Uczczono pamięć ofiar operacji polskiej NKWD – sowieckiego ludobójstwa z lat 1937–1938

W Warszawie pod pomnikiem Poległym i Pomordowanym na Wschodzie odbyły się uroczystości upamiętniające 87. rocznicę rozpoczęcia przez NKWD tzw. operacji polskiej – sowieckiego ludobójstwa dokonanego na Polakach w latach 1937–1938. Modlitwę ekumeniczną w intencji ofiar odmówili kapelani.

W uroczystości uczestniczyli m.in. minister Kancelarii Prezydenta RP Andrzej Dera, wicemarszałek Sejmu Krzysztof Bosak, wiceprezes IPN Karol Polejowski, przedstawiciele rządu, urzędu marszałkowskiego, wojska i służb mundurowych, a także muzeów Wojska Polskiego i Historii Polski. Uroczystość, zorganizowaną przez Instytut Pamięci Narodowej, rozpoczęło odegranie hymnu państwowego.

List do uczestników uroczystości skierował Prezydent RP Andrzej Duda. „Operacja polska NKWD była ludobójstwem o podłożu etnicznym, była też odwetem za klęskę bolszewików w Bitwie Warszawskiej, była w końcu jedną z masowych kampanii represji skierowanych przeciwko mniejszościom Narodowym, wpisywała się wydarzenia znane pod nazwą Wielkiego Terroru”, przypomniał prezydent. Andrzej Duda podkreślił, że w tamtych czasach wystarczało nosić nazwisko o polskim brzmieniu, aby zostać objętym represjami.

Nawiązując do miejsca uroczystości i Pomnika-Wagonu wypełnionego krzyżami, wskazał, że nie pozwala on zapomnieć o najwyższej ofierze złożonej przez dziesiątki tysięcy naszych rodaków. „Łączę się z państwem w hołdzie dla znanych nam z imienia i licznych anonimowych ofiar tamtych tragicznych wydarzeń”, podkreślił.

Karol Polejowski, zastępca szef IPN przypomniał, że represjami w ramach operacji polskiej NKWD objęci byli także członkowie rodzin podejrzanych o działalność szpiegowską i wywrotową. – Jak się później okazało, to był pierwszy etap eksterminacji Polaków przez Związek Sowiecki, drugi nastąpił już po 17 września 1939 r. i trwał do drugiej połowy lat czterdziestych wieku dwudziestego. Nie ulega wątpliwości, że Rosja sowiecka ponosi pełną odpowiedzialność za zbrodnie ludobójstwa popełnioną na narodzie polskim. I chociaż miejsca spoczynku naszych rodaków pozostają nieznane, to my dzisiaj spotykamy się tutaj, aby oddać im hołd – powiedział.

Modlitwę w intencji pomordowanych i wywiezionych odmówił ks. por. Karol Bernatek, wikariusz katedry polowej. – Wszechmogący Wieczny Boże, Ojcze ludów i narodów, błagamy Cię, przyjmij dar świadectwa wiary, męki i śmierci synów naszego narodu, umęczonych i zamordowanych na Wschodzie. Uczyń ich ofiarę posiewem wolności pokoju, obdarz ich nagrodą nieśmiertelności i chwały. Niech przypominają nam o wierności Bogu, Ojczyźnie i Kościołowi, niech inspirują nas do wytrwałej pracy na rzecz naszej ojczyzny, która jako nasz wspólny dom jest bezcenną wartością – mówił kapelan.

Modlitwę odmówił także ks. kpt. Piotr Nestoruk, z prawosławnego ordynariatu wojskowego. Uroczystość zakończyła ceremonia złożenia kwiatów przed pomnikiem Poległym i Pomordowanym na Wschodzie.

***

Po podpisaniu 18 marca 1921 r. traktatu ryskiego, kończącego wojnę polsko-bolszewicką około milion Polaków pozostało na Kresach wschodnich poza granicami Rzeczpospolitej. Charakteryzowali się oni odpornością na indoktrynację sowieckiego reżimu. Dużą rolę odgrywały tu przywiązanie do tradycji i wiara katolicka. Polacy mieszkający na terenie ZSRR byli poddawani coraz dalej idącym represjom, m.in. przymusowej kolektywizacji, akcji wynaradawiania. Kulminacja prześladowań wysiedlanie oraz eksterminacja przypada na lata 1937–1938, kiedy to w ramach tzw. operacji polskiej NKWD Sowieci zamordowali ok. 111 tys. osób, a kolejnych ok. 30 tys. zesłali do łagrów w głąb ZSRR.

Ofiary rozstrzeliwano głównie w podziemiach więzień NKWD lub podmiejskich lasach. Zwłoki wrzucano do wcześniej wykopanych dołów. Informacje o nich były tajne. Do dzisiaj ustalono ok. 100 miejsc pochówków ofiar, według historyków stanowi to zaledwie około jednej trzeciej wszystkich miejsc.

Podstawę prawną dla przeprowadzenia operacji polskiej stanowił rozkaz nr 00485 z 11 sierpnia 1937 r., wydany przez ludowego komisarza spraw wewnętrznych ZSRS Nikołaja Jeżowa, a pretekstem rzekoma działalność szpiegowska i wywrotowa na rzecz Polski. Operacja polska NKWD była jedną z tzw. operacji narodowościowych NKWD, które były wymierzone w przedstawicieli innych narodów i grup etnicznych. Zdecydowaną większość ofiar stanowili Polacy.