Dz 14,1-28: Duch Święty mocą głosicieli Ewangelii, która obala mity starożytnych i współczesnych Zeusów

Tekst według Biblii Tysiąclecia

Działalność w Ikonium

1 W Ikonium weszli tak samo do synagogi żydowskiej i przemawiali, tak że wielka liczba Żydów i pogan uwierzyła. 2 Ale ci Żydzi, którzy nie uwierzyli, podburzali i źle usposobili pogan wobec braci. 3 Pozostali tam dość długi czas i nauczali odważnie, ufni w Pana, który potwierdzał słowo swej łaski cudami i znakami, dokonywanymi przez ich ręce. 4 I podzielili się mieszkańcy miasta: jedni byli z Żydami, a drudzy z apostołami. 5 Gdy jednak dowiedzieli się, że poganie i Żydzi wraz ze swymi władzami zamierzają ich znieważyć i ukamienować, 6 uciekli do miast Likaonii¹: do Listry i Derbe oraz w ich okolice, 7 i tam głosili Ewangelię.

Uzdrowienie kaleki w Listrze. Derbe. Droga powrotna

8 W Listrze mieszkał pewien człowiek o bezwładnych nogach, kaleka od urodzenia, który nigdy nie chodził. 9 Słuchał on przemówienia Pawła; ten spojrzał na niego uważnie i widząc, że ma wiarę potrzebną do uzdrowienia, 10 zawołał głośno: «Stań prosto na nogach!» A on zerwał się i zaczął chodzić. 11 Na widok tego, co uczynił Paweł, tłumy zaczęły wołać po likaońsku: «Bogowie przybrali postać ludzi i zstąpili do nas!» 12 Barnabę nazywali Zeusem, a Pawła Hermesem, gdyż głównie on przemawiał. 13 A kapłan Zeusa, który miał świątynię przed miastem, przywiódł przed bramę woły i przyniósł wieńce, i chciał razem z tłumem złożyć ofiarę. 14 Na wieść o tym apostołowie, Barnaba i Paweł, rozdarli szaty i rzucili się w tłum, krzycząc: 15 «Ludzie, dlaczego to robicie! My także jesteśmy ludźmi, podobnie jak wy podlegamy cierpieniom. Nauczamy was, abyście odwrócili się od tych marności do Boga żywego, który stworzył niebo i ziemię, i morze, i wszystko, co w nich się znajduje. 16 Pozwolił On w dawnych czasach, że każdy naród chodził własnymi drogami, 17 ale nie przestawał dawać o sobie świadectwa czyniąc dobrze. Zsyłał wam deszcz z nieba i urodzajne lata, karmił was i radością napełniał wasze serca». 18 Tymi słowami ledwie powstrzymali tłumy od złożenia im ofiary. 19 Tymczasem nadeszli Żydzi z Antiochii i z Ikonium. Podburzyli tłum, ukamienowali Pawła i wywlekli go za miasto, sądząc, że nie żyje. 20 Kiedy go jednak otoczyli uczniowie, podniósł się i wszedł do miasta, a następnego dnia udał się razem z Barnabą do Derbe. 21 W tym mieście głosili Ewangelię i pozyskali wielu uczniów, po czym wrócili do Listry, do Ikonium i do Antiochii, 22 Umacniając dusze uczniów, zachęcając do wytrwania w wierze, bo przez wiele ucisków trzeba nam wejść do królestwa Bożego. 23 Kiedy w każdym Kościele wśród modlitw i postów ustanowili im starszych³, polecili ich Panu, w którego uwierzyli. 24 Potem przeszli przez Pizydię i przybyli do Pamfilii. 25 Nauczali w Perge, zeszli do Attalii⁴, 26 a stąd odpłynęli do Antiochii, gdzie za łaską Bożą zostali przeznaczeni do dzieła, które wykonali. 27 Kiedy przybyli i zebrali [miejscowy] Kościół, opowiedzieli, jak wiele Bóg przez nich zdziałał i jak otworzył poganom podwoje wiary. 28 I dość długi czas spędzili wśród uczniów. 

Struktura opowiadania

Omawiany fragment zawiera drugą część perypetii Barnaby i Pawła podczas pierwszej wyprawy misyjnej. Po wpędzeniu uczniów z Antiochii, nie tracą oni rezonu ani radości w Duchu Świętym (13,52). Druga część ich misji dotyczy Ikonium, Listry i Derbe, ale tylko pobyt w jednym z tych miast jest opisany w szczegółach: w Listrze (14,8-20). Ten epizod nie ma porównania z żadną inną narracją podczas wypraw misyjnych: jest pełen nagłych zwrotów akcji, a różne zdarzenia są opisane lakonicznie. Najpierw Paweł przemawia, a widząc kalekę, dokonuje uzdrowienia. Nagle tłumy wprawione w osłupienie, zaczynają postrzegać Pawła i Barnabę za bogów – Zeusa i Hermesa. Niespodzianie, nie wzmiankowany wcześniej w narracji kapłan Zeusa, przyprowadza woły, przynosi wieńce (nie wiadomo skąd) i zamierza złożyć ofiarę. Po przemowie Pawła, tłumy rezygnują z tego pomysłu, jednakże są uspokojone na krótko. Kolejnym nagłym zwrotem w wątku jest przybycie Żydów z Antiochii, którzy podburzają tłum, który z kolei kamienuje Pawła (opowiadanie nic nie mówi o kamieniowaniu Barnaby). Apostoł narodów zostaje wywleczony poza miasto na wpół żywy. Nagle, jednak, ożywa, gdy przychodzą do niego uczniowie, by na drugi dzień wyjechać z Barnabą do Derbe.

Mimo odrzucenia w tej i innych miejscowościach, w podsumowaniu pierwszej podróży (14,21-28) okazuje się, że wielu uczniów udało się misjonarzom pozyskać i że wypełnili dzieło, do którego byli przeznaczeni za łaską Bożą.

Kontekst historyczno-kulturowy

Likaonia była odległą krainą. W pewnym sensie znajdowała się na krańcu imperium – nie dlatego że jej granica stykała się z obcym terytorium, ale dlatego że górzysty teren ją okalający sprawiał, że była trudno dostępna. Likaonia w mitologii, a także w mentalności ówczesnego świata była postrzegana jako terytorium dzikie, ruralne, jakby nie do końca ucywilizowane. Wzmianka narratora, że tłum krzyczał po likaońsku, podkreśla odrębność kulturową ludu ją zamieszkującego. Nic dziwnego, że w takich warunkach mogły przetrwać starodawne kulty Zeusa i Hermesa. W podaniach ludowych, Likaonia była wiązana z potopem, który nastąpił po wizycie Zeusa i Hermesa właśnie. Byli oni przebrani za ludzi, przybyli do władcy Arkadii – Likaona. Podał on przybyszom mięso ludzkie – oczywiście bogowie się zorientowali i za karę przemienili go w wilka. Ludność królestwa była tak zepsuta i pyszna, że Zeus zesłał na nią potop. Klemens Aleksandryjski pisał, że Likaon stał się symbolem ludzkości w jej ostatnim stadium degradacji; Likaończycy byli symbolem prymitywnych mieszkańców gór, których sposób życia nie zmienił się od potopu.

Treść teologiczna 

1. Mimo odrzucenia i niebezpieczeństw czyhających na misjonarzy, Słowo Boże się rozprzestrzenia, a nowe wspólnoty powstają w miastach nawiedzanych podczas podróży. Wydaje się wręcz, że przeciwności są nie do uniknięcia, a nawet dają okazję do świadczenia o mocy Bożej. Mimo prześladowań apostołowie także w Listrze wzywają tłumy do nawrócenia.
2. Paweł i Barnabą przez ilość przeciwieństw, z którymi się zmagali, stają się wiarygodnymi świadkami Chrystusa. Ich podsumowanie misji: „bo przez wiele ucisków trzeba nam wejść do królestwa Bożego” (14,22b) nie jest pustym słowem. Mogą oni umacniać uczniów, wymagać od nich wierności, skoro sami taką postawę wielokrotnie prezentowali.
3. Apostołowie udają się do każdego napotkanego ludu z ewangelią, traktując wszystkich poważnie. Paweł i Barnaba nie manipulują tłumem, który uznał ich za bogów. Działają uczciwie, nie wykorzystując łatwowierności Likaończyków. Co więcej, to przeciwnicy ewangelii podburzają tłumy, które obracają się przeciw misjonarzom.
4. Ważną kwestią teologiczną jest także prowadzenie misji na coraz bardziej odległych i pogańskich terenach, gdzie nie zawsze znajdowały się synagogi, będące pierwszym środowiskiem do głoszenia ewangelii. Pierwsza misja jest skierowana także do pogan, którzy przyjmują wiarę.
5. We wszystkich działaniach i w całej misji, uczniowie uznają Boże działanie i opowiadają, co Bóg przez nich zdziałał w podsumowaniu (14,27). W samym przebiegu misji nie ma odwołań do Ducha Świętego i łaski Bożej, ale w podsumowaniach, także w końcowym podsumowaniu, widać wyraźnie, że to sam Pan Bóg jest głównym podmiotem zdarzeń.

Komentarz Ojców Kościoła

Jan Chryzostom, Homilia XXXI do Dz.

Dlatego, gdy zachodzi potrzeba zrobienia czegoś, co jest odpowiednie do zrobienia, nie odrzucajmy tego. Bo jeśli nawet po tym wszystkim ledwie ich przekonali, gdyby nie postąpili w ten sposób, jaki mógłby być tego skutek? Bo gdyby nie postąpili w ten sposób, uważano by, że okazują pokorę (ταπεινοθρονεἵν) i tym bardziej pragną zaszczytu. I zauważ ich język, jak w upominaniu jest on łagodzony, pełen zarówno zdziwienia, jak i upomnienia. To przede wszystkim ich powstrzymało, powiedzenie: „Nakazując wam, abyście się odwrócili od tych marności do Boga” (w. 15). Jesteśmy rzeczywiście ludźmi, mówią, ale większymi od nich: bo te są martwe. Zauważ, jak nie tylko podważają (fałsz), ale nauczają (prawdy), nie mówiąc nic o rzeczach niewidzialnych — „Który stworzył”, mówią, „niebo i ziemię, i morze, i wszystko, co w nim jest. Który w czasach minionych” itd. (w. 16, 17). Na świadków wymienia nawet lata (w ich biegu).

Ponownie post towarzyszył święceniom: i znowu post oczyszcza nasze dusze. A modląc się, jak powiedziano, z postami, polecili ich Panu (Dz 14,23): uczyli ich również pościć w ich próbach. Dlaczego nie uczynili starszych na Cyprze ani w Samarii? Ponieważ ta druga była blisko Jerozolimy, pierwsza blisko Antiochii, a słowo było tam mocne; podczas gdy w tych stronach potrzebowali wiele pocieszenia, zwłaszcza ci z pogan, którzy powinni otrzymać wiele nauki. A gdy przybyli (Dz 14,27) przybyli, nauczając ich, że z dobrego powodu zostali wyświęceni przez Ducha. Nie mówili tego, co sami, ale co Bóg z nimi uczynił. Wydaje mi się, że mają na myśli swoje próby. Nie bez powodu tu przychodzą, ani po to, by odpocząć, ale opatrznościowo prowadzeni przez Ducha, aby głoszenie poganom było mocno ugruntowane. I zauważcie zapał Pawła. Nie pyta, czy słuszne jest mówić do pogan, ale od razu mówi: Nie odnosiłem się do ciała i krwi; Gal 1,16.

Dz 14,1-28 w nauczaniu Kościoła

Katechizm Kościoła Katolickiego

556 Na początku życia publicznego znajduje się chrzest, a na początku Paschy

Przemienienie. Przez chrzest Jezusa „ukazała się tajemnica naszego pierwszego

odrodzenia”: nasz chrzest. Przemienienie „jest sakramentem powtórnego odrodzenia”:

zapowiada nasze zmartwychwstanie. Już teraz uczestniczymy w Zmartwychwstaniu

Pana przez Ducha Świętego, który działa w sakramencie Ciała Chrystusa. Przemienienie

daje nam przedsmak chwalebnego przyjścia Chrystusa, „który przekształci nasze ciało

poniżone na podobne do swego chwalebnego ciała” (Flp 3, 21). Przypomina nam również,

że „przez wiele ucisków trzeba nam wejść do Królestwa Bożego” (Dz 14, 22).

Pytania do modlitwy i refleksji

W jaki sposób podchodzę do wyzwań, które stawia przede mną podążanie za Jezusem? Skoro trudności są nieodzowne – jak powinienem je traktować?

W jaki sposób podchodzę do konfrontacji, debat na temat różnic światopoglądowych? Jak mogę naśladować Pawła w nieugiętej postawie trwania przy Prawdzie nawet wobec przeciwności?

Jak mogę naśladować Pawła i Barnabę, którzy byli gotowi do wielkich poświęceń i świadczenia o Jezusie wszem i wobec?

Raphael „The Sacrifice at Lystra”/Wikipedia

Nicolaes Pieterszoon Berchem „Paul and Barnabas at Lystra”/Wikipedia

Bartholomeus Breenbergh „Saints Paul and Barnabas at Lystra”/Wikipedia

Zdjęcia:

https://en.m.wikipedia.org/wiki/File:V%26A_-_Raphael,_The_Sacrifice_at_Lystra_%281515%29.jpg

https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Berchem,_Nicolaes_Pietersz._-_Paul_and_Barnabas_at_Lystra_-_1650.jpg

https://en.wikipedia.org/wiki/Barnabas#/media/File:Breenbergh,_Bartholomeus,_Saints_Paul_and_Barnabas_at_Lystra_(Sacrifice_at_Lystra),_1637.jpg