Skarby muzyczne Jasnej Góry i Zakonu Paulinów odkrywane, badane i udostępniane

Odkrywają muzyczne skarby Zakonu Paulinów. Na Jasnej Górze obchodzone były dziś jubileusze: 25-lecie Stowarzyszenia Kapela Jasnogórska oraz 20-lecie Zespołu Naukowo-Redakcyjnego Jasnogórskich Muzykaliów. Ich misja popularyzowania dzieł zgromadzonych przede wszystkim w jasnogórskich archiwach muzycznych, to nie tylko wnikliwe i wszechstronne badania nad paulińskimi zbiorami, opracowania naukowe nutowych kompozycji i ich wydawanie, digitalizacja dźwięków i koncerty, ale to również dbałość o pokaźny zbiór zabytkowych i unikatowych instrumentów.

W intencji Stowarzyszenia i Zespołu Naukowo – Redakcyjnego, a także wszystkich dyrygentów i zespołów, biorących udział w projekcie Musica Claromontana Mszę św. sprawował Generał Zakonu Paulinów O. Arnold Chrapkowski.

–  Kiedy dzisiaj w tej wspólnocie dziękujemy za lata działalności Stowarzyszenia Kapela Jasnogórska oraz Zespołu Naukowo-Redakcyjnego Jasnogórskich Muzykaliów, to musimy stwierdzić, że także,  a może przede wszystkim, trzeba pokory i służby wobec ogromu dzieł przekazanych nam przez poprzednie pokolenia. To nie są nasze dzieła, to dar, który został nam dany przez ludzi, których losy były różne, którzy w te dzieła wpisali całe swoje życie, także swoje doświadczenie Boga, wiary, miłości, cierpienia – mówił Generał Paulinów. Zauważył, że Jasna Góra to nie tylko miejsce kultu maryjnego, to także ważny ośrodek kultury muzycznej z bogatym zbiorem muzykaliów gromadzonych od połowy XVI w. Przypomniał, że muzyka była integralną częścią tego miejsca. – Niech dług służby i pokory przenika nasze życie i działania – życzył współbraciom i wszystkim zaangażowanym w troskę o paulińskie dziedzictwo kultury.

W ramach jubileuszowych obchodów odbył się koncert specjalny, podczas którego wykonano m.in. siedemnastowieczna intradę w wykonaniu Zespołu „Starck Compagnay”, który kontynuuje 400- letnią tradycję Jasnogórskiego Korpusu Trębaczy, najstarszego tego rodzaju zespołu znanego w ówczesnej Rzeczypospolitej. Nazwa zespołu wywodzi się od nazwiska twórcy XVII – wiecznej trąbki zachowanej na Jasnej Górze; Hieronymusa Starcka (1640 – 1693). Ideą zespołu jest wykonywanie na instrumentach historycznych muzyki dawnej, szczególnie muzyki reprezentacyjnej, dworskiej i sakralnej, z szczególną dbałością o umiejscowienie jej w kontekście historycznym i liturgicznym.

Kompleksowe badania nad dziejami kultury muzycznej paulińskich klasztorów zapoczątkowane zostały w latach 60. ubiegłego stulecia przez prof. Pawła Podejkę z Akademii Muzycznej w Gdańsku. Jego prace dokumentacyjno-źródłowe ukazały bogactwo i różnorodność tradycji muzycznych Zakonu Paulinów i ogrom zachowanych źródeł, konieczność ich naukowej weryfikacji oraz wnikliwych, interdyscyplinarnych badań.

Prace nad dziejami kultury muzycznej paulinów podjęło Stowarzyszenie Kapela Jasnogórska i funkcjonujący w jej ramach Zespół Naukowo-Redakcyjny Jasnogórskich Muzykaliów.

Stowarzyszenie Kapela Jasnogórska powstało w 1999r. Jego celem statutowym jest przede wszystkim „promocja twórczości kompozytorów jasnogórskich oraz muzykaliów zgromadzonych w jasnogórskim archiwum muzycznym”, który realizowany jest poprzez organizację koncertów zespołu Kapela Jasnogórska, opracowywanie i wydawanie materiałów nutowych kompozycji ze zbiorów jasnogórskich, a także publikacji popularnonaukowych, dotyczących dziejów kultury muzycznej na Jasnej Górze. W jego ramach od 2004 roku aktywnie działa Zespół Naukowo-Redakcyjny Jasnogórskich Muzykaliów, przygotowujący materiały nutowe, komentarze naukowe do płyt, źródłowe wydania nutowe oraz publikacje naukowe. Podejmuje również różnorodne działania, które mają na celu promocję jasnogórskiej muzyki dawnej (np. w formie artykułów, opracowań monograficznych, udziału w konferencjach naukowych itp.).

Zespół naukowy złożony jest z muzykologów i muzyków reprezentujących różne środowiska z całej Polski. W projekcie zaangażowane są czołowe polskie, a także kilka zagranicznych zespołów specjalizujących się wykonywaniem muzyki dawnej.

Najcenniejszym owocem są nagrania płytowe (w większości są to tzw. World premier recording) oraz publikacje nutowe. Dotąd ukazało się 80 krążków, a także kilkanaście zeszytów serii nutowej, w ramach której opublikowano partytury (z odrębnymi partiami głosów). Publikowane są także monografie naukowe, w tym m.in. wydano fototypiczną edycję słynnego Mszału Jagiellonów z początku XVI w., który jest najcenniejszym rękopisem przechowywanym w bibliotece na Jasnej Górze. Poprzez to wydawnictwo, jest on dostępny dla wszystkich zainteresowanych. Pochodzący z początku XVI stulecia Missale Paulinorum (ok. 1506), zwany powszechnie – ze względu na osobę jego fundatora, króla Jana Olbrachta – Mszałem Jagiellonów albo Mszałem Olbrachta, należy niewątpliwie do najcenniejszych i najbardziej wartościowych kodeksów liturgiczno-muzycznych zachowanych w jasnogórskim archiwum – czytamy we wstępie autorstwa prof. Remigiusza Pośpiecha, przewodniczącego Zespołu Naukowo-Redakcyjnego Jasnogórskich Muzykaliów. Ten niezwykle kunsztownie wykonany rękopis, ozdobiony licznymi dekoracjami malarskimi, posiada wielowymiarowe znaczenie: jako istotne, wręcz podstawowe źródło pozwalające poznać sposób sprawowania liturgii Mszy św. w klasztorach paulińskich w okresie późnego średniowiecza, jako wspaniałe dzieło sztuki, zawierającego barwne miniatury, ozdobne inicjały oraz bogato zróżnicowaną ornamentykę, a także jako swoisty pomnika kultury staropolskiej.

Przy Zespole działa też Podkomisja Liturgiczno-Muzykologiczno-Historyczna. Podobne komisje powołano na Węgrzech i w Chorwacji. Zespoły opracowują naukowo liturgiczną i muzyczną spuściznę Zakonu Paulinów z okresu średniowiecza i z okresu potrydenckiego.

Badane są źródła na Jasnej Górze, w klasztorach paulińskich w Polsce oraz na Węgrzech, Chorwacji, Słowacji, Niemczech i Austrii, gdzie Zakon posiada długą tradycję. Troska o właściwy rozwój kultury muzycznej, przede wszystkim zaś o muzyczny wymiar celebracji liturgicznych, była powszechna w całym Zakonie Paulinów w różnych okresach jego rozwoju. Dowodzi tego np. sformułowane w 1628 r. i wielokrotnie powtarzane jeszcze w XIX stuleciu zarządzenie, aby „nikt z braci profesów bez znajomości śpiewu chorałowego nie został dopuszczony do studiów lub święceń”.

Jasnogórskie muzykalia należą do skarbów polskiej kultury muzycznej. Jest to imponująca kolekcja ponad 3 tys. utworów. Około 2 tys. z nich stanowią rękopisy. Gromadzone były one przez wieki na potrzeby Kapeli Jasnogórskiej. Według rzeczoznawców to jeden z największych historycznych zbiorów muzycznych nie tylko w Polsce, ale i w Europie Środkowej. Zbiór muzykaliów byłby jeszcze bogatszy, gdyby podczas pożaru w 1690 r. nie spłonęło wszystko, co mieściło się na chórze kościelnym wraz z organami i całym wyposażeniem kościoła. Dzięki temu, że utwory niektórych wybitnych kompozytorów jasnogórskich były wykonywane już w innych ośrodkach muzycznych, udało się przynajmniej niektóre z nich uratować.

Jutro na Jasnej Górze odbędzie się konferencja muzykologiczna: „Z dziejów tradycji liturgiczno-muzycznych klasztorów paulińskich”.  Mowa będzie m.in. o oficjach brewiarzowych o głównych patronach Zakonu Paulinów w perspektywie przemian XV-XVIII w.,  o Officium rhytmicum o św. Pawle Pierwszym Pustelniku w przedtrydenckim prawodawstwie i  liturgiczno-muzycznych źródłach Zakonu Paulinów, muzyce jasnogórskiej w świecie cyfrowym czy kobietach w Kapeli Jasnogórskiej.

O godz. 18.00 w Bazylice jasnogórskiej zabrzmi muzyka ze średniowiecznych zbiorów jasnogórskich. Będą to XV-wieczne śpiewy paulińskie na święto „Purificatio Beatae Mariae Virginis”. Te wyjątkowe utwory zaprezentuje Schola Gregoriana Sancti Joannis Pauli II z krakowskiego Uniwersytetu Papieskiego pod dyrekcją dr hab. Susi Ferfoglii – znawczyni śpiewu gregoriańskiego i średniowiecznych rękopisów liturgiczno-muzycznych.