Prof. Alexander Motyl: dokąd zmierza Ameryka?

Prof.  Alexander Motyl: Są w historii niespodziewane zwroty akcji, które wynoszą do czołowej roli ludzi wcześniej nie podejrzewanych, że mogą dorównać liderom, u których boku stali. Tworzy ich dopiero sytuacja.

Nieco historii. Prezydent Franklin Delano Roosevelt ma otwierać 25 kwietnia 1945 roku  konferencję założycielską ONZ. Lekarze sugerują odpoczynek przed tym wydarzeniem. 11 kwietnia jedzie do letniej rezydencji w Warm Springs w stanie Georgia. Ma zbierać siły i przygotowywać swoje przemówienie. Udaje się również w to miejsce długoletnia sympatia prezydenta Lucy Mercer, których związek jest tajemnicą poliszynela i przyczyną faktycznej separacji z małżonka Eleonorą Roosevelt. 12 kwietnia o pierwszej po południu prezydent dostaje ostrego bólu głowy i traci przytomność. Lekarzom nie udaje sie go uratować. Rozległy wylew krwi do mózgu. Szybko pojawaią się wiadomość, że Mercer nie była z Rooseveltem sam na sam, a towarzyszyć miała im malarka Elizabeth Shoumatoff, rosyjska emigrantka. Prezydent miał pozować jej do portretu, kiedy przyszedł atak.

Po nagłej śmierci Roosevelta jego miejsce zajął wiceprezydent Harry Truman. Z zawodu agent ubezpieczeniowy powszechnie uważany za polityka bez wyrazistej osobowości. Nie dawano mu najmniejszych szans na kontynuowanie stylu przywództwa Roosevelta. Historia pokazała, że Truman przerósł oczekiwania i okazał się dobrym gospodarzem Stanów Zjednoczonych oraz zdecydowanym wojownikiem z ekspansywną zarazą komunistyczną i konsolidatorem świata zachodniego w tej walce, m.in. poprzez powołanie do życia NATO.

Teraz do analogii. 27 czerwca br., debata telewizyjna Joe Bidena z Donaldem Trumpem stała się politycznym „zawałem” prezydenta. Doprowadziła ostatecznie do jego rezygnacji z walki o reelekcję. Na scenie pojawiła się jako kontynuatorka wiceprezydentka Kamala Harris. Podobnie jak Truman,  postać bez szczególnego politycznego oblicza. Uważana za ousiderkę w wyścigu prezydenckim.  Szybko jednak okazała się mądra, elokwentna i otwarta, co stanowi doskonały kontrast w stosunku do Donalda Trumpa. To uczyniło ją kimś więcej niż tylko „nie-Bidenem”. To czyni ją dobrą alternatywą dla Trumpa.

– W praktyce, w tym czasie – nie. Tylko ona była obecna w mediach i przykuwała uwagę Amerykanów. Poza tym w dość logicznej narracji, jako wiceprezydent zasłużyła na to, by zostać następczynią Bidena. Ta decyzja była barzdo dobrze rozegrana i przedłożona społeczeństwu.

– Bycie kobietą, Afroamerykanką i Hinduską ogromnie pomaga Kamali Harris. Wybór byłoby też oczywistym rewanżem  za porażkę Hillary Clinton. Ale byłby to także historyczny moment, gdyby kobieta o odmiennym kolorze skóry została prezydentem. Moment podwójnie znaczący, bo jeszcze niedawno potoczna narracja amerykańska była taka, że prezydentem kraju nie może być ani kobieta, ani Afroamerykanin. Ten drugi stereotyp padł wraz z wyborem Barracka Obamy. Pora na obalenie drugiego.

– Kampania Trumpa przedstawiała go  jako energiczną alternatywę dla „śpiącego Joe”. Myśleli, że łatwo z tym dojadą dojadą do końca kampanii. Nie byli przygotowani na Harris i nadal nie do końca wiedzą, jak sobie z nią poradzić.

– Pełna zgoda! Trump jest swoim największym wrogiem. Jest negatywny, arogancki i apodyktyczny, jest narcystyczny i pozbawiony poczucia humoru. Harris natomiast jest pozytywna, miła i komunikatywna. I to podoba się wielu Amerykanom.

– Prawdopodobnie będzie to bardzo nieprzyjemne, ponieważ obie strony, a zwłaszcza Trump, dokonają osobistych ataków. Trump przedstawi Harris jako hiperliberalnego i łagodnego w kwestii imigracji i przestępczości; będzie argumentować, że jest ono nieodpowiedzialna i nie potrafi sprostać wyzwaniom stojącym przed USA. Harris zapewne prezentować będzie rywala jako antyfeministycznego homofoba, człowiek obojętnego na los ciężko pracujących, potrafiącego najlepiej zadbać o siebie samego.

– Katolicy w USA są znacznie bardziej liberalni niż katolicy gdziekolwiek  indziej. Dotyczy to także  amerykańskiego duchowieństwa. Amerykański katolicyzm to nie jest polski katolicyzm, czy katolicyzm irlandzki. Stanowisko Kamali  Harris w sprawie aborcji, reprodukcji w tym in vitro nie będzie stanowić problemu dla trzech na czterech katolików idących głosować.

– Bardzo dobrze rozumiem ten problem.  Ale pamiętam też, jak  trudno było przekonać kraje NATO do jednomyślnej zgody na 2 proc. Gdyby wkład każdego kraju miał być  negocjowany oddzielnie, NATO nigdy nie osiągnęłoby żadnego porozumienia. Lepsze jest więc mniejsze zło.

– Stawki podatkowe są zbyt zagmatwane, aby przeciętny Amerykanin mógł je śledzić i je stale analizować. Panuje jednak oczywiste i  powszechne przekonanie, że bogaci powinni płacić wyższe podatki. Ale nie to będzie sprawą rozstrzygającą. Ważniejszy będzie amerykański  charakter i tożsamość, podobnie jak uchodźcy i przestępczość.

– Stanowisko Harrisa będzie bardziej atrakcyjne dla wyborców, ponieważ wszyscy martwią się o zabezpieczenie społeczne, koszty opieki zdrowotnej  oraz zabezpieczenie na starość. Tylko niewielki margines społeczeństwa jest tak zabezpieczony, żeby się tym w ogóle nie interesować. Solidaryzm społeczny to jeden z fundamentów Ameryki. Kto go podważa nie może liczyć na sukces.

– Stanowisko Trumpa może przyciągać  więcej wyborców, podobnie jak ma to miejsce w wielu krajach Europy. Łatwo jest demagogicznie winić Harris za niekontrolowaną imigrację i przestępczość, co właśnie robi Trump. Rzeczywistość jest taka, że ​​imigracja jest naprawdę ogromnym problemem i Demokraci muszą znaleźć  rozwiązanie problemu. Stanowisko Trumpa jest nierealistyczne, niehumanitarne czy nawet rasistowskie, ale atrakcyjnie populistyczne.

– Izolacjonizm jest skutecznym sposobem na zdobycie głosów, ale całkowicie nierealistyczną polityką zagraniczną. Stany Zjednoczone są zbyt mocno zaangażowane w sprawy całego świata. Wycofanie się jest niemożliwe ze względu na pryncypia wartości amerykańskich, jak i praktyczne względy polityczne. W końcu Trump, gdy był prezydentem prowadził aktywną  politykę zagraniczną.

– Trump, jako prezydent prowadził politykę zagraniczną, choć z różnymi i wątpliwymi rezultatami. Harris, jako wiceprezydent, była oczywiście zaangażowana w kształtowanie polityki zagranicznej, choć można dyskutować na ile. Ale doświadczenie w polityce zagranicznej nie motywuje większości wyborców. Dotyczy to wyłącznie elit politycznych.

– Młodzi ludzie, liberałowie, mieszkańcy miast, klasa średnia, ludzie kultury i artyście, a także Afroamerykanie oraz generalnie kobiety pewnie będą skłaniać się ku Kamali Harris. Trump przyciągnie konserwatywne środowiska religijne i  konserwatywnych białych mężczyzn, a także prowincjonalne środowiska o niższym wykształceniu. Ktokolwiek wygra, wygra w ostrej walce i z niewielką przewagą.

Rozmawiał: Waldemar Piasecki (KAI Nowy Jork)

Prof. Alexander J. Motyl jest jednym z najwybitniejszych amerykańskich politologów, sowietologów i specjalistów od tematyki ukraińskiej. Zajmuje się ponadto zagadnieniami nacjonalizmu, rewolucji i imperiów. Jest jednym z najbardziej znanych Amerykanów pochodzenia ukraińskiego. Urodził się w Nowym Jorku w pochodzącej ze Lwowa rodzinie ukraińskiej, której udało się wydostać ze Związku Sowieckiego. Ukończył elitarną jezuicką Regis Heigh School na Manhattanie i studia historyczne w Columbia University (1975) i tam też się doktoryzował z nauk politycznych (1984). Wykładał na uniwersytetach Columbia, Lehigh i Harvardzie, a obecnie jest profesorem nauk politycznych na Rutgers University w Newarku. Jest autorem wielu książek oraz poetą i artystą malarzem.