Dz 3, 12 – 26: Duch Święty mówi przez proroków i przez Piotra o sprawiedliwym „Słudze Boga”

Tekst w przekładzie Biblii Tysiąclecia:

12 Na ten widok Piotr przemówił do ludu: «Mężowie izraelscy! Dlaczego dziwicie się temu? I dlaczego także patrzycie na nas, jakbyśmy własną mocą lub pobożnością sprawili, że on chodzi? 13 Bóg naszych ojców, Bóg Abrahama, Izaaka i Jakuba, wsławił Sługę swego, Jezusa, wy jednak wydaliście Go i zaparliście się Go przed Piłatem, gdy postanowił Go uwolnić. 14 Zaparliście się Świętego i Sprawiedliwego, a wyprosiliście ułaskawienie dla zabójcy. 15 Zabiliście Dawcę życia, ale Bóg wskrzesił Go z martwych, czego my jesteśmy świadkami. 16 I przez wiarę w Jego imię temu człowiekowi, którego widzicie i którego znacie, imię to przywróciło siły. Wiara [wzbudzona] przez niego dała mu tę pełnię sił, którą wszyscy widzicie. 17 Lecz teraz wiem, bracia, że działaliście w nieświadomości, tak samo jak zwierzchnicy wasi. 18 A Bóg w ten sposób spełnił to, co zapowiedział przez usta wszystkich proroków, że Jego Mesjasz będzie cierpiał. 19 Pokutujcie więc i nawróćcie się, aby grzechy wasze zostały zgładzone, 20 aby nadeszły od Pana dni ochłody, aby też posłał wam zapowiedzianego Mesjasza, Jezusa, 21 którego niebo musi zatrzymać aż do czasu odnowienia wszystkich rzeczy, co od wieków przepowiedział Bóg przez usta swoich świętych proroków. 22 Powiedział przecież Mojżesz: Proroka jak ja wzbudzi wam Pan, Bóg nasz, spośród braci waszych. Słuchajcie Go we wszystkim, co wam powie. 23 A każdy, kto nie posłucha tego Proroka, zostanie usunięty z ludu. 24 Zapowiadali te dni także pozostali prorocy, którzy przemawiali od czasów Samuela i jego następców. 25 Wy jesteście synami proroków i przymierza, które Bóg zawarł z waszymi ojcami, kiedy rzekł do Abrahama: Błogosławione będą w potomstwie twoim wszystkie narody ziemi. 26 Dla was w pierwszym rzędzie wskrzesił Bóg Sługę swego i posłał Go, aby błogosławił każdemu z was w odwracaniu się od grzechów».

Krytyka literacka:

• Uzdrowienie Chromego dało możliwość Piotrowi przemówić do zafascynowanego tym wydarzeniem tłumu. Chory, który do niedawna był kaleką teraz chodził i podskakiwał chwaląc Boga (Dz 3:8).
• Pomimo tego, że głównym powodem zgromadzenia tłumu było uzdrowienie chromego, to jednak apostoł nie skupia się na tym wydarzeniu. Głównym tematem jest Osoba i dzieło Jezusa Chrystusa.
• Druga mowa Piotra jest podobna w swej treści do pierwszego jego wystąpienia. Wspólnymi elementami są wyjaśnienie nieporozumienia, ale tym razem zaszło ono w związku z uzdrowieniem chorego. Innym wspólnym elementem jest przytoczenie dowodu pism Starego Testamentu i podkreślenie zbawienia, które jest w ukrzyżowanym oraz zmartwychwstałym Jezusie Chrystusie.
• Drugie wystąpienie Piotra znacznie też ubogaca naszą wiedzę na temat chrystologii pierwszego Kościoła. Tylko w tym wystąpieniu tego ucznia znajdujemy odniesienia do proroka na wzór Mojżesza (w. 22), pojawiają się także kolejne tytuły odnośnie Jezusa, jak Dawca życia, Święty, Sprawiedliwy. Piotr także rozszerza pojęcia eschatologiczne związane z pokutą Izraela. Jak zaznaczył ks. prof. Ryszard Rubinkiewicz „w żadnym innym przemówieniu Piotra postać Jezusa nie jest tak bogato opisana”.
• Mowa, czy raczej kazanie, katecheza, kerygmat Piotra składa się z kilku części. Większość egzegetów przypisuje ją samemu autorowi Dziejów. Niezależnie od przyjętej interpretacji, istota i sens przemówienia na pewno oddają myśl Apostoła.

Orędzie teologiczne:

• W rozważanym fragmencie Święty Łukasz, autor Dziejów Apostolskich, podkreśla pozytywną reakcję ludu na cud uczyniony przez uczniów Jezusa: cały lud przybiegł zdumiony do uzdrowionego człowieka, który trzymał się Piotra i Jana.
• Krużganek Salomonowy był zadaszoną kolumnadą biegnącą wzdłuż zachodniej ściany kompleksu świątynnego. W tym właśnie miejscu Jezus lubił przebywać z uczniami (J 10,23) i pierwotny Kościół również się tam gromadził (Dz 5,12).
• W tym tekście Piotr używa zwrotów Bóg naszych ojców i Sprawiedliwy w odniesieniu do Jezusa. Zwrot Bóg naszych ojców podkreśla żydowską tożsamość, która łączy go ze słuchaczami. Bóg działający przez apostołów jest bowiem Bogiem Abrahama, Izaaka i Jakuba, który objawił się Mojżeszowi w płonącym krzewie (Wj 3,15). Określenie Sprawiedliwy natomiast przypomina tytuł użyty pod krzyżem przez setnika, który uznał niewinność Jezusa (Łk 23,47). W jaskrawym kontraście słuchacze wyprosili ułaskawienie dla zabójcy Barabasza a zabili Zbawcę, Dawcę życia. Chociaż Żydzi domagający się ukrzyżowania Jezusa wybrali śmierć zamiast życia, to Bóg odwrócił ich decyzję i wskrzesił Go z martwych czego apostołowie są świadkami, wierzą w to i są głosicielami tej prawdy.
• Piotr przypomniał Stary Testament i wielkie wydarzenia z życia Jezusa, by ludziom, którzy byli świadkami uzdrowienia, wytłumaczyć, że to Chrystus przywrócił zdrowie paralitykowi, cud dokonał się przez wiarę w Jezusa Chrystusa i dzięki Jego osobistej interwencji. Kolejne tytuły, którymi w czasach apostolskich nazywano Jezusa, kreślą zarys chrystologii. Jezus dla Piotra to również Sługa Boży, a termin ten zaczerpnął z proroctwa Izajasza. Proroctwo o Słudze Jahwe zapowiadało ofiarę zbawczą Syna Bożego, który stał się człowiekiem. Dlatego to imię Sługi, który cierpiał, został ukrzyżowany i zmartwychwstał, jest źródłem zbawienia. Tytuły Święty i Sprawiedliwy przywołują mesjańską funkcję Jezusa. Jest On tutaj przeciwstawiony mordercy Barabaszowi, moralnie doskonały, ponieważ jego życie i działalność były zgodne z wolą Bożą. Odpowiadał zatem warunkom, które miał spełniać oczekiwany Mesjasz – miał być wolny od grzechu.
• Piotr zaznacza, że Żydzi niewłaściwie postąpili z Jezusem, choć przyznaje, że uczynili to w nieświadomości, jednak wzywa do pokuty i nawrócenia się. Owocem nawrócenia ma być nawiązanie do kontaktu z Bogiem i darowanie grzechów. Zachęcając Żydów do nawrócenia, podkreślił, że są oni spadkobiercami duchowymi proroków i patriarchów, szczególnie Abrahama. Dlatego oni właśnie na pierwszym miejscu powinni skorzystać ze zbawienia.
• Godnym podkreślenia jest fakt, że gdy Mateusz uważa chrześcijan za nowy lud, który w pewnym sensie zastępuje dawnego Izraela, to Łukasz podkreśla ciągłość ludu Bożego, którą zapewniają Żydzi przyjmujący Jezusa. W tym kontekście łatwiej zrozumieć znaczenie słów Apostoła, który stwierdza, że jego słuchacze już przynależą do przymierza, dzięki któremu wszystkie narody będą błogosławione w potomstwie Abrahama. Tak więc, wraz z faktem swojego zmartwychwstania, Jezus przynosi Żydom błogosławieństwo i możliwość odkrycia Mesjasza.
• W oczach natchnionych przez Ducha Świętego autorów Nowego Testamentu Żydzi pozostają ludem Bożych obietnic. Warunkiem otrzymania przez nich błogosławieństwa obiecanego Abrahamowi jest współpraca ze zmartwychwstałym Jezusem w odwracaniu się od grzechów. Otrzymanie Bożego błogosławieństwa, niezależnie od tego, czy ktoś już należy do Bożego ludu wybranego, czy jeszcze nie, zaczyna się od pokutowania za grzechy zgodnie ze słowami samego Jezusa: czas się wypełnił i bliskie jest królestwo boże. Nawracajcie się i wierzcie w Ewangelię (Mk 1,15).

Ojcowie Kościoła:

Kultura i sztuka

Rubens, Św. Piotr Apostoł 1610-1612, zbiory Muzeum du Prado, Madryt | Fot. Wikipedia

Życie i nauczanie Kościoła:

• Wgłębiając się we własną tajemnicę, Kościół chrystusowy odkrywa więź łączącą go z judaizmem. Nostra Aetate, 4. 
• Jezus domagał się od władz religijnych w Jerozolimie wiary w Niego ze względu na dzieła Ojca, jakie wypełnia. Taki akt wiary musiał jednak przejść przez tajemniczą śmierć sobie, by „się powtórnie narodzić” (J 3, 7) dzięki łasce Bożej. Takie wymaganie nawrócenia wobec zdumiewającego wypełnienia się obietnic pozwala zrozumieć tragiczną pogardę Sanhedrynu, który uznawał, że Jezus zasługiwał na śmierć jako bluźnierca. Jego członkowie działali w ten sposób zarówno przez „niewiedzę”, jak i przez „zatwardziałość” (Mk 3, 5; Rz 11, 25) „niewiary” (Rz 11, 20). KKK 591
• Kościół, Lud Boży Nowego Przymierza, zgłębiając swoją tajemnicę, odkrywa swoją więź z narodem żydowskim, „do którego przodków Pan Bóg przemawiał”. W odróżnieniu od innych religii niechrześcijańskich wiara żydowska jest już odpowiedzią na Objawienie Boże w Starym Przymierzu. To do narodu żydowskiego „należą przybrane synostwo i chwała, przymierza i nadanie Prawa, pełnienie służby Bożej i obietnice. Do nich należą praojcowie, z nich również jest Chrystus według ciała” (Rz 9, 4-5), ponieważ „dary łaski i wezwania Boże są nieodwołalne” (Rz 11, 29). KKK 839

Pytania do refleksji:

• W jaki sposób nauka o Jezusie Chrystusie ciągle i na nowo jest żywą częścią mojego chrześcijańskiego życia?
• Jak rozumiem żydowskie pochodzenie mego Zbawiciela?
• Dzięki czemu dokonuje się moje nawrócenie? Jak często korzystam z rekolekcji i sakramentu pokuty i pojednania?

Lektura poszerzająca:

• Kurz, W, S., Dzieje Apostolskie, Katolicki Komentarz do Pisma Świętego, przekł. D. Krupińska, Poznań 2021, s. 58-66.
• Pismo Święte, Biblia Paulistów, s. 2394-2395.

Opracował ks. mgr Piotr Dymon SDS