„Praedicate Evangelium” – przedmiot dwudniowych dyskusji kardynałów

Przedmiotem obrad rozpoczętego dziś dwudniowego spotkania Kolegium Kardynalskiego jest konstytucja apostolska „Praedicate Evangelium” reformująca Kurię Rzymską.

„Praedicate Evangelium” – taki tytuł nosi konstytucja apostolska papieża Franciszka o Kurii Rzymskiej i jej posłudze Kościołowi w świecie. Ogłoszony 19 marca dokument wszedł w życie 5 czerwca. Jest on owocem ponad ośmiu lat pracy Rady Kardynałów, powołanej w 2013 r. jako organ doradczy papieża w przeprowadzeniu reformy Kurii Rzymskiej i rządzeniu Kościołem.

Nowa konstytucja całkowicie uchyla i zastępuje dotychczas obowiązującą konstytucję apostolską „Pastor Bonus”, wydaną w 1988 r. przez św. Jana Pawła II. Sankcjonuje ona zmiany w Kurii Rzymskiej wprowadzone za pontyfikatu Franciszka. Wnosi także kilka nowości: zastąpienie dotychczasowych kongregacji i papieskich rad – dykasteriami i połączenie kilku urzędów kurialnych, umożliwienie kierowania dykasteriami ludziom świeckim, a także pierwszeństwo ewangelizacji w pracy Kurii Rzymskiej.

Dykasterie zamiast kongregacji i papieskich rad

W miejsce dotychczasowych 9 kongregacji, 3 dykasterii i 5 papieskich rad utworzono 16 dykasterii. Są to w kolejności:

1. Dykasteria ds. Ewangelizacji, której prefektem będzie osobiście papież. Powstała ona z połączenia Kongregacji ds. Ewangelizacji Narodów oraz Papieskiej Rady ds. Nowej Ewangelizacji, których dotychczasowi szefowie staną się proprefektami.

2. Dykasteria ds. Nauki Wiary (dotychczasowa kongregacja). W jej struktury włączono Papieską Komisję ds. Ochrony Małoletnich, która zachowuje jednak własnego przewodniczącego. Kard. Seán O’Malley nazwał to wzmocnieniem kultury ochrony małoletnich w Kościele. – Papież Franciszek uczynił ochronę małoletnich częścią struktury centralnych władz Kościoła – stwierdził przewodniczący komisji.

3. Dykasteria ds. Posługi Charytatywnej, reprezentowana przez Urząd Dobroczynności Apostolskiej, który otrzymuje bardziej znaczącą rolę w kurii: „Dykasteria ds. Posługi Miłosierdzia, zwana też Urzędem Dobroczynności Apostolskiej, jest szczególnym wyrazem miłosierdzia i wychodząc od opcji na rzecz ubogich, słabych i wykluczonych, prowadzi we wszystkich częściach świata dzieło pomocy i wsparcia dla nich w imieniu Papieża Rzymskiego, który w przypadkach szczególnej nędzy lub innej potrzeby osobiście organizuje pomoc, która ma być przydzielona”. Prefektem dykasterii będzie jałmużnik papieski.

4. Dykasteria dla Kościołów Wschodnich (dotychczasowa kongregacja).

5. Dykasteria ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów (dotychczasowa kongregacja). Do jej kompetencji należeć będą także kwestie liturgii przedsoborowej.

6. Dykasteria Spraw Kanonizacyjnych (dotychczasowa kongregacja).

7. Dykasteria ds. Biskupów (dotychczasowa kongregacja).

8. Dykasteria ds. Duchowieństwa (dotychczasowa kongregacja).

9. Dykasteria ds. Instytutów Życia Konsekrowanego i Stowarzyszeń Życia Apostolskiego (dotychczasowa kongregacja).

10. Dykasteria ds. Świeckich, Rodziny i Życia.

11. Dykasteria ds. Popierania Jedności Chrześcijan (dotychczasowa papieska rada).

12. Dykasteria ds. Dialogu Międzyreligijnego (dotychczasowa papieska rada).

13. Dykasteria ds. Kultury i Edukacji (powstała z połączenia Kongregacji ds. Edukacji Katolickiej i Papieskiej Rady ds. Kultury).

14. Dykasteria ds. Służby Integralnemu Rozwojowi Człowieka.

15. Dykasteria ds. Tekstów Prawnych (dotychczasowa papieska rada).

16. Dykasteria ds. Komunikacji.

Nie ulegają zmianie organy wymiaru sprawiedliwości: Penitencjaria Apostolska (zajmującą się sprawami związanymi z sakramentem pokuty i odpustami), Najwyższy Trybunał Sygnatury Apostolskiej (sąd najwyższy Kościoła) i Rota Rzymska (sąd apelacyjny zajmujący się najczęściej kwestiami ważności zawarcia małżeństw).

Pozostaje również ta sama struktura instytucji gospodarczych, jaką ustanowił w okresie swego pontyfikatu papież Franciszek: Rada ds. Gospodarki, Sekretariat ds. Gospodarki, Administracja Dóbr Stolicy Apostolskiej, Biuro Audytora Generalnego, Komisja Spraw Zastrzeżonych, Komitet ds. Inwestycyjnych. Wśród zmian w tym obszarze jest przeniesienie Biura ds. Personelu Kurii Rzymskiej z Sekretariatu Stanu do Sekretariatu ds. Gospodarki, a także wskazanie, że Administracja Dóbr Stolicy Apostolskiej będzie działać za pośrednictwem Instytutu Dzieł Religijnych (tzw. banku watykańskiego).

Oprócz dykasterii, organów wymiaru sprawiedliwości i organów gospodarczych, konstytucja wymienia także (istniejące dotychczas) urzędy: Prefekturę Domu Papieskiego, Urząd Papieskich Nabożeństw Liturgicznych, Kamerlinga Świętego Kościoła Rzymskiego (zarządza bieżącymi sprawami Stolicy Apostolskiej w okresie sede vacante).

Konstytucja wymienia również „instytucje związane ze Stolicą Apostolską” (dotychczas istniejące): Apostolskie Archiwum Watykańskie, Apostolską Bibliotekę Watykańską, Fabrykę św. Piotra (zajmującą się sprawami bazyliki watykańskiej), Papieską Komisję Archeologii Sakralnej, trzy Papieskie Akademie: Nauk, Nauk Społecznych i Życia, Agencję Stolicy Apostolskiej ds. Oceny i Krzewienia Jakości Uniwersytetów i Wydziałów Kościelnych oraz Urząd Nadzoru i Informacji Finansowej.

Z kolei Sekretariat Stanu nie będzie kierującą wszystkim superdykasterią, lecz – jako „sekretariat papieski” – ma pełnić rolę koordynującą działania wszystkich dykasterii i urzędów kurialnych.

Dokument potwierdza również, że duchowni i osoby konsekrowane są zatrudniani w Kurii Rzymskiej na pięć lat: „Z reguły po pięciu latach urzędnicy duchowni i członkowie Instytutów Życia Konsekrowanego i Stowarzyszeń Życia Apostolskiego, którzy pełnili posługę w instytucjach i urzędach kurialnych, powracają do duszpasterstwa w swojej diecezji/parafii lub w instytutach czy stowarzyszeniach, do których należą. Jeśli przełożeni Kurii Rzymskiej uznają to za stosowne, służba ta może zostać przedłużona na kolejny okres pięciu lat”.

Prymat ewangelizacji

Zjednoczenie w jednej dykasterii, kierowanej przez papieża, wiekowej Kongregacji Ewangelizacji Narodów i młodej Papieskiej Rady ds. Krzewienia Nowej Ewangelizacji, wskazuje na priorytetowe traktowanie głoszenia Ewangelii. Tekst konstytucji nawiązuje bezpośrednio do wytycznych Soboru Watykańskiego II, którego pierwotnym celem była odpowiedź na pytanie: jak głosić Ewangelię w epoce zmian, które następnie okazały się – jak mówi Franciszek – zmianą epoki?

Tym samym konstytucja nadaje kurii strukturę bardziej misyjną, tak, aby w coraz większym stopniu służyła Kościołom lokalnym i ewangelizacji. Podkreśla również, że kuria jest narzędziem w służbie Biskupa Rzymu, także dla dobra Kościoła powszechnego, a zatem dla episkopatów i Kościołów lokalnych: „Kuria Rzymska nie stoi pomiędzy papieżem a biskupami, lecz służy im w sposób właściwy zgodnie z naturą każdego z nich”.

Inny ważny punkt dotyczy duchowości: członkowie Kurii Rzymskiej są również „uczniami-misjonarzami”. Ponadto jako zwyczajny sposób pracy Kurii Rzymskiej została wskazana synodalność, którą należy coraz bardziej rozwijać.

Świeccy mogą kierować dykasteriami

We wstępie do nowej konstytucji Franciszek podkreślił, że papież, biskupi i prezbiterzy nie są jedynymi ewangelizatorami. „Każdy chrześcijanin, na mocy sakramentu chrztu, jest uczniem-misjonarzem. Dlatego konieczne jest też włączenie świeckich w struktury zarządzania i odpowiedzialności za Kościół” – przypomniał podczas watykańskiej prezentacji dokumentu znawca prawa kanonicznego ks. Gianfranco Ghirlanda SI (który 27 sierpnia otrzymał biret kardynalski).

„«Każdy wierny może przewodniczyć dykasterii lub innemu organowi kurialnemu» – czytamy w konstytucji. Jest to ważne stwierdzenie, ponieważ jasno wynika z niego, że ten, kto kieruje dykasterią lub innym organem kurii, nie posiada władzy ze względu na święcenia, ale ze względu na władzę powierzoną mu przez papieża i którą sprawuje w jego imieniu – wyjaśnił ks. Ghirlanda. – A władza powierzona przez Ojca Świętego jest zawsze taka sama, niezależnie czy otrzymuje ją biskup, zakonnik czy osoba świecka. Potwierdza to, że władza rządzenia w Kościele nie pochodzi z sakramentu święceń, ale z misji kanonicznej”.

„Praedicate Evangelium” usuwa zatem zapis zawarty w konstytucji apostolskiej „Pastor Bonus” Jana Pawła II, który stanowił, że „sprawy wymagające wykonywania władzy rządzenia muszą być zastrzeżone dla osób, które otrzymały święcenia kapłańskie”. Od tej pory urzeczywistnia się w pełni przekonanie wyrażone przez Sobór Watykański II, że na mocy chrztu wśród wszystkich wiernych istnieje „prawdziwa równość w godności i w działaniu”.

Piąta reforma Kurii Rzymskiej

Konstytucja apostolska papieża Franciszka „Praedicate Evangelium” wprowadza piątą reformę kurii rzymskiej w historii. Poprzednio strukturę kurii zmieniali papieże: Sykstus V w 1588 roku, św. Pius X w 1910 roku, św. Paweł VI w 1967 roku i św. Jan Paweł II w 1988 roku.

Przed 1588 rokiem istniała kuria papieska, złożona z kardynałów, zarządzających diecezją rzymską i sprawami Kościoła powszechnego. Sykstus V postanowił lepiej zorganizować tę pomoc, świadczoną przez kolegium kardynalskie, i na mocy konstytucji apostolskiej „Immensa Aeterni Dei” jako pierwszy utworzył 15 kongregacji.

Reforma Sykstusa V przetrwała 320 lat. Żaden z 29 kolejnych papieży nie zmienił ustanowionych przez niego struktur. Dostosował je do aktualnych potrzeb Kościoła dopiero św. Pius X w 1910 roku konstytucją „Sapienti Consilio”.

Po Soborze Watykańskim II św. Paweł VI zreformował kurię konstytucją „Regimini Ecclesiae Universae” z 1967 roku, a jego dzieła dopełnił św. Jan Paweł II w konstytucji „Pastor Bonus” z 1988 roku.