Abp Polak delegatem KEP ds. ochrony dzieci i młodzieży na 2. kadencję

Zintensyfikowanie działań w zakresie ochrony małoletnich i bezbronnych przed wykorzystaniem seksualnym w środowisku kościelnym – takie zadanie postawiła Konferencja Episkopatu Polski przed abp. Wojciechem Polakiem, mianując go 5 lat temu delegatem KEP ds. ochrony dzieci i młodzieży. Na zakończonym wczoraj 397. zebraniu plenarnym biskupi ponowili wybór abp. Polaka na drugą kadencję na tym stanowisku.

Publikujemy zestawienie pierwszych 5 lat pracy Delegata KEP ds. ochrony dzieci i młodzieży:

2019

Powołanie funkcji Delegata KEP ds. ochrony dzieci i młodzieży zbiegło się z prezentacją pierwszego raportu zgłoszonych w Kościele przypadków wykorzystywania seksualnego. – Każda z tych ofiar powinna w nas duchownych, także we mnie jako przełożonego, budzić ból, wstyd, poczucie winy, że do takich sytuacji doszło – powiedział abp Wojciech Polak po zakończeniu 382. Zebrania Plenarnego Konferencji Episkopatu Polski (12-14.03.2019), występując na konferencji prasowej po raz pierwszy w roli delegata KEP ds. ochrony.

Jako zaplecze i wsparcie jego pracy zostało powołane Biuro Delegata KEP ds. ochrony dzieci i młodzieży, które pod kierownictwem ks. Piotra Studnickiego rozpoczęło prace w budynku Sekretariatu Episkopatu w Warszawie na początku września 2019 r. Pierwszym z zadań były sprawy związane z powstaniem Fundacji Świętego Józefa: opracowanie założeń, statutu, oszacowanie kosztów niezbędnych do funkcjonowania dzieła pomocy, które następnie abp Wojciech Polak przedstawiał podczas zebrań plenarnych Konferencji Episkopatu Polski czy Rady Biskupów Diecezjalnych. Finalnie w październiku 2019 r. biskupi podjęli decyzję o powołaniu fundacji wspierającej skrzywdzonych w Kościele.

Jej działalność finansowana jest przez duchownych, którzy rokrocznie przekazują składki w wysokości 150 zł od prezbitera i 2000 zł od biskupa. – Decyzja o finansowaniu fundacji jest wyrazem solidarności biskupów i księży z ofiarami przestępstw wykorzystania seksualnego, których dopuścili się niektórzy duchowni  – wyjaśniał Delegat KEP ds. ochrony dzieci i młodzieży.

2020

Wejście w życie motu proprio papieża Franciszka „Vos estis lux mundi” (2019) zobowiązało każdy Kościół lokalny do zbudowania stabilnego systemu przyjmowania zgłoszeń. W Polsce odpowiadają za to ustanowieni już w 2015 r. w diecezjach i zgromadzeniach zakonnych delegaci ds. ochrony dzieci i młodzieży. Są oni upoważnieni przez biskupa lub przełożonego zakonnego do przyjmowania zgłoszeń o wykorzystaniu seksualnym małoletnich i uruchamiania stosownych działań wymaganych przez prawo kościelne i państwowe, a także udzielenia pomocy osobom pokrzywdzonym w otrzymaniu wsparcia psychologicznego, prawnego i duszpasterskiego.

Papieski dokument wprowadził również przepisy dotyczące dochodzeń w sprawie zaniedbań przełożonych – braku podjęcia dochodzenia lub podjęcia działań, które zmierzały do uniknięcia dochodzeń względem osób oskarżanych o wykorzystanie seksualne małoletnich.

„Każda prawdopodobna wiadomość o wykorzystaniu seksualnym osoby małoletniej przez księdza, która wpływa do biskupa lub do kurii, musi być w Kościele uznana za zawiadomienie zobowiązujące do wszczęcia dochodzenia kanonicznego oraz do ograniczenia duchownego w czynnościach. Niedopuszczalne jest przesuwanie podejrzanego księdza do miejsca, w którym może mieć jakikolwiek kontakt z dziećmi” –  napisał abp Wojciech Polak po filmie braci Sekielskich „Zabawa w chowanego” (16.05.2020). Ze względu na przedstawione w filmie informacje Delegata KEP zwrócił się  poprzez Nuncjaturę do Stolicy Apostolskiej o wszczęcie postępowania nakazanego przez VELM. „Złożenie zawiadomienia nie rozstrzyga o winie i daje rzeczywistą szansę ks. bp. Edwardowi Janiakowi na przedstawienie argumentów w swojej obronie. Osądzenie sprawy jest wyłączną kompetencją Stolicy Apostolskiej” – wyjaśniał abp Polak.

Biuro Delegata KEP koordynowało prace nad polskim tłumaczeniem watykańskiego „Vademecum”, które powstało, aby wesprzeć biskupów i przełożonych zakonnych w podejmowaniu właściwych działań na zgłaszane przypadki wykorzystania małoletnich. Dokument opisuje jak krok po kroku postępować od chwili otrzymania wiadomości o przestępstwie aż do ostatecznego zamknięcia sprawy.

2021

„Wspólnota ze Zranionymi” – pod takim hasłem obchodzony był w pierwszy piątek Wielkiego Postu w 2021 r. Dzień modlitwy i pokuty za grzech wykorzystania seksualnego małoletnich. Ta duszpasterska inicjatywa obchodzona była w Kościele w Polsce co prawda już od 2017 r., jednak dopiero zaczęła nabierać większej dynamiki. We współpracy z duszpasterzami osób pokrzywdzonych powstała strona internetowa wspolnotazezranionymi.pl, zbierająca informacje o inicjatywach, świadectwa i kontakty do duszpasterzy towarzyszących osobom skrzywdzonym.

„Skrzywdzeni mają prawo liczyć na to, że na długiej i trudnej drodze zdrowienia nie zabraknie im także duchowego wsparcia całej wspólnoty Kościoła, a wierni mają prawo wiedzieć, że uczciwie mierzymy się z zaniedbaniami i robimy wszystko, by nic nie przyćmiewało blasku Ewangelii” – podkreślił abp Wojciech Polak we wstępie do materiałów duszpasterskich, jakie w wersji elektronicznej zostały za pośrednictwem kurii rozesłane do wszystkich parafii w kraju.

Jednym z etapów rozliczenia była kontynuacja badań statystycznych. Jesienią 2020 r. biskupi – zgodnie z rekomendacją Delegata KEP ds. ochrony dzieci i młodzieży – podjęli decyzję o kontynuacji badań dotyczących przypadków wykorzystywania seksualnego małoletnich za okres od połowy 2018 do końca 2020 r.  Raport ISKK opublikowany w czerwcu 2021 r. ukazał prawdziwą falę ujawnień. O ile wcześniejsza kwerenda przypadków zgłoszonych od stycznia 1950 do czerwca 2018. ujawniła 382 przypadków wykorzystania małoletnich do 18. roku życia, to przez następne 2,5 roku – od połowy 2018 do końca 2020 r. – wpłynęło 368 zgłoszeń, dotyczących przypadków wykorzystania, które miały miejsce w latach 1958-2020.

Arcybiskup Polak jako delegat KEP ds. ochrony stanął na czele powołanego przez Episkopat Zespołu do kontaktu z Państwową Komisją ds. Pedofilii, która nie posiadając koniecznych uprawnień zaczęła żądać od diecezji dostępu do całości akt kanonicznych procesów karnych w sprawach o wykorzystanie seksualne. Kierownik Biura Delegata KEP ks. Piotr Studnicki interweniował również w sprawie uproszczeń i nieścisłości zawartych w pierwszym raporcie Państwowej Komisji, który sugerował, że księża stanowili 30 procent wszystkich sprawców wykorzystania seksualnego małoletnich, podczas gdy był to odsetek spraw, którymi zajmowała się Komisja.

„Dramat wykorzystania seksualnego, z którym mierzymy się w Kościele, jest częścią problemu społecznego, dlatego wymaga współpracy ze wszystkimi, którym dobro dziecka leży na sercu. Pomagając w Kościele skrzywdzonym i chroniąc najsłabszych musimy upominać się o wszystkich w ten sposób zranionych, niezależnie od tego, kim jest sprawca” – mówił abp Polak, zwracając się do uczestników  międzynarodowej konferencji Kościołów Europy Środkowo-Wschodniej, która z inicjatywy Papieskiej Komisji ds. Ochrony Małoletnich odbyła się w dniach 19-22 września 2021 r. w Warszawie.

 2022

Na początku  2022 r. Przewodniczący KEP przekazał do Watykanu rekomendacje Kościoła w Polsce dotyczące zmian w motu proprio „Vos estis lux mundi”. Powstały one na podstawie  propozycji księży biskupów nadesłanych do Biura Delegata KEP, które następnie zostały opracowane w spójny dokument.

To także czas zaawansowanych prac nad aktualizacją „Wytycznych dotyczących wstępnego dochodzenia kanonicznego w przypadku oskarżeń duchownych o czyny przeciwko szóstemu przykazaniu Dekalogu z osobą niepełnoletnią poniżej osiemnastego roku życia”. To kluczowy dokument Konferencji Episkopatu Polski, który reguluje kwestie ochrony dzieci i młodzieży przed przestępstwami wykorzystania seksualnego. Do tej pory był dwukrotnie aktualizowany: w 2017 r. w związku ze zmianami w polskim Kodeksie Karnym, nakładającym obowiązek zgłaszania każdego przypadku takiego przestępstwa do państwowych organów ścigania oraz w 2019 r. po opublikowaniu VELM. Trwająca aktualizacja związana jest z potrzebą dostosowania dokumentu tak, by uwzględniał wypracowanie w Kościele w Polsce struktury systemu ochrony małoletnich i dokładnie opisywał ich kompetencje i zadania.

Obecnie  lokalny system prewencji wykorzystania seksualnego w Kościele w Polsce  tworzą: delegaci i delegatki ds. ochrony dzieci i młodzieży, duszpasterze osób pokrzywdzonych, kuratorzy oskarżonych i sprawców oraz odpowiedzialni za prewencję. Corocznie przy współpracy Centrum Ochrony Dziecka i Fundacji Świętego Józefa KEP organizowane są dla tych grup szkolenia systemowe, warsztaty i  kursy dokształcające. Celem jest nie tylko efektywność i skuteczność działań, ale przede wszystkim dobro skrzywdzonych i nie pogłębianie ich traum – na co zwrócił uwagę abp Polak w trakcie szkolenia dla diecezjalnych i zakonnych delegatów i delegatek, które miało miejsce w czerwcu 2022 r. w Gnieźnie.

Ze względu na zmiany w Papieskiej Komisji ds. Ochrony Małoletnich (zmiana struktury i kompetencji), Rada przy Delegacie KEP zadecydowała o przedłużeniu prac ze względu na możliwe nowe wytyczne ze strony Papieskiej Komisji, co wymusiłoby ewentualną ponowną aktualizację dokumentu.

 2023

Biskupi w marcu 2023 r. podjęli decyzję, aby powołać niezależny zespół specjalistów, którego przedmiotem badań będzie praktyka rozwiązywania problemów związanych z przestępstwami popełnionymi przez niektóre osoby duchowne wobec małoletnich w przeszłości. „Zawstydzające jest, że przez dziesięciolecia nie dostrzegaliśmy ich krzywdy i cierpienia. Jeszcze raz pragnę za to przeprosić. Byliśmy też często naiwni w postępowaniu wobec sprawców tych przestępstw” – napisał abp Polak w komentarzu po zapoznaniu się z wynikami kwerendy przeprowadzonej przez dziennikarzy „Rzeczpospolitej” w archiwach państwowych, m.in. Instytutu Pamięci Narodowej.

Kampania informacyjna skierowana do parafii, przygotowana i realizowana przez Biuro Delegata KEP ds. ochrony dzieci i młodzieży i Fundację Świętego Józefa KEP, wsparta przez Radę Stałą Konferencji Episkopatu Polski, była znakiem, że  Kościół chce przyjąć i wysłuchać osoby skrzywdzone przez duchownych i konsekrowanych, także w odległej przeszłości.

Obecnie abp Wojciech Polak wraz ze współpracownikami przygotowuje koncepcję prac kościelnej komisji. „Mam nadzieję, że badania niezależnych ekspertów pomogą Kościołowi w Polsce w uczciwym rozliczeniu się z przeszłością, uwzględniając kontekst historyczny i społeczny – podkreśla Delegat KEP, dodając: – Oczekują tego osoby skrzywdzone. Potrzebujemy tego jako Kościół, aby odbudować zaufanie i wiarygodność, konieczne do realizacji naszej misji”.