Chęciny gromadzą judaika i relacje mieszkańców dla powstającego centrum pamięci

Relacje najstarszych mieszkańców, pamiętających żydowskich sąsiadów, dokumenty, ale i judaika nadsyłane przez potomków żydów chęcińskich zza granicy – są bazą dla projektowanej wystawy stałej, która znajdzie się w odbudowywanej chęcińskiej synagodze. Jej kompleksowa renowacja będzie zakończona jeszcze w tym roku.

Początek 2024 r. to wstępnie planowany termin otwarcia Centrum Pamięci i Kultury Żydowskiej w Chęcinach, które powstaje w poddawanej obecnie renowacji zabytkowej synagodze z XVII wieku.

Kilka lat temu samorząd Chęcin nawiązał kontakty ze środowiskiem potomków Żydów chęcińskich. Burmistrza Robert Jaworski spotkał się m.in. w 2019 r. i w kolejnych latach z rabinem Yossel’em Goldsteinem z Londynu oraz rabinem Samuelem Kahanem z Nowego Yorku. Przedmiotem wizyty było omówienie kwestii odrestaurowania historycznych pamiątek po miejscowych Żydach. Obecnie z zagranicy napływają judaika, m.in. menory, świeczniki chanukowe, sukienki na Tory i zwoje Tory, z czego część musi być poddana renowacji. Wśród darów są m.in. oryginalne ubrania chasydzkie, naczynia liturgiczne i przedmioty kultu związane z określonymi świętami obchodzonymi w judaizmie. W ostatnich dniach zostały one poddane wstępnej weryfikacji, z udziałem architektów pracujących nad koncepcją wnętrza.

Natomiast w poniedziałek 24 kwietnia w Chęcinach odbędzie się promocja książki autorstwa dr. Marka Maciągowskiego o dziejach chęcińskich Żydów.

Inwestycja pochłonie 7 mln 950 tys. zł, z czego blisko 5,2 mln zł stanowi unijne dofinansowanie pozyskane przez władze gminy. Ministerialne wsparcie, przyznane na początku marca 2023 r., to dodatkowe 1,5 mln zł na realizację tego zadania.

Po zakończeniu prac renowacyjnych i konserwatorskich synagoga w Chęcinach ma stać się kolejnym atrakcyjnym miejscem na turystycznej mapie regionu.

W obiekcie powstanie Centrum Pamięci i Kultury Żydowskiej w Chęcinach uczące tolerancji i szacunku wobec innych religii i kultur. Będzie to również miejsce, w którym ma się odbywać wiele wydarzeń kulturalnych, edukacyjnych, jak również różnego rodzaju spotkania, czy konferencje.

Burmistrz Jaworski podkreśla, że miasteczko było zamieszkiwane przez Żydów przez 400 lat. Synagogę wybudowano około 1640 r. Po wojnie budynek służył mieszkańcom m.in. jako kino miejskie, biblioteka, a w kolejnych latach był siedzibą Miejsko-Gminnego Ośrodka Kultury, w którym odbywały się różnego rodzaju wydarzenia. – Wciąż ludzie mają sentyment do tego miejsca i chętnie o tym opowiadają – mówi w rozmowie z KAI.

Potem budynek opustoszał, ale miasto zabiegało o remont i uregulowanie stanu prawnego nieruchomości. Te prace trwały około 10 lat, jednocześnie gminie udało się też pozyskać pieniądze na prace renowacyjne. Równolegle trwają prace przy zabezpieczeniu cmentarza żydowskiego.

Chęciny były wzmiankowane w 1275 r., prawa miejskie uzyskały przed 1325 r. Starostwo grodowe zostało otoczone murami przez Kazimierza Wielkiego. Od wieków był tu ośrodek wydobycia miedzi, ołowiu i srebra, od XVI w. do czasów dzisiejszych – wapieni i marmurów, przy dobrze dzisiaj rozwiniętym przemyśle kamieniarskim. Chlubą Chęcin jest średniowieczny zamek – obecnie atrakcja turystyczna.

Wzmianka o pierwszych Żydach obecnych w Chęcinach pochodzi z 1564 r. Możliwość osiedlania się zapewnił im dopiero Stefan Batory w 1581 r.

Gmina żydowska przeżywała swój dobry okres w XIX wieku. Liczne osadnictwo wynikało m.in. z bliskości Kielc, w których obowiązywał przywilej „De non tolerandis Judaeis”. W okresie międzywojennym Żydzi stanowili 56 proc. mieszkańców Chęcin (2825 osób).

W czasie okupacji Niemcy założyli tu getto dla 4 tys. osób. We wrześniu 1942 r. roku okupanci dokonali deportacji Żydów z chęcińskiego getta do obozu zagłady w Treblince.