Coraz mniej Polaków traktuje Boże Narodzenie jako święta religijne

Co piąty Polak (21%) traktuje Boże Narodzenie przede wszystkim jako święto religijne, choć odsetek tych osób maleje. Nieco mniej badanych (18%) określa je natomiast jako „święto ludzi związanych z tradycją chrześcijańską”. Świętem zwłaszcza rodzinnym jest Boże Narodzenie dla 56% Polaków – wynika z najnowszego badania CBOS. Znaczna część Polaków planuje spędzić Wigilię w gronie bliższej lub dalszej rodziny, a pandemia Covid-19 nie wpłynęła wyraźnie na ich plany w tym zakresie.

Pytania o święta Bożego Narodzenia Fundacja CBOS zadaje Polakom co dwa lata, ale tym razem po raz pierwszy postawiono pytania w warunkach pandemii Covid-19, która może oddziaływać na ich przebieg w wielu wymiarach.

Czym są święta Bożego Narodzenia?

Na to pytanie przeważają odpowiedzi podkreślające ich rodzinny wymiar. Podobnie jak w poprzednim pomiarze, w tym roku taką odpowiedź wybrało 56% badanych. Co piąty Polak traktuje Boże Narodzenie jako święto przede wszystkim religijne (21%, spadek o 2 punkty procentowe w stosunku do roku 2019), zbliżony odsetek badanych wskazuje na „święto ludzi związanych z tradycją chrześcijańską” (18%, tyle samo co dwa lata temu). Chociaż zmiany rozkładów odpowiedzi na to pytanie nie są dynamiczne, to jeśli porównamy obecne wyniki z tymi z 2007 roku, dostrzegamy wyraźny trend – coraz mniej Polaków uznaje Boże Narodzenie za święto w pierwszej kolejności religijne (spadek o 10 punktów procentowych), a coraz więcej za święto przede wszystkim rodzinne (wzrost o 8 punktów).

Religijny wymiar świąt na pierwszym miejscu częściej niż pozostali stawiają osoby regularnie biorące udział w praktykach religijnych (56% wśród badanych praktykujących kilka razy w tygodniu wobec zaledwie 2% wśród niepraktykujących w ogóle), a także osoby starsze (34% badanych powyżej 65. roku życia wobec 6% w grupie wiekowej 18-24 lata), badani z wykształceniem podstawowym lub gimnazjalnym (32%) oraz deklarujący poglądy prawicowe (35%). Spośród grup społeczno-zawodowych ponadprzeciętnie często odpowiedź tę wybierali emeryci (31%) oraz gospodynie domowe (30%)

Z kim spędzimy tegoroczną Wigilię?

Skoro ponad połowa Polaków uważa Boże Narodzenie za święto przede wszystkim rodzinne, to nie powinno dziwić, że wielu z nich zamierza spędzić tegoroczną Wigilię właśnie w gronie rodziny. Dwóch na trzech badanych wymienia w tym kontekście żonę, męża, partnera lub partnerkę (66%), blisko połowa – rodziców (49%), a także mieszkające z nimi dzieci (48%). Prawie jedna trzecia Polaków spędzi Wigilię ze swoim rodzeństwem (32%) oraz z dorosłymi dziećmi, które już z nimi nie mieszkają (30%). W dalszej kolejności wymieniani są wnukowie (23%), teściowie (22%), inni krewni (16%), rodzeństwo żony, męża, partnera lub partnerki (15%), dziadkowie (14%) oraz inni krewni żony, męża, partnera lub partnerki (6%). Tylko 6% badanych planuje spędzić Wigilię z przyjaciółmi lub bliskimi znajomymi spoza rodziny. Jeden na stu ankietowanych (1%) spędzi Wigilię z kimś innym, a kolejny 1% samotnie.

Czy ze względu na pandemię Polacy spędzą nadchodzącą Wigilię w węższym gronie? Wyniki CBOS na to nie wskazują. Wręcz przeciwnie – w przypadku większości odpowiedzi obserwujemy lekkie wzrosty wskazań, np. tegoroczną Wigilię ze swoim rodzeństwem spędzi o 3 punkty procentowe więcej Polaków niż w 2015 roku (oraz o 5 punktów więcej niż w roku 2011). Również więcej osób spędzi ten wieczór z wnukami (wzrost o 3 punkty w stosunku do roku 2015 i o 8 punktów w stosunku do roku 2011).

Podtrzymywane tradycje wigilijne

Niezależnie od przemian w postrzeganiu świąt Bożego Narodzenia, wiele tradycyjnych zwyczajów wigilijnych jest dziś przestrzeganych w polskich domach w równym stopniu, co ponad dwadzieścia lat temu. Niezmiennie prawie wszyscy Polacy składają sobie w Wigilię życzenia (98%), spożywają tradycyjne potrawy wigilijne (98%), dzielą się opłatkiem (97%), a także przystrajają choinki (97%). Ogromna większość mówi też w tym kontekście o wzajemnych odwiedzinach, stanowiących okazję do wymiany życzeń z krewnymi i znajomymi (91%), przygotowywaniu prezentów pod choinkę (91%), wysyłaniu życzeń świątecznych za pomocą SMS-ów, komunikatorów internetowych, e-maili lub kartek elektronicznych (88%), a także przygotowywaniu dodatkowego nakrycia na stole dla niespodziewanego gościa (88%).

Tak jak spada powoli odsetek osób uznających Boże Narodzenie przede wszystkim za święto religijne, tak stopniowo zmniejszają się również odsetki osób przestrzegających ściśle religijnych zwyczajów wigilijnych. Można to zaobserwować zwłaszcza w przypadku brania udziału w pasterce (53%, spadek o 13 punktów procentowych wobec roku 2019 i o aż 27% wobec 1998), ale też zachowywania postu w Wigilię (83%, spadek o 12 punktów wobec roku 1998), odmawiania modlitwy lub odczytywania odpowiedniego fragmentu Pisma Świętego (60%, spadek o 8 punktów wobec roku 2019 i 10 punktów wobec 1998), przystępowania do spowiedzi (59%, spadek o 6 punktów wobec roku 2019 i 10 punktów wobec 2015).

Tracą również na popularności niektóre zwyczaje tylko częściowo lub w ogóle niezwiązane z religią, np. w bieżącym roku odnotowaliśmy 10-punktowy spadek odsetka osób śpiewających w Wigilię kolędy, który obecnie wynosi 70%, a we wszystkich poprzednich pomiarach utrzymywał się w okolicach 80%. O 13 pkt. zmniejszył się też odsetek osób odwiedzających w tym dniu groby bliskich (70%), chociaż do 2019 r. wykazywał tendencję wzrostową – być może ta nagła zmiana jest związana z pandemią. Nieco mniej osób niż w poprzednich latach deklarowało, że z rozpoczęciem kolacji czeka na „pierwszą gwiazdkę” (67% wobec 73% w 2019 roku) i wyraźnie mniej – że przestrzega zwyczajowej liczby potraw (62% wobec 76% dwa lata temu – spadek o 14 pkt). Znaczący, 15-punktowy spadek wskazań odnotowało wysyłanie tradycyjnych kartek świątecznych (36% wobec 51% w 2019 r.), wynik ten wpisuje się jednak w relatywnie stałą tendencję spadkową obserwowaną przez nas od 2002 r. (wówczas takie kartki wysyłało 89% ankietowanych) i wiąże się zapewne z przemianami technologicznymi.

Na stosunkowo stabilnym poziomie utrzymują się odsetki Polaków deklarujących wkładanie w Wigilię siana pod obrus (75%), wywieszanie wianków świątecznych (51%), dzielenie się opłatkiem ze zwierzętami (38%) czy zapraszanie na Wigilię osób samotnych lub ubogich (29%). Jeśli przyjrzymy się bardziej długotrwałym przemianom, zauważymy, że te dwa pierwsze zwyczaje zyskiwały stopniowo na popularności.

Jakie będą tegoroczne święta?

Czy tegoroczne święta będą równie dostatnie jak poprzednie? Obecnie odpowiedź ta co prawda wciąż dominuje wśród Polaków (72%), jednak mamy tutaj do czynienia z aż 15-punktowym spadkiem wskazań. Prawie pięciokrotnie wzrósł natomiast odsetek badanych przewidujących, że ich święta będą mniej dostatnie niż przed rokiem – obecnie sądzi tak już niemal co czwarty Polak (23% wobec 5% w 2019 roku). O połowę zmniejszył się też, i tak niewielki przed dwoma laty, odsetek badanych spodziewających się świąt bardziej dostatnich. Te wyraźne zmiany należy zapewne wiązać z niepewną sytuacją gospodarczą, w jakiej znajduje się obecnie nasz kraj.

Przewidywania dotyczące dostatniości świąt są powiązane, co oczywiste, z sytuacją materialną samych badanych. Mniej dostatnich świąt wyraźnie częściej niż pozostali spodziewają się osoby oceniające swoje warunki materialne jako złe (60% wobec 13% wśród osób oceniających je jako dobre), a także o niższych dochodach na osobę w gospodarstwie domowym (do 999 zł – 37% wobec 16% wśród tych z dochodami powyżej 3000 zł per capita). Poza tym częściej są to osoby, które rzadziej biorą udział w praktykach religijnych (30% wśród w ogóle niepraktykujących wobec 15% wśród tych, którzy praktykują kilka razy w tygodniu) oraz deklarują poglądy lewicowe (30% wobec 14% wśród sympatyków prawicy).

Boże Narodzenie uważane jest przez większość Polaków przede wszystkim za święto rodzinne, a odsetek osób postrzegających je w pierwszym rzędzie jako święto religijne powoli maleje. Znaczna część Polaków planuje spędzić Wigilię w gronie bliższej lub dalszej rodziny, a pandemia Covid-19 nie wpłynęła wyraźnie na ich plany w tym zakresie.

Zdecydowana większość Polaków niezmiennie przestrzega pewnych świątecznych zwyczajów, takich jak: składanie sobie nawzajem życzeń, spożywanie tradycyjnych wigilijnych potraw, dzielenie się opłatkiem czy przystrajanie choinki. Znaczna część tradycyjnych zwyczajów staje się jednak mniej popularna, w tym zwyczaje ściśle religijne, takie jak: udział w pasterce, zachowywanie postu w Wigilię, odmawianie modlitwy lub odczytywanie odpowiedniego fragmentu Pisma Świętego czy przystępowanie do spowiedzi.

Większość Polaków przewiduje, że tegoroczne święta będą w ich rodzinach takie same jak poprzednie, zwraca jednak uwagę niemal pięciokrotny wzrost odsetka osób spodziewających się świąt mniej dostatnich.