„Moimi oczami” – Pawilon Stolicy Apostolskiej na Biennale Sztuki w Wenecji otworzył swoje podwoje

Pawilon Stolicy Apostolskiej 60. Międzynarodowej Wystawy Sztuki – Biennale w Wenecji otworzył swoje podwoje. Ceremonia otwarcia odbyła się 19 kwietnia w ogrodzie więzienia dla kobiet na wyspie Giudecca, które papież Franciszek odwiedzi 28 kwietnia. Będzie pierwszym papieżem, który weźmie udział w słynnym na całym świecie pokazie sztuki. Dla kard. José Tolentino de Mendonça, prefekta watykańskiej Dykasterii ds. Kultury i Edukacji, jest to „wyraz wzajemności i transformacji, ścieżek nadziei, spotkania różnych artystów i więźniów”. „Moimi oczami” to tytuł wystawy, będącej wynikiem głęboko ludzkiego spotkania artystów z kobietami odbywającymi tu wyroki więzienia.

Aby dostać się do ogrodu Giudecca, trzeba przejść korytarzem z wysokimi ścianami po jednej stronie i kratami okiennymi po drugiej. Znajdują się tam płaskorzeźby w kamieniu lawowym autorstwa artysty Simone Fattala, na których wyryte są słowa: „Chciałbym się odizolować, zwinąć w klatce piersiowej, tutaj nie ma zbroi…”. Ból wyrażony w kilku zdaniach, który wydaje się kolidować ze słońcem oświetlającym rzędy sałaty, pomidorów i szklarni, owoców pracy więźniów, którzy nawet w pielęgnacji ziemi znajdują sposób, aby zacząć od nowa życie.

Na tym tle podczas inauguracji kard. de Mendonça opowiadał o pawilonie Stolicy Apostolskiej w Wenecji, który znajduje się w pomieszczeniach więzienia, niegdyś benedyktyńskiego klasztoru opiekującego się nawróconymi kobietami, w którym przebywały prostytutki, które porzuciły dotychczasowe życie i zostały powierzone opiece Kościoła.

„Artyści przybyli tu z pustymi rękami i zebrali historie życia, obrazy, krzyki bólu, puste przestrzenie i pragnienia, które rodzą się w tych sercach, które z pomocą sztuki stały się wielką przypowieścią”. Te więźniarki, wyjaśniał prefekt Dykasterii, „swoimi historiami stały się przypowieścią, która opowiada całe życie”. Ból i marzenia są takie same dla wszystkich.

Kard. de Mendonça podkreślił dalej, że wybór więzienia na Giudecca był również „destabilizujący” dla sztuki współczesnej i możliwy dzięki współudziałowi kuratorów i osób odpowiedzialnych za więzienie. „Zmieniłem zdanie, kiedy zobaczyłem prace”, wyznał, „ponieważ pojawił się ludzki wymiar. Z pomocą sztuki zdaliśmy sobie sprawę, że wielkim wyzwaniem jest znalezienie nowych słów, nowych wizji świata, które oddają sprawiedliwość człowiekowi”. Jest to sposób na przeciwstawienie się „kulturze odrzucenia” i otwarcie się na kulturę, która „może służyć człowiekowi z nadzieją, nawet w trudnej sytuacji”. „Sztuka współczesna, podsumował kardynał, może być motorem, który wyznacza pragnienie nowych słów, nowych ścieżek braterstwa”.

Gdy pierwsze grupy zwiedzających uformowały się, aby zwiedzić pawilon, białe i czarne sukienki, z jaskrawym kwiatem z tkaniny, zaczęły pojawiać się w środku zielonego ogrodu warzywnego. Kobiety były zadbane, umalowane, uśmiechnięte i bardzo zajęte ustawianiem stołów bufetowych ozdobionych doniczkami lawendy. Inne zaczęły towarzyszyć zwiedzającym i starannie wyjaśniać, kim są artyści biorący udział w wystawie. Zakaz filmowania: taki rozkaz wydali funkcjonariusze więzienni, z których większość to młode dziewczyny. Przewodnikami były więźniarki odbywające długie wyroki. Manuela wyjaśniała, że dwa lata dzielą ją od zwolnienia z Giudecca: miejsca, które, jak wyjaśniła, jest w stanie zaoferować nowe możliwości, nadzieję i siłę, nawet jeśli „wejście do więzienia w wieku 50 lat jest naprawdę trudne”. „Studiowałam życie wszystkich artystów”, oświadczyła z dumą.

Głos zabrali również kuratorzy pawilonu, Bruno Racine i Chiara Parisi, która nawiązała do listu napisanego przez więźniarkę Giulię, w którym opowiada ona o wykonanej przez siebie pracy. Pisze o emocjach, entuzjazmie i radości z tego, co zostało osiągnięte, o „jednomyślnym i jednoczącym związku” oraz o zaufaniu do przyszłości, ponieważ „nic nie jest kreowane i nic nie jest niszczone”. To podróż, która musi być kontynuowana, ponieważ, dodaje w liście Giulia, „nawet takie spotkanie przekształca kobiety, które popełniły błędy, i wyznacza inną przyszłość”. Refleksje te zostały przyjęte ze wzruszeniem i aplauzem.

Częścią wystawy jest krótki film włoskiego reżysera Marco Perego, który opracował wraz z więźniarkami i w którym odgrywają one swoją rolę. Film opowiada o ich trudnej sytuacji i wzajemnej solidarności. Żona Perego, wybitna amerykańska aktorka Zoe Saldana, gra główną rolę, kobiety, która zostaje zwolniona z więzienia, podczas gdy inna przybywa. Nastrojowe zdjęcia, którym towarzyszy muzyka, prezentują również miejsca więzienia, których nie można zobaczyć w filmie.

Współpraca między artystami i więźniami jest szczególnie widoczna w ostatnim obiekcie: więziennym kościele pw. św. Marii Magdaleny, z długimi, kolorowymi sznurkami tkanin zwisającymi z sufitu. Kiedy brazylijska artystka Sonia Gomes próbowała opowiedzieć o instalacji, jej głos łamał się już po kilku słowach. Uwięzione kobiety również ocierały łzy. Artystka skomentowała: „To jest powód, dla którego sztuka w ogóle istnieje”.

Kobiety oczekują Franciszka 28 kwietnia. Wybierając tę niezwykłą lokalizację, Watykan chce promować kulturę spotkania i zwrócić uwagę na potrzeby zmarginalizowanych – jedną z głównych trosk Franciszka. Papież spotka się z osadzonymi na wewnętrznym dziedzińcu więzienia, po czym w więziennym kościele św. Marii Magdaleny spotka się z artystami, którzy przygotowali pawilon Stolicy Apostolskiej na weneckim Biennale Sztuki.

Pawilon Stolicy Apostolskiej jest czynny w dniach 20 kwietnia – 24 listopada od hasłem: „Moimi oczami”. Jest to propozycja artystyczna dosłownie traktująca słowa Ojca Świętego, który nawołuje do wyjścia i spojrzenia w oczy, zapraszająca zwiedzających do zwrócenia uwagi na rzeczywistości, które często są uważane za peryferyjne i często pozostają poza debatą kulturową. Komisarzem pawilonu jest kard. José Tolentino de Mendonça, prefekt Dykasterii ds. Kultury i Edukacji, zaś kuratorkami – Chiara Parisi i Bruno Racine. Swe prace przedstawiają w nim artyści o międzynarodowej sławie: Maurizio Cattelan, Bintou Dembélé, Simone Fattal, Claire Fontaine, Sonia Gomes, Corita Kent, Marco Perego & Zoe Saldana, Claire Tabouret i, jako gość specjalny, Hans Ulrich Obrist.