Abp Marek Jędraszewski – nowy metropolita krakowski

Abp Marek Jędraszewski, nowy metropolita krakowski, uroczyście – w formie ingresu – podejmie w sobotę 28 stycznia swą posługę. Nowy pasterz Kościoła krakowskiego jest wybitnym naukowcem, znawcą filozofii współczesnej, wziętym duszpasterzem oraz biskupem z niemal 20-letnią praktyką. Ma 67 lat. Jego dewizą biskupią są słowa „Scire Christum” (Znać Chrystusa).

Dorobek naukowy abp. Jędraszewskiego to ponad 20 książek i ok. 200 artykułów i rozpraw. Podzielić je można na kilka bloków tematycznych: myśl filozoficzna Levinasa, teksty antropologiczne, podręczniki i pomoce dydaktyczne, filozofia a duchowość, filozofia Boga, problem wolności, moralność. Znany jest także m.in. z organizowanych co miesiąc w archidiecezji łódzkiej „Dialogów w katedrze”, gdzie odpowiadał na pytania dotyczące Kościoła i wiary.

Początki drogi

Marek Jędraszewski urodził się 24 lipca 1949 roku w Poznaniu. Z filozofią spotkał się po raz pierwszy w l. 1966-1967, kiedy był w klasie maturalnej I Liceum Ogólnokształcącego w Poznaniu im. Karola Marcinkowskiego. Nowego przedmiotu, jakim była propedeutyka filozofii nauczał tam słynny polonista prof. Lech Słowiński. Co prawda, zgodnie z programem, powinien on wprowadzać młodzież w arkana marksizmu, tymczasem polecił czytać „Historię filozofii” Władysława Tatarkiewicza i na jej podstawie przygotowywać referaty.

Po uzyskaniu matury w 1967 r. Marek Jędraszewski zdecydował się na studia w Arcybiskupim Seminarium Duchownym w Poznaniu. W tym czasie, dzięki staraniom ówczesnego arcybiskupa poznańskiego Antoniego Baraniaka, na bazie seminarium tworzyły się zalążki wyższej uczelni teologicznej na prawach papieskich. Początkowo, od 1969 r. istniało Akademickie Studium Teologiczne, które w 1974 r., zgodnie z normami rzymskiej Kongregacji Wychowania Katolickiego, przekształciło się w Papieski Wydział Teologiczny w Poznaniu.

W tym okresie silny wpływ na młodego kleryka wywarło szczególnie dwóch nauczycieli filozofii. Pierwszym z nich był ks. Marian Kowalewski (1914-1996), autor „Logiki” i „Wstępu do filozofii”. Drugim niekwestionowanym mistrzem – był ks. prof. dr hab. Ludwik Wciórka (1928-2000). Był on uczniem o. prof. Alberta Krąpca OP. Ks. Wciórka doktoryzował się z filozofii Immanuela Kanta, a później został doskonałym znawcą i propagatorem filozofii Teilharda de Chardin w Polsce. Od 1971 r. był rektorem poznańskiego seminarium.

Odkrywanie myśli współczesnej

„Najbardziej w filozofii cenię to, co jest związane z antropologią” – wyjaśnia swe priorytety filozoficzne w rozmowie z KAI. – Podstawowym problemem filozofii jest właściwa wizja człowieka. W jakiejś mierze właśnie od tego filozofia się zaczyna i na tym się kończy. Aby mieć dobrą antropologię, trzeba mieć również dobrą ontologię. Należy zatem wrócić do trzech jej fundamentalnych elementów składowych, o których m.in. mówił Kant: Bóg, człowiek i świat. Jeśli Boga wyrzuci się z tej triady, to pozostanie diada, a jej zwolennicy stają się nieuchronnie skazani na materializm i ateizm”.

Początkowy etap filozoficznych poszukiwań Marka Jędraszewskiego, to odkrywanie myśli współczesnej. Pod kierunkiem ks. prof. Wciórki, Jędraszewski pisze pracę magisterską o kategoriach filozoficznych Gabriela Marcela (1972), rozbudowaną i poszerzoną później w pracę licencjacką (w znaczeniu kościelnym) na temat rozumienia osoby przez tegoż wybitnego chrześcijańskiego egzystencjalistę (1974). „W ten sposób właśnie dzięki ks. prof. Wciórce wszedłem w świat współczesnego personalizmu, który pozostał mi drogi aż do chwili obecnej” – wspomina.

Marek Jędraszewski przyjmuje święcenia diakonatu (1972), a następnie prezbiteratu (1973). W latach 1973-1975 ks. Jędraszewski był wikariuszem w parafii pw. św. Marcina w Odolanowie k. Ostrowa Wlkp.

Rzymskie studia

Po dwóch latach pracy wikariuszowskich abp Antoni Baraniak kieruje młodego księdza na studia specjalistyczne z filozofii do Rzymu. Na Wydziale Filozofii Uniwersytetu Gregoriańskiego ks. Jędraszewski spotyka wielu wybitnych filozofów jak m.in: Johannes Baptist Lotz, Joseph Dc Finance, Paolo Valori, Peter Henrici, Nico Sprokel, Xavier Tilliette, Simon Decloux. „Dzięki nim spotykałem się wówczas z najnowszymi zagadnieniami, którymi żył filozoficzny świat – hermeneutyką Paula Ricoeura oraz etyką Emmanuela Levinasa” – wspomina. Pierwszemu z nich ks. Jędraszewski poświęcił pracę licencjacką (1977), natomiast drugiemu doktorską (1979). Obydwie zostały wyróżnione złotymi medalami – licencjat medalem Uniwersytetu Gregoriańskiego, doktorat medalem Ojca św. Jana Pawła II.

„Młodszy kolega” papieża

Zanim abp Karol Wojtyła został papieżem, ks. Jędraszewski miał możność poznać go w Rzymie. Było to w latach 1975-1980, kiedy jako student był mieszkańcem Papieskiego Kolegium Polskiego, gdzie zawsze zatrzymywał się kard. Wojtyła. Kardynał żywo interesował się studentami, nie stronił także od wspólnotowych spotkań.

Abp Jędraszewski wspomina, że kard. Wojtyła niekiedy żartobliwie nazywał go nawet „swoim kolegą”. Za pierwszym razem było to z okazji Wielkanocy 1993 roku, kiedy napisał w liście: „Drogi Księże Marku! Serdeczne życzenia wielkanocne przesyłam dla młodszego «Kolegi» – filozofa z czasów Piazza Remuria”.

Ks. Jędraszewski był obecny na placu św. Piotra w chwili, gdy 16 października 1978 r. kard. Felici ogłosił wybór na papieża kardynała „z dalekiego kraju”. „A kiedy rok po tym wydarzeniu, 17 października 1979 r. papież odwiedził Kolegium Polskie – wspomina abp Jędraszewski – powiedziałem wtedy do niego: „Ojcze św., niedługo będę się bronić!”. Rzeczywiście, czekałem wówczas na ustalenie daty obrony mej tezy doktorskiej. Odpowiedział, jak zwykle z ogromnym refleksem i wyczuciem sytuacji: „Jak to będziesz się bronić? Masz zwyciężać!”.

Filozofia Levinasa

Rozprawę doktorską nt. filozofii Levinasa ks. Jędraszewski przygotował pod kierunkiem o. prof. Simona Decloux SJ, Belga, bliskiego współpracownika ówczesnego generała zakonu jezuitów, o. Pedra Arrupe.

„Dane mi było się zmierzyć z myślą jednego z najbardziej oryginalnych i najbardziej znaczących filozofów drugiej połowy XX wieku. Levinas najgłębiej chyba wyraził prawdę o tym, że miarą człowieczeństwa danego człowieka jest jego odpowiedzialność za życie drugiego człowieka. Jakże jest to ważne dzisiaj, gdy mamy do czynienia z holocaustem dzieci nienarodzonych i coraz silniejszym lobby proeutanazyjnym! Filozofia Levinasa, związana z jego osobistym doświadczeniem Holocaustu narodu żydowskiego, z którego się wywodził, pozostaje ciągle aktualna, choć odnosi się do innych już wyzwań i zagrożeń” – pisze abp Jędraszewski.

Po powrocie do Polski, w latach 1980-1996 był adiunktem na Papieskim Wydziale Teologicznym w Poznaniu, w latach 1980-1987 prefektem Arcybiskupiego Seminarium Duchownego w Poznaniu, a w latach 1987-1996 redaktorem, od 1990 redaktorem naczelnym „Przewodnika Katolickiego”.

„Praca ściśle naukowa – wyznaje abp Jędraszewski – jaką podjąłem jesienią 1980 r., była zawsze czymś wtórnym wobec innych zadań, które mi jednocześnie zlecano jako główne i podstawowe: prefekta w Arcybiskupim Seminarium Duchownym w Poznaniu, redaktora „Przewodnika Katolickiego”, pracownika Kurii Metropolitalnej, biskupa pomocniczego archidiecezji poznańskiej i na koniec arcybiskupa metropolity łódzkiego”.

Autorytet dla młodych

Podczas rewolucji „Solidarności” od października 1981 roku ks. dr Jędraszewski został poproszony o wykłady z filozofii, przez studentów Akademii Ekonomicznej w Poznaniu. Jako wykładowca towarzyszy też studentom podczas ogólnopolskiego strajku wyższych uczelni jesienią 1981 r. „Późnymi wieczorami chodziłem więc do strajkujących studentów na różne uczelnie – Akademię Ekonomiczną, Politechnikę, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza i na Akademią Rolniczą. Kiedy wchodziłem do jakiejś auli, najczęściej widać było zmęczonych młodych ludzi, bardzo często śpiących na ławkach, czasem grających w okręty. W tej sytuacji mówić do nich było prawdziwie wielkim wyzwaniem. Nigdy nic miałem takich wykładów i już nigdy w życiu nic będę miał tego niezwykłego doświadczenia, widząc, jak w pewnym momencie, po kilku początkowych zdaniach, studenci zaczynali się nawzajem budzić, podnosić głowy, wzajemnie mobilizować, później z coraz większą uwagą słuchać, niekiedy nawet notować. Oni mimo wszystko chcieli usłyszeć coś, co miało dla nich smak prawdy. Niesamowite doświadczenie” – wspomina.
Więź ze studentami ks. Jędraszewski kontynuował przez lata, angażując się także w duszpasterstwo akademickie, a później jako odpowiedzialny za tę sferę jako delegat KEP ds. duszpasterstwa młodzieży.

Młodym dedykuje ks. Jędraszewski swoją kolejną książkę: „Filozofia i modlitwa” (1986), która była owocem wykładów z historii filozofii nowożytnej i współczesnej. Książka ta prezentuje kluczowe postaci filozofii nowożytnej i współczesnej, począwszy od Kartezjusza po Karola Wojtyłę, pokazując ich odniesienia do Boga w tym szczególnym świetle, jakim była ich osobista modlitwa. W krótkim zarysie poznajemy drogę, na której rodziły się główne tezy ich filozofii. Ważniejsze jednak w tej książce jest dochodzenie do wiary, do spotkania z Niewyrażalnym. Całość tworzy zarys swoistej filozofii modlitwy oraz w szerszej perspektywie filozofii duchowości.

Mówiąc o duszpasterstwie młodzieży abp Jędraszewski podkreśla potrzebę takiego sposobu głoszenia Ewangelii, który korespondowałby z pragnieniami ludzi młodych. „Papież Franciszek apeluje w swej adhortacji o radość wiary. Sam jest najlepszym tego świadkiem. Jest to kwestia kluczowa, inaczej świata nie przekonamy, a szczególnie młodych, co do prawdziwości Ewangelii. Mam także świadomość, jak duże znaczenie ma przekaz Kościoła w sprawach etyki seksualnej. Ważne, by młodzi zrozumieli, że nie jest to system zakazów krępujący ich wolność, lecz że jest to droga do pełni ich osobowego szczęścia” – wyjaśnia w wywiadzie dla KAI.

Pierwsze związki z Krakowem

W połowie lat osiemdziesiątych ks. prof. Józef Tischner zaprosił ks. Jędraszewskiego z wykładem monograficznym na PAT na temat „Cahiers pour une morale” – Sartre’a. „Przez cały semestr dojeżdżałem więc do Krakowa – wspomina abp Jędraszewski – chłonąc przy okazji niezwykłą atmosferę tego miasta”.

W czerwcu 1991 r. broni na Wydziale Filozofii Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie, rozprawę habilitacyjną na temat zbieżności i różnic między filozofią Jeana–Paula Sartre’a a Emmanuela Levinasa. Jednym z jej recenzentów był ks. Tischner. W swej recenzji napisał m. in.: „Książka księdza Marka Jędraszewskiego jest imponującym przedsięwzięciem. Zarówno J.P. Sartre, jak E. Levinas są myślicielami naszego czasu – czasu naznaczonego wojną światową, holocaustem, stalinizmem. Można śmiało powiedzieć, że aby zrozumieć, czym był ten czas, należy prześledzić drogi i bezdroża intelektualne takich myślicieli, jak Sartre i Levinas. Żyjąc w tym samym mniej więcej czasie i napotykając tej same mniej więcej problemy, proponowali inne rozwiązania: Sartre ateistyczne, Levinas religijne. A przecież mimo tych różnic wyjściowych ich drogi zbliżały się i krzyżowały. Byli od siebie zbyt daleko, by ze sobą polemizować. Zarazem jednak byli zbyt blisko niepokoju naszych czasów, by się do siebie nie zbliżać”.

W 1991 r. wydaje podręcznik: „Antropologia filozoficzna. Prolegomena i wybór tekstów”, a w 1994 r. książkę „Odzyskać samych siebie”, które powstały na bazie wykładów z filozofii człowieka.

Biskup i profesor w Poznaniu

W 1996 roku ks. dr hab. Marek Jędraszewski otrzymał nominację na wikariusza biskupiego ds. nauki i kultury w Archidiecezji Poznańskiej oraz na przewodniczącego Wydziału Duszpasterstwa Akademickiego w Kurii Arcybiskupiej w Poznaniu.

17 maja 1997 roku Ojciec Święty Jan Paweł II mianował go biskupem pomocniczym Archidiecezji Poznańskiej. Święcenia biskupie otrzymał z rąk arcybiskupa Juliusza Paetza 29 czerwca 1997 roku w Poznaniu. Współkonsekratorami byli: arcybiskup Zenon Grocholewski, sekretarz Sygnatury Apostolskiej (obecnie kardynał, prefekt senior Kongregacji Wychowania Katolickiego) oraz arcybiskup Marian Przykucki, ówczesny metropolita szczecińsko-kamieński.

W związku z powstaniem Wydziału Teologicznego na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, 26 listopada 1998 roku otrzymał nominację na stanowisko profesora nadzwyczajnego UAM, a 7 grudnia tegoż roku nominację na kierownika Zakładu Filozofii Chrześcijańskiej na Wydziale Teologicznym UAM.

2 stycznia 2002 roku otrzymał tytuł naukowy profesora nauk teologicznych. W pierwszych latach nowego wieku abp Jędraszewski poświęca kolejne swe badania twórczości Edyty Stein, uczennicy Edmunda Husserla, konwertytki i mistyczki. Z biegiem czasu pisze kolejne teksty na jej temat, które następnie przyjęły postać książki: „Edyta Stein. Filozof i łaska wiary”.

Za bardzo interesujący i inspirujący należy uznać spór z epoką oświecenia, którą Jędraszewski wiedzie od wielu już lat. Spór o koncepcję racjonalności i samej filozofii, spór o wizję Boga, spór o człowieka, jego naturę, istotę cierpienia, sensu egzystencji. W dużej mierze tej problematyce poświęcił kolejną swą książkę wydaną w 2011 r., a zatytułowaną w duchu Pascala: „Bóg filozofów i Bóg Jezusa Chrystusa”.

Analizując schyłkowe tendencje obecne we współczesnej kulturze masowej, abp Jędraszewski podkreśla, że „tym bardziej jest potrzebny twórczy dialog Kościoła ze współczesną myślą. Dialog odważny, nie polegający bynajmniej na kapitulacji czy jakimś „taktycznym” kompromisie. Kościół musi iść na spotkanie ze światem w pełni świadom tego, że w jego przesłaniu kryje się najwyższa prawda o człowieku i jego wiecznym przeznaczeniu, objawiona przez Chrystusa.”

Wyjaśnia, że „Kościół został postawiony przez Chrystusa, aby bronił człowieka i jego osobowej godności”. Kościołowi więc nie wolno milczeć. „Inaczej nie będziemy pasterzami ludzi, lecz ich zdrajcami – nie mówiąc już o odpowiedzialności przed Bogiem” – konstatuje.

Metropolita łódzki

11 lipca 2012 roku papież Benedykt XVI mianował bp. Marka Jędraszewskiego arcybiskupem metropolitą łódzkim. Ingres do archikatedry łódzkiej odbył się 8 września 2012 roku, w święto Narodzenia Najświętszej Maryi Panny.

Mówiąc o pierwszych krokach w nowej archidiecezji, wyznawał, że na początku przeżył „zimny prysznic”. Było to spotkanie z miastem, gdzie poziom praktyk religijnych jest jednym z najniższych w Polsce: 8 – 10 % ludzi chodzących w niedzielę do kościoła.

Energicznie więc zabrał się do pracy i odnowy struktur kościelnych. A w wywiadzie dla KAI wyjaśniał: „Jest dziś ogromna liczba ludzi ochrzczonych, którzy na co dzień z Kościołem nie mają wiele do czynienia. Niezbędne jest wyjście na zewnątrz, szukanie nowych areopagów, troska o peryferie Kościoła. Nawrócenie duszpasterskie bliskie jest pojęciu nowej ewangelizacji, które obecne jest w Kościele od czasów Pawła VI.”

Jego wielkim osiągnięciem duszpasterskim, docenianym także za granicą, okazały się „Dialogi w katedrze”, zainicjowane w Roku Wiary. Przez 4 lata arcybiskup odpowiadał tam na wszystkie pytania wiernych, dotyczące najpoważniejszych tematów z nauczania Kościoła, misji chrześcijaństwa we współczesnym świecie, kultury, filozofii i nauki, troski o środowisko oraz problematyki moralnej. Zapewnia, że ta tradycja będzie kontynuowana w Krakowie, najprawdopodobniej w akademickim kościele św. Anny.

W Łodzi miał też wiele innych pomysłów duszpasterskich, choćby ustanowienie kościołów stacyjnych. „Pomysł zawdzięczam pani Hannie Suchockiej – wyjaśnia – wieloletniej ambasador RP przy Stolicy Świętej, jeszcze zanim napisała i opublikowała książkę o kościołach stacyjnych Rzymu. Ustanowiłem więc kościoły stacyjne w Łodzi, w których w wyznaczone dni wraz z wiernymi modlą się biskupi. Są to 34 łódzkie świątynie – zarówno te najstarsze (m.in. kościół mariacki, św. Józefa czy Podwyższenia św. Krzyża), jak i najmłodsze (choćby kościół bł. Jana XXIII czy św. Faustyny). Do nich się udajemy od poniedziałku do soboty przez cały okres Wielkiego Postu. Za każdym razem jest biskup, jest zawsze wspólna Eucharystia. A kolekta jest zbierana na potrzeby biednych”.

Marzenia Arcybiskupa

W jednym z wywiadów dla KAI abp Jędraszewski został zapytany, jakie ma marzenia. Odpowiedział bardzo szczerze. „Pierwsze to marzenie odnośnie do Kościoła, który z misyjnym entuzjazmem głosi Chrystusa Zbawiciela. Marzy mi się, aby to orędzie nie było wyśmiewane, co, niestety, coraz częściej daje się zauważyć. Chodzi mi o otwarcie się na orędzie Ewangelii i na Kościół, który je głosi.

Drugie marzenie związane jest z Polską. Aby była silna dzięki odnowionym więzom z Chrystusem. Aby był to kraj, gdzie Kościół jest ważnym punktem odniesienia, zwłaszcza w sprawach moralnych. Także w zakresie odpowiedzialności za wspólne dobro. Marzy mi się odrzucenie partyjniactwa i otwarcie na to, co nas łączy – za co winniśmy być wszyscy odpowiedzialni.

Trzecim marzeniem jest młodzież, która swoją przestrzeń autentycznej wolności odkrywa w Kościele. Marzy mi się, aby młodzi ludzie ciągle odkrywali, że wolność daje im właśnie Kościół, i że bynajmniej nie ciemięży ich on poprzez system nakazów i zakazów, bądź poprzez kneblowanie wolnej myśli. I aby młodzi byli szczęśliwi, odkrywając w Kościele swoje powołanie.

Czwarte marzenie dotyczy powołań. By nasze seminaria i nowicjaty zakonne nie przypominały tych wielkich, pustych gmachów, jakie znamy z innych krajów. Aby były one zapełniane młodymi ludźmi, którzy są gotowi dać swoje życie dla Chrystusa, dla Kościoła i dla drugiego człowieka”.

****
Arcybiskup Marek Jędraszewski jest także – od 2014 roku – Zastępcą Przewodniczącego Konferencji Episkopatu Polski. W KEP pełni ponadto następujące funkcje – jest członkiem: Rady Stałej KEP, Sekcji Nauk Filozoficznych Komisji Nauki Wiary, Komisji Wychowania Katolickiego, Rady ds. Duszpasterstwa Młodzieży, a także delegatem KEP ds. Duszpasterstwa Akademickiego.

Od 30 września 2012 roku jest przewodniczącym Komisji ds. katechezy, szkół i uniwersytetów Rady Konferencji Biskupich Europy (CCEE). 30 listopada 2013 roku Ojciec Święty Franciszek włączył go na okres pięciu lat do grona członków Kongregacji Wychowania Katolickiego.

W uroczystość Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny 8 grudnia 2016 r. Ojciec Święty Franciszek mianował abp. prof. Marka Jędraszewskiego metropolitą krakowskim.