Bp Sobiło: pozostaniemy tu do ostatniego wierzącego

Widziałem statystyki ONZ: 10 najszybciej wymierających miast na świecie. W tej dziesiątce były cztery miasta naszej diecezji: Charków, Donieck, Dniepro i Zaporoże. Pan Bóg zna przyszłość, a my wiemy, że dopóki są tu ludzie, mamy tu być. Do ostatniego wierzącego – mówi w rozmowie z KAI biskup pomocniczy charkowsko-zaporoski Jan Sobiło, nawiązując do bieżącej sytuacji na wschodniej Ukrainie.

Dorota Abdelmoula (KAI): Księże Biskupie, w Adwencie Kościół w Polsce szczególnie pamięta o modlitwie i pomocy materialnej dla Kościoła na Wschodzie. Jakiego wsparcia ta wspólnota potrzebuje dziś najbardziej?

Bp Jan Sobiło: Przede wszystkim potrzeba pomocy duchowej, solidarności z nami, wyrażanej nawet poprzez ciepłe słowa, jakie padają w mediach. Jest to potrzebne także ze względu na trwającą fazę wyjaśnień historycznych między Polska a Ukrainą. Oczekujemy od Polski i polskiego Kościoła zrozumienia tej rzeczywistości i wyważonych wypowiedzi, bo każde zbyt odważne sformułowanie wprowadza niepokój. Czytając je, ludzie są zdruzgotani i bardzo boleśnie to przeżywają. Mówią wręcz: nie mamy już przyjaciół!

Potrzebujemy też modlitwy i tyle, ile płynie jej w Polsce, nie ma chyba nigdzie indziej na świecie. Trwający konflikt może się zakończyć tylko dzięki ingerencji Boga, a Bóg ingeruje wtedy, kiedy Go o to bardzo prosimy. Dlatego jeśli Polacy będą modlić się za Ukrainę, za Donbas, za te tereny objęte wojną, to wierzę, że Bóg odmieni losy, że doprowadzi do triumfu Niepokalanego Serca Maryi, że nawróci się Rosja, że będzie przebaczenie i prośba o nie, a ludzie zrozumieją bieg historii w kontekście wiary.

Polska jest jedynym krajem tak mocnego ducha, gdzie, pomimo wielu problemów, wiele osób się spowiada, przyjmuje Komunię świętą, modli się na różańcu. Na tę duchową armię liczy Ukraina, a szczególnie wschód kraju.

Ksiądz Biskup mówił o solidarności, a ta wyraża się także poprzez pomoc materialną płynącą z Polski.

– Dzięki tej pomocy, ludzie tutaj widzą, że nie są sami. Ta pomoc rozwiązuje pewne problemy materialne, ale przede wszystkim wyraża to, że nie jesteśmy sami, że świat jest zainteresowany naszym losem. Według propagandy sowieckiej, w ostatnich dziesięcioleciach wielkim przyjacielem Ukrainy była Moskwa. Jednak Ukraińcy zobaczyli, że ten, kogo propagowano jako przyjaciela i opiekuna stał się agresorem. To zmieniło sposób myślenia ludzi.

Dziś nasz naród potrzebuje pomocy tych, którzy zrozumieją, że sytuacja Ukrainy jest bardzo trudna, także w wymiarze materialnym, choć pomoc materialna jest zawsze symbolem tego, co dokonuje się w sercu: ktoś konkretny pamięta o mnie, troszczy się i chce się dowiedzieć, czego potrzebuję. To znaczy, że jestem dla kogoś ważny, że nie jestem sam. Tę sytuację, jak nikt inny, rozumieją Polacy.

Spróbujmy zatem powiedzieć konkretnie, jakie są dziś potrzeby diecezji charkowsko-zaporoskiej?

– Przede wszystkim potrzebuje wsparcia modlitewnego. Poza tym, potrzebuje kapłanów. Są miejsca, gdzie nawet księża emeryci mogliby przyjechać. W Polsce jest wielu takich, którzy znają język rosyjski, są rezydentami, a mogliby tutaj, w rosyjskojęzycznej części Ukrainy pięknie duszpasterzować i w misyjnym duchu poświęcić tutejszym ludziom ostatnie lata swojego kapłaństwa.

Zapraszam tu księży! Będą mieć garstkę ludzi, bo nasze parafie nie są liczne, ale są to ludzie niezwykle wdzięczni. Jest np. miasto Energodar, w którym jest wspólnota, która czeka na księdza. Mówią: byle by był, byle Mszę św. odprawił. My byśmy się nim zaopiekowali, miałby wszelką pomoc. Nie musiałby nigdzie dojeżdżać. Mieszkałby sobie na miejscu, odprawiał Mszę świętą, a ludzie by byli szczęśliwi. To garstka osób, które od dawna czekają na kapłana. Dzięki obecności tego księdza Pan Jezus mieszkałby między nimi. A my mamy braki, nie mamy kogo im dać.

Potrzebujemy też sióstr zakonnych, a wiele zakonów się stąd wycofało. Np. w województwie zaporoskim było kiedyś pięć zgromadzeń – i wszystkie wyjechały, ze względu na trudną sytuację materialną i nie tylko. Zdaję sobie sprawę, że w Polsce jest mniej powołań, a zgromadzenia liczą, że jeśli otwierają nową placówkę, to i stamtąd będą powołania. A tu wspólnoty są bardzo małe i nie brakuje trudności. Ale to jest właśnie prawdziwa misja: nawet ze względu na tę garstkę ludzi, którzy zostali tu w tych trudnych czasach, warto przyjechać i podtrzymać ich na duchu.

Potrzeba wreszcie wsparcia materialnego. Nasze kościoły i to, co się w nich znajduje – mamy dzięki Polsce. Polacy utrzymują ten Kościół, podobnie jak czynią to organizacje takie, jak m.in. Kirche in Not, czy Renovabis. Księża zbierają tacę w różnych parafiach w Polsce. Dzięki temu mogą tu opłacić np. gaz, elektryczność, kupić benzynę, by dojechać do chorych. Miejscowe ofiary pokrywają zaledwie 10 proc. potrzeb i żadna tutejsza parafia nie utrzymuje księdza. A to właśnie księża mogą najefektywniej pomagać swoim parafianom, bo znają ich potrzeby.

Na przykład jakie?

– To np. realizacja recept. Mieliśmy w Zaporożu punkt wydawania leków. Hurtem kupowaliśmy lekarstwa w tutejszej aptece, dzięki czemu cena była niższa. To była wielka pomoc, ale był to tylko roczny projekt, który się zakończył. Szkoda, bo na tutejszych terenach przyfrontowych możliwość zrealizowania recepty oznacza często: żyć, albo nie żyć.

Duchowieństwo jest dla tutejszych mieszkańców najbliższą rodziną. Tutaj kapłan jest całym oparciem dla ludzi: nie tylko tym, który przekazuje łaskę od Boga, sprawując sakramenty, ale też daje konkretną pomoc materialną. Od czasu rozpadu Związku Radzieckiego Kościół objął całkowitą opieką wielu ludzi na całym Wschodzie, nie patrząc na to, czy osoba, która prosi o jedzenie, czy leki jest wierząca. Sprawdzamy, czy nie oszukuje, ale staramy się nie „kupować” tych osób w zamian za dary.

Najważniejsze, to przywrócić człowiekowi jego godność, pokazać, czym jest solidarność. Powiedzieć, że gdzieś w Polsce jest konkretny człowiek, który dzieli się swoją niedużą rentą, czy emeryturą, po to, żeby ulżyć komuś na Wschodzie. Jestem bardzo wdzięczny Polsce za tę opiekę.

Sytuacja mieszkańców diecezji charkowsko-zaporoskiej jest szczególnie wymagająca. To przez środek Waszej diecezji biegnie tzw. linia rozgraniczenia między republikami doniecką i ługańską, a terenem, który pozostaje w granicach Ukrainy.

– Trwająca wojna toczy się na terenie naszej diecezji, tu przebiega linia frontu. Naszych diecezjan mamy po obu stronach frontu, a po tamtej stronie mamy na stałe dwóch kapłanów: ks. Mikołaja i ks. Grzegorza.

Wszystkich staramy się otaczać opieką, ale obecna sytuacja powoduje destabilizację życia duszpasterskiego: nie można nic zaplanować, nie wiadomo ile czasu potrzeba, by przejechać na drugą stronę linii frontu. Nie wiadomo, jaka sytuacja będzie jutro. Tam każdego dnia słychać wystrzały, giną żołnierze, wielu już pochowaliśmy po obu stronach.

Wojna wpływa na dyskomfort w życiu duchowym: nie ma stabilności, więc wielu parafian wyjeżdża, także z terenów nieobjętych walką, bo boją się o swoje jutro. Nie mają perspektyw: wielkie firmy pouciekały, zakłady pracy są pozamykane, obniżył się poziom nauczania, bo wielu nauczycieli wyjechało. Studenci wiedzą, że jeśli skończą studia, to nie znajdą tu pracy. W ostatnim czasie z naszej parafii wyjechało kilka rodzin, a od początku roku – bardzo wiele. Panuje tu niepewność – jak na prawdziwej wojnie.

Jednak ci, którzy wyjechali, wciąż pozostają naszymi parafianami, pamiętamy o nich i staramy się ich wspierać, kontaktując ich z księżmi, czy organizacjami, które mogłyby im pomóc.

Czy to znaczy, że Kościół na Ukrainie się wyludnia? W Doniecku w kilkusetosobowej parafii zostało kilkadziesiąt osób.

– Tak, szczególnie w małych miejscowościach. Najgorsza sytuacja jest w wioskach, gdzie praktycznie nie ma już młodzieży, bo nie ma żadnych perspektyw, pracy, ani środków do życia. Trwa wielki exodus z całej Ukrainy, a zwłaszcza z naszej diecezji – ze względu na bliskość wojny. Wyjeżdżają całe rodziny. W ubiegłym roku rozmawiałem z młodzieżą, która kończyła średnią szkołę – wszyscy wyjechali. W tym roku też wszyscy mówią, że chcą jechać do Polski, a jeśli się nie uda – to do Kijowa albo Lwowa.

Kiedyś tu były stepy, a więc teren niezaludniony. Potem powstały wielkie przemysłowe miasta: kopalnie, huty, a wraz z industrializacją nastąpił rozwój ekonomiczny. Można powiedzieć, że ten region utrzymywał resztę Ukrainy. Teraz to wszystko upada. Niepewność potęgują niskie zarobki: większość osób zarabia tyle, że nie jest w stanie opłacić sobie mieszkania, prądu.

Jesteśmy w stanie podać konkretne liczby, dotyczące mieszkańców, katolików, duchowieństwa?

– Powtórzę za śp. bp. Stanisławem Padewskim: nie liczymy, żeby się nie rozczarować. Mamy małe wspólnoty, czasami 50 osób stanowi całą parafię, a jeśli jest powyżej 100, księża się cieszą, że to liczna parafia. Tej sytuacji nie da się porównać z Polską. Tu katolicy byli wytępieni w czasach Stalina.

Nasza diecezja pokrywa teren siedmiu województw: Charków, Połtawa, Sumy, Dniepro, Zaporoże, Ługańsk i Donieck. Terytorialnie nasza diecezja stanowi 3/4 powierzchni Polski, a od Berdiańska czy Mariupola do Konotopu jest ok. 800 km – więc są to ogromne odległości. Mieszkało tu 20 mln ludzi, teraz jest mniej, bo zmniejsza się liczba mieszkańców wielkich, niegdyś ponadmilionowych miast. Widziałem statystyki ONZ: 10 najszybciej wymierających miast na świecie. W tej dziesiątce były cztery miasta naszej diecezji: Charków, Donieck, Dniepro i Zaporoże. A to były wielkie miasta tętniące życiem. Perspektywa? Pan Bóg zna przyszłość, a my wiemy, że dopóki są tu ludzie, mamy tu być. Do ostatniego wierzącego. Dziś księży mamy tu niespełna 60, parafii 56.

Do 1992 r. na terenie tej diecezji nie było ani jednego księdza na stałe. Katolicy raz w roku jeździli do Polski, albo na zachodnią Ukrainę, żeby się wyspowiadać i Komunię św. przyjąć. Dziś księża jeżdżą, poszukują wierzących i są dla nich podporą. Byli tu przed wojną i są w czasie jej trwania. A to, że mamy masze kościółki, że czym pojechać i co dać potrzebującym – to wszystko dzięki pomocy z Polski.

Wielokrotnie widziałam tu na Wschodzie, że księża opiekują się nie tylko parafianami, ale też tysiącami wewnętrznych migrantów, którzy nie mają kogo poprosić o wsparcie.

– Tak jest dalej, bo te osoby przychodzą, z nadzieją, że parafia katolicka pomoże. I nasza Caritas Spes, dzięki wsparciu z Polski, wspiera ich. Pomoc przesiedleńcom jest naszym priorytetem: człowiek bez dachu nad głową, to ten, którego mamy przyjąć. Dlatego nasze parafie są otwarte. Kiedy zaczęła się wojna, nasi parafianie wiele osób przyjęli do siebie.

W Polsce zdajemy sobie sprawę z tego, jak wygląda ta sytuacja, ale na Zachodzie świadomość tego, jakie wyzwania niesie codzienne życie na tych terenach jest dużo mniejsza. Czy to znaczy, że jako Polacy powinniśmy być dla świata ambasadorami Kościoła na Wschodzie?

– Polacy zawsze nimi byli, bo nikt nas tak nie rozumiał, jak Polska. Teraz szczególnie potrzebujemy tego zrozumienia. W wielu względach jesteśmy podobni, cenimy te same wartości chrześcijańskie. Myślę, że Polska i Ukraina mogą odegrać wielką rolę w Europie: Ukraińcy mogą podtrzymać dążenie Polski do przywrócenia ważnych wartości w Europie. Powinniśmy zwracać na to szczególną uwagę, bo wspólnie będziemy w stanie odepchnąć ekspansję złych ideologii, które Europa próbuje nam dać.

Być może Pan Bóg pozwala, by ta sytuacja była właśnie taka, aby Polska i Ukraina w wielkiej przyjaźni były dla świata tą mocą, która nie podda się tendencjom, jakie zły duch próbuje włożyć nam w serca.

Rozmawiała Dorota Abdelmoula (KAI)