Co to jest egzorcyzm?

To pytanie postawiliśmy bp. Stefanowi Cichemu z Komisji ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów Episkopatu Polski. Właśnie ukazała się polska wersja księgi liturgicznej do odprawiania egzorcyzmów.

*Czym właściwie jest egzorcyzm?*
– Jest to wypędzanie złego ducha z człowieka opętanego, dręczonego. Zadaniem egzorcysty jest najpierw zbadanie, czy rzeczywiście ma do czynienia z opętaniem, a nie np. z chorobą psychiczną. Są w tym względzie w wydanej teraz po polsku księdze „Egzorcyzmy i inne modlitwy błagalne” pewne wskazówki. Zgodnie z uznaną praktyką uważa się – jak mówi wprowadzenie do księgi – że o opętaniu przez diabła świadczą następujące objawy: gdy ktoś wypowiada wiele słów w nieznanym sobie języku lub też rozumie mówiącego, wyjawia sprawy dalekie i ukryte, wykazuje siły nieproporcjonalne do wieku albo przekraczające naturalne możliwości. Ponieważ jednak niekoniecznie muszą one być uznane jako pochodzące od złego ducha, trzeba badać także inne zachowania, zwłaszcza natury moralnej i duchowej. Może to być np.: gwałtowna nienawiść do Pana Boga, do Najświętszego Imienia Jezus, do Najświętszej Maryi Panny i świętych, do Kościoła, do Słowa Bożego, do przedmiotów sakralnych, obrzędów, zwłaszcza sakramentalnych, do świętych obrazów. Wreszcie trzeba starannie rozważyć związek wszystkich tych oznak z wiarą i duchową walką w życiu chrześcijańskim. Szatan bowiem jest nieprzyjacielem Boga i wszystkiego, co wiąże się z Jego zbawczym działaniem.

*Ks. Biskup przewodniczy komisji Episkopatu, która przygotowała do druku polski przekład księgi liturgicznej, zawierającej egzorcyzmy. Co dokładnie można w niej znaleźć?*
– Jest to przekład księgi, która została opublikowana przez watykańską Kongregację ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów w 1998 r. Polski przekład został zatwierdzony w maju ubiegłego roku, a teraz został wydany przez katowicką Księgarnię Św. Jacka, podobnie jak inne księgi liturgiczne, stanowiące część rytuału.
Ta księga zawiera w pierwszym rozdziale obrzędy tzw. egzorcyzmu większego, w rozdziale drugim – teksty alternatywne wobec tych, które znajdują się w rozdziale pierwszym, a w dodatkach znajdują się egzorcyzmy, stosowane w szczególnych wypadkach i modlitwy, jakie wszyscy wierni prywatnie mogą zanosić w zmaganiu się z mocami ciemności.

*Co to jest egzorcyzm większy?*
– Egzorcyzm większy to egzorcyzm, którego może dokonywać tylko kapłan wyznaczony przez biskupa, nikt inny. Osobną sprawą są wymagania, które Kościół stawia tym, których deleguje do posługi egzorcysty. Chodzi o wykształcenie, roztropność, świętość życia, jego nieskazitelność itp. Wymagania te są stawiane dlatego, że posługa egzorcysty oznacza narażanie się. Zły duch nieraz wypowiada głośno wszystkie błędy tego, kto chce go wypędzić.
Natomiast w sytuacjach nadzwyczajnych, gdy widać wyraźne działanie złego ducha, biskup może poprosić wielu kapłanów o modlitwę o uwolnienie od działania złego ducha. To już nie jest egzorcyzm większy.
Także sami wierni mogą prywatnie odmawiać modlitwy, służące oddaleniu złego ducha. Te modlitwy znajdują się w trzeciej części księgi, nie są to jednak egzorcyzmy.

*Czy można zobaczyć, jak odbywa się egzorcyzm?*
– Jest zakaz nagrywania czy filmowania egzorcyzmu. Bardzo ograniczony jest też krąg tych, którzy są w jego trakcie obecni. Może to być np. najbliższa rodzina egzorcyzmowanego. W każdym razie odbywa się to w obecności niewielu świadków, nigdy publicznie, np. w kościele. Egzorcyści opowiadają o niezwykłych zachowaniach, krzykach, rzucaniu się opętanych na widok krzyża. Diabeł robi wszystko, żeby się uwolnić od tego, który chce go wypędzić.

*Jak egzorcyści sobie wtedy radzą?*
– Trzeba by ich zapytać. Mówią oni czasem, że najbliżsi trzymają dręczonego, jak mogą, co się łączy z wielkim wysiłkiem. Trudno np. dorosłemu, silnemu człowiekowi utrzymać dziecko w wieku szkolnym.

*Jaki jest przebieg egzorcyzmu?*
– Najpierw egzorcysta modli się o to, żeby mógł we właściwy sposób przeprowadzić to, co mu zlecono. Po znaku krzyża i pozdrowieniu ma miejsce pokropienie wodą święconą na pamiątkę chrztu.

*A czy może być egzorcyzmowana osoba nie ochrzczona?*
– Nie. Jeśli ktoś nie ochrzczony prosiłby o pomoc w uwolnieniu od złego ducha, Kościół najpierw proponowałby przygotowanie do chrztu i chrzest. Wtedy zły duch od niego odstąpi. Nigdy jednak nie słyszałem ani nie czytałem o tym, żeby nieochrzczony prosił o wypędzenie z niego złego ducha.
A wracając do porządku obrzędu: po pokropieniu wodą święconą jest modlitwa litanijna do wszystkich świętych, następnie recytuje się psalm lub nawet kilka psalmów i modlitwę, po czym czyta się przewidziany fragment Ewangelii. Z kolei egzorcysta kładzie ręce na dręczonego, błagając Ducha Świętego, by diabeł odszedł od dręczonego człowieka. Może także w tym czasie dokonywać tzw. exsuflatio, jakby dmuchania w twarz dręczonego. Towarzyszą temu słowa: „Panie, tchnieniem swoich ust odpędź złe duchy; rozkaż im, aby odeszły, bo przybliżyło się Twoje królestwo”. Potem następuje albo wyznanie wiary albo odnowienie chrzcielnego wyznania wiary. Następnie jest modlitwa „Ojcze nasz”, w której zawarta jest prośba: „ale nas zbaw ode złego”. Wreszcie egzorcysta ukazuje opętanemu wizerunek Krzyża Pańskiego i czyni nad dręczonym znak krzyża, bo na krzyżu Pan Jezus zwyciężył złego ducha. Z kolei następuje odmówienie formuły egzorcyzmu. Tu są dwie możliwości: albo jest to formuła błagalna, skierowana do Boga, albo jest to formułą błagalna do Boga wraz z formułą rozkazującą, skierowaną do złego ducha. Formuła rozkazująca to po prostu nakaz skierowany do złego ducha, by opuścił dręczonego. Czasami trzeba te formuły powtarzać więcej razy. Po formułach egzorcyzmu następuje skierowane do Boga dziękczynienie, którym może być pieśń Maryi, czyli Magnificat lub pieśń Zachariasza. Po dziękczynieniu przewidziana jest modlitwa końcowa i błogosławieństwo.

*Czy egzorcyzm trzeba powtarzać?*
– Czasem tak. Np. zdarza się, że jakiś czas dręczony człowiek ma spokój, a potem trzeba do tego wracać, bo zły duch ma jeszcze w tym człowieku jakiś punkt zaczepienia. Egzorcyzmy trzeba powtarzać, jeśli np. opętany nie powiedział egzorcyście o jakimś pakcie ze złym duchem. Egzorcyzm to nie jest sakrament, w którym przez wypowiedzenie słów, które towarzyszą określonym czynnościom, Pan udziela łaski mocą samego znaku. Egzorcyzm zalicza się do tzw. sakramentaliów.

*Powiedział Ks. Biskup, że egzorcyzmu może dokonać tylko kapłan specjalnie upoważniony. Co wobec tego należy sądzić o osobach, które oferują usługi typu wypędzania duchów z nawiedzonych domów itp.? Może się zdarzyć, że ktoś taki kupi sobie wydaną właśnie księgę i będzie próbował sam „majsterkować”…*
– Wtedy wiele ryzykuje, bo zły duch wie, że ktoś taki jest nieposłuszny Kościołowi. Może go wtedy spotkać coś złego, bo przypisuje sobie władzę, której nie ma. On po prostu nie jest egzorcystą, ale szarlatanem.

*A jeśli jego usługa jest skuteczna?*
– Nie znam przypadków, by posługa samozwańczych egzorcystów była skuteczna. Może być pozornie skuteczna. W świetle wiary taki czyn jest nie do przyjęcia.

*Czy nazwiska księży – egzorcystów podaje się do publicznej wiadomości?*
– Nie.

*Więc co ma zrobić ktoś, kto widzi ingerencje złych mocy w sobie lub kimś innym?*
– Zgłosić się do miejscowego biskupa czy jego współpracowników. To biskup kieruje do egzorcysty. Np. w archidiecezji katowickiej jest jeden taki kapłan. W innych diecezjach bywa dwóch, trzech, ale są diecezje, gdzie niema jeszcze żadnego egzorcysty.

*A może jest tak, że samo podejrzewanie u siebie opętania jest symptomem choroby psychicznej?*
– Trzeba to badać. Czasem zdarza się też, że do egzorcysty kierują psychiatrzy, gdy widzą, że ich interwencje nie są skuteczne.

*Jaka jest różnica między egzorcyzmem a modlitwą o uwolnienie od zła?*
– Egzorcyzm to uroczysty obrzęd liturgiczny Kościoła, sprawowany w jego imieniu. Modlitwę o uwolnienie może do Boga zanosić każdy wierzący. I odpowiednie modlitwy są w ostatniej części księgi. One mogą być odmawiane prywatnie.

*Czy Ks. Biskup wierzy w ingerencje złych mocy?*
– Wierzę i widzę je czasem lub słyszę o nich. Np. w stanie wojennym niektórzy mówili, że widzieli w niektórych ludziach coś niewytłumaczalnego, uosobienia zła, po prostu działanie szatana. Albo np. zdarza się, że przy pisaniu tekstów o szatanie zrywa się taśma w maszynie do pisania, albo tekst napisany poprawnie w komputerze, a w wydruku są niewytłumaczalne braki.

*A więc szatan może walczyć z Bogiem?*
– Szatan od buntu przeciw Bogu walczy z Nim, nie ma on jednak władzy nad Panem Bogiem. Może starać się szkodzić człowiekowi, ale Pan Bóg zawsze ma ostatnie słowo i Jego zwycięstwo jest oczywiste.