania, złożono Jezusa, bo grób znajdował się w pobliżu.

Krytyka literacka

Z literackiego punktu widzenia rozważany fragment J 19, 17-42, czyli opis śmierci i pogrzebu Jezusa stanowi jedną narracyjną całość. Ważnymi punktami tego opisu są: żądanie zmiany napisu z tytułem winy, żądanie zdjęcia ciała Jezusa z Krzyża, podział szat Jezusa oraz interwencja żołnierzy po śmierci Jezusa.

Komentatorzy oraz egzegeci proponują najrozmaitszą strukturę tej perykopy. Na uwagę zasługuje ta, którą opracował R. Fabris:

A. Od ukrzyżowania do śmierci Jezusa ( 19, 16b-30):

I. Jezus niesie krzyż na Golgotę, gdzie zostaje ukrzyżowany w środku między dwoma innymi (19, 16b-18).

II. Przed śmiercią Jezusa (19, 19-27).

a) Napis: Jezus Nazarejski, król żydowski kwestionowany przez kapłanów, ale potwierdzony przez Piłata (19, 19-22);

b) Podział szat między żołnierzy i rzucanie losu o tunikę: wypełnienie

Pisma (19, 23-24 );

c) Jezus przedstawia matkę uczniowi i ucznia matce (19, 25-27).

III. Świadoma śmierć Jezusa: wypełnienie wszystkiego (19, 28-30).

B. Od śmierci do zdjęcia i pogrzebu Jezusa (19, 31-42):

IV. Żądanie Żydów zdjęcia ciał ukrzyżowanych i przebicie boku Jezusa: wypłynięcie krwi i wody oraz świadectwo tego, który widział ( 19, 31-37);

V. Zdjęcie i pogrzeb Jezusa dokonany przez Józefa z Arymatei i Nikodema ( 19, 38-42).

Opis śmierci Jezusa w czwartej Ewangelii idzie po linii tradycji synoptycznej. W układzie materiału wspólnego z synoptykami Jan idzie zasadniczo za układem w Ewangeliach synoptycznych. Wyjątek stanowi przesunięcie napisu na krzyżu, podziału szat oraz obecności kobiet w pobliżu krzyża.

Specyficznego kolorytu Janowego nadają tym scenom retusze i elementy stylistyczne. Przede wszystkim ewangelista uwydatnia główną rolę Jezusa. Na Nim spoczywa cała uwaga nawet wtedy, gdy nie jest już podmiotem akcji. Akcja rozwija się progresywnie od wskazania sposobu egzekucji do wyjaśnienia sensu śmierci Jezusa. Wszystkie elementy opisu mają opcję chrystologiczną.

Orędzie teologiczne

Skazani przestępcy nieśli zwykle na miejsce egzekucji poprzeczną część krzyża patibulum, nie zaś fragment pionowy. Ofiarę zwykle obnażano w drodze na miejsce kaźni i podczas egzekucji. Całkowita nagość musiała ranić wrażliwość palestyńskich Żydów. Skazaniec musiał też nieść titulus, (tabliczkę) na którym podawano przyczynę jego ukrzyżowania, chociaż nie jest jasne, czy wówczas umieszczano go na krzyżu.

Golgota znajdowała się poza murami miasta, w odległości kilkuset metrów na wschód od terenu świątynnego. Rzymski obyczaj kazał krzyżować poza miastem, nie zaś zewnątrz murów (w Starym Testamencie por. Kpł 24,14.23; Lb 15,35-36; Pwt 17,5; 21,19-21; 22,24; w Nowym Testamencie por. Łk 4,29; Dz 7, 58).

Tajemnica krzyża to samo serce chrześcijańskiej wiary. Czwarta Ewangelia zawiera wiele biblijnych nawiązań, które mają za zadanie ukazać duchową głębię krzyża: królewskie zwycięstwo i intronizację Jezusa obiecanego Mesjasza-Króla J 19,19. Jezus jest Nowym Barankiem paschalnym ofiarowanym w czasie nowego exodusu J 1,29; 19,36. Podobnie jak wąż z brązu na pustyni, ukrzyżowany Jezus jest źródłem miłosiernego uzdrowienia dla grzeszników, którzy patrzą na Niego w wierze. Uosabia on cierpienie tych, o których mówią psalmy J 19,24, a także cierpienie sługi Pańskiego z księgi Izajasza. Jest nowym zamieszkaniem Boga pośród ludzi, nową świątynią. Z Jego boku popłynęły życiodajne wody miłosierdzia i duchowego życia ww. 34. 37.

W samym centrum wszystkich wydarzeń Jan zaprasza nas, abyśmy wpatrując się w ukrzyżowanego Jezusa, ujrzeli objawienie Boga, który jest miłością. Krzyż ukazuje nam, że Bóg nie cofnie się przed niczym, aby przynieść zbawienie grzesznikom, których kocha miłością bez granic. Ojciec ofiaruje swojego Syna, a Syn w miłości i posłuszeństwie dobrowolnie oddaje własne życie, aby grzesznicy „mieli życie i mieli je w obfitości” J 10,10. Jezus składając na krzyżu doskonały dar ze swojego życia, objawia nieskończoną głębie samo-oferującej się miłości Boga do nas. Przez Krzyż objawia znaczenie swoich słów: „Nikt nie ma większej miłości od tej, gdy ktoś życie swoje oddaje za przyjaciół swoich J 15,13.

Podobnie jak Duch Święty prowadził Jezusa przez pustynię, u początków Jego publicznej działalności, tak też i teraz prowadzi Go do Jerozolimy, do czasu jego godziny, godziny ostatecznej walki i ostatecznego objawienia się miłości Bożej. To Duch Święty jest tym, który daje Jezusowi siłę do stoczenia walki w Getsemani, do spełnienia woli Ojca i do podążania podjętą drogą do końca, do ostatniej kropli krwi. Na Kalwarii, niczym na pustynnej scenie jest pusto. Tylko w niebo wznoszą się trzy krzyże, a pod nimi stoją Maryja i uczeń Jan. Przerażającą ciszę niewyobrażalnego cierpienia rozdziera wołanie: „Pragnę”. To ono przywołuje na pamięć spotkanie Jezusa z Samarytanką. Wówczas Jezus powiedział „daj mi pić”. Tak naprawdę wtedy mówił, że prawdziwym Jego pragnieniem jest pragnienie wiary Samarytanki, pragnienie wiary całej ludzkości, pragnienie ofiarowania wody żywej. Krótko mówiąc, chęć zaspokojenia wszelkich pragnień człowieka przez łaskę pochodzącą od Boga. Godzina ukrzyżowania i śmierci Jezusa odpowiada godzinie Jego największej życiodajności: ukrzyżowany Jezus przekazuje swego Ducha wierzącym, Kościołowi jako Rodzinie Bożej.

Gdy miłość Jezusa w czasie składania ofiary osiągnęła swój szczyt, z Jego całkowitego unicestwienia jak z głębi podziemnego źródła, wytryska Kościół, który jest nową wspólnotą ludzi wierzących, nowym Izraelem, ludem Nowego Przymierza. A Maryja, razem z Janem swoją obecnością, przedstawia wszystkich uczniów Nazarejczyka. To są pierwociny rodzącego się Kościoła.

 Ojcowie Kościoła

Konsekracja mesjańska Jezusa ukazuje Jego boskie posłanie. Na to zresztą wskazuje samo Jego imię, ponieważ w imieniu Chrystusa kryje się Ten, który namaścił, i Ten, który został namaszczony, i samo namaszczenie, którym został namaszczony. Tym, który namaścił, jest Ojciec; Tym, który został namaszczony, jest Syn; a został namaszczony w Duchu, który jest Namaszczeniem.

Ireneusz, Adversus Haereses, III, 18, 3

Fakt, że o jedną tunikę niezszywaną, ale tkaną od góry, rzucili losy zamiast ją podzielić, ukazał wystarczająco jasno, że chociaż widzialne sakramenty, które są odzieniem Chrystusa, może mieć każdy człowiek – czy dobry, czy zły – to jednak najczystsza wiara, która działa przez miłość, i niepodzielna jedność – „ponieważ miłość Boga rozlana jest w sercach waszych przez Ducha Świętego, który został nam dany” (Rz 5,5) – nie należą do kogokolwiek, ale udzielane są na skutek tajemnej łaski Bożej jakby losem. Dlatego też Szymon, który miał chrzest, ale czystej wiary nie miał, usłyszał od Piotra: „Nie przypadł ci los i nie masz udziału w tej wierze” (por. Dz 8,21).

Augustyn, Kazanie 219, 9.

Kultura i sztuka

Adam Chmielowski, Ecce Homo (1879-1881), fot. Wikipedia

Andrea Mantegna, Złożenie do grobu, fot. Wikipedia

Rogier van der Weyden, Zdjęcie z krzyża, fot. Wikipedia

Życie i nauczanie Kościoła

Jezus przyjął wyznanie wiary Piotra, który uznał w Nim Mesjasza, zapowiadając bliską mękę Syna Człowieczego. Odsłonił autentyczną treść swojego mesjańskiego królowania, zarówno w transcendentnej tożsamości Syna Człowieczego, „który z nieba zstąpił” (J 3, 13), jak też w swoim posłaniu odkupieńczym jako cierpiący Sługa: „Syn Człowieczy… nie przyszedł, aby Mu służono, lecz aby służyć i dać swoje życie na okup za wielu” (Mt 20, 28). Dlatego prawdziwe znaczenie Jego królowania ukazało się dopiero z wysokości krzyża. Po Jego zmartwychwstaniu natomiast Jego królowanie mesjańskie będzie już mogło być ogłoszone przez Piotra wobec ludu Bożego: „Niech cały dom Izraela wie z niewzruszoną pewnością, że tego Jezusa, którego wyście ukrzyżowali, uczynił Bóg i Panem, i Mesjaszem” (Dz 2, 36).  KKK 440

Wierzący, którzy odpowiadają na Słowo Boże i stają się członkami Ciała Chrystusa, zostają ściśle zjednoczeni z Chrystusem: „W Ciele tym życie Chrystusowe rozlewa się na wierzących, którzy przez sakramenty jednoczą się w sposób tajemny i rzeczywisty z umęczonym i uwielbionym Chrystusem” . Jest to szczególnie prawdziwe w odniesieniu do chrztu, przez który jednoczymy się ze Śmiercią i Zmartwychwstaniem Chrystusa, oraz do Eucharystii, przez którą „uczestnicząc w sposób rzeczywisty w Ciele Pańskim, wznosimy się do wspólnoty z Nim i nawzajem ze sobą”.   KKK 790

Rola Maryi wobec Kościoła jest nieodłączna od Jej zjednoczenia z Chrystusem i wprost z niego wynika. „Ta zaś łączność Matki z Synem w dziele zbawczym uwidacznia się od chwili dziewiczego poczęcia Chrystusa aż do Jego śmierci”. W sposób szczególny ukazuje się w godzinie Jego męki:

Błogosławiona Dziewica szła naprzód w pielgrzymce wiary i utrzymała wiernie swoje zjednoczenie z Synem aż do krzyża, przy którym nie bez postanowienia Bożego stanęła, najgłębiej ze swoim Jednorodzonym współcierpiała i z ofiarą Jego złączyła się matczynym duchem, z miłością godząc się, aby doznała ofiarniczego wyniszczenia żertwa z Niej zrodzona; a wreszcie przez tegoż Jezusa Chrystusa umierającego na krzyżu oddana została uczniowi jako matka tymi słowami: „Niewiasto, oto syn Twój” (J 19, 26-27).  KKK 964

Pytania do refleksji

Jak często rozważam największe tajemnice wiary?

Wiem, że to w tej ostatniej chwili życia Jezus zakłada Kościół. Co z tego wynika dla mojego życia we wspólnocie Kościoła?

Jakimi czynami kocham Kościół i jak czerpię z obecnego w nim skarbca sakramentów?

Lektura poszerzająca

Martin. F., Wright IV. W. M., Ewangelia według św. Jana. Katolicki Komentarz do Pisma Świętego, przekł. J. Czapczyk, Poznań 2020, s. 351-369.

Pismo Święte, Biblia Paulistów, s. 2380-2381.

Mędala. S., Ewangelia według Świętego Jana, NKB, cz 2., s. 233-264.

Zevini. G., Cabra. P. G., Lectio Divina na każdy dzień, s.618-619.