Czy Kościół w Polsce jest instrumentalizowany? – konferencja w Warszawie

Przed sojuszem Kościoła z władzą polityczną przestrzegali wczoraj uczestnicy konferencji pt. ”Ołtarz i tron – katolicy w dzisiejszej Polsce”. Zdaniem ekspertów i polityków, mamy dziś do czynienia z próbami instrumentalizacji Kościoła, ale nie tylko ze strony obozu rządzącego.

Konferencja odbyła się w Bibliotece Uniwersytetu Warszawskiego z inicjatywy Fundacji Służby Rzeczypospolitej. Wystąpili wybitni eksperci, w tym duchowni, oraz politycy.

W wykładzie inauguracyjnym pt. „Pluralizm polityczny katolików i jego granice” o. Maciej Zięba OP wskazywał, że dążenie do sojuszu z władzą zawsze kończyło się dla Kościoła kryzysem. Im związek ten był silniejszy, tym kryzys Kościoła okazywał się głębszy – mówił zakonnik.

Wskazał, że – zgodnie z nauczaniem Kościoła – świeccy pod żadnym pozorem nie mogą rezygnować z udziału w polityce. Przypomniał, że Synod Plenarny Kościoła w Polsce takie zaangażowanie określił wręcz jako obowiązek sumienia. Natomiast duchowni muszą być znakiem jedności, dlatego w swoich wypowiedziach w sprawach społecznych czy politycznych muszą zachować daleko idącą powściągliwość.

Odwołując się do nauki Kościoła o. Zięba wskazywał, że relacje Kościoła i państwa powinna charakteryzować współpraca i przyjazny rozdział, na czym powinno zależeć obydwu podmiotom. Takie relacje pozostawiają bowiem możliwość szerokiego współdziałania państwa i Kościoła na rzecz całego społeczeństwa, w tym pomoc najbardziej potrzebującym czy pomnażanie dziedzictwa kulturowego.

Zdaniem o. Zięby, przeżywamy obecnie starcie dwóch „złych” prądów – „demokracji singli” z „demokracją populistyczną”. Ta pierwsza, będąca pokłosiem rewolucji obyczajowej 1968 r., jest skupiona na potrzebach jednostki, hołdując indywidualistycznym, ateistycznym przekonaniom. Ta druga stawia na logikę walki i konfrontacji, posługuję się retoryką obrony cywilizacji chrześcijańskiej, przymykając oko na to, że hasła te miesza z pogardą dla ludzi odmiennej religii czy rasy.

Dyrektor Instytutu Tertio Millenio wskazywał, że „demokracja populistyczna” patrzy na świat wyłącznie przez pryzmat czerni i bieli, nie zostawiając pola na dialog. Ocenił też, że w schemat „demokracji populistycznej” wpisuje się obecna władza. Wyraził przy tym wątpliwość czy rzeczywiście obóz rządzący wspiera Kościół, czy może raczej pragnie wykorzystać jego autorytet do bieżących rozgrywek politycznych.

O. Zięba podkreślił, że wyraźna większość katolików nie utożsamia się obecnie z żadną partią i ocenił, że liczba takich „bezdomnych politycznie” katolików będzie wzrastać.

Z kolei prof. Antoni Dudek ocenił, że Kościół w Polsce jest traktowany instrumentalnie ale nie tylko przez obóz władzy. Kościół usiłują bowiem wykorzystać zarówno ci, którzy się do niego „przytulają”, jak i ci, którzy grają na nutach antyklerykalnych.

Kościół w Polsce jest silny, skoro odwołują się do niego przeciwne sobie ugrupowania polityczne – stwierdził historyk, dodając, że tak też będzie w przyszłości. Stwierdził, że Kościół nie może być apolityczny, bo musiałby wówczas zaprzestać zabierania głosu w sprawach publicznych o charakterze etycznym, natomiast powinien być apartyjny. Chodzi o to, by biskupi i księża unikali sformułowań i działań, które utożsamiałyby ich z konkretną partią.

Zdaniem prelegenta w Polsce narasta problem podziału partyjnego, co bardzo dobrze widać w Episkopacie, a od mniej więcej roku 2010 postępuje polaryzacja Polaków. Najważniejszym podmiotem, który ten proces mógłby zahamować jest Kościół, ale warunkiem powodzenia takiej misji musiałoby być najpierw porozumienie wewnątrz Episkopatu. „To główne wyzwanie przed którym stoi Kościół w Polsce” – stwierdził prof. Dudek. Dodał, że jeśli biskupi nie będą potrafili rozwiązać tego dylematu, to wspomniane przez o. Ziębę zjawisko „politycznej bezdomności polskich katolików” będzie się nasilać.

Poseł PO Jan Grabiec, charakteryzując udział Kościoła w życiu publicznym, z uznaniem mówił o ogromnej roli tej instytucji w ważnych wydarzeniach historycznych, takich jak Okrągły Stół, zaangażowanie przed referendum ws. przystąpienia Polski do Unii Europejskiej czy doniosły głos w sprawie uchodźców, podnoszony zwłaszcza przez Prymasa Polski i Przewodniczącego KEP.

Jednocześnie Grabiec stwierdził, że Kościół musi poradzić sobie ze sprawą pedofilii, bo sposób w jaki dotychczas próbuje rozwiązać ten problem, nie jest skuteczny. „Nie da się obronić prawa do stania na piedestale w kwestiach moralnych w sytuacji, gdy samemu nie potrafi się rozwiązać problemu i nie wiadomo czy Kościół stoi po stronie ofiar czy kolegów w sutannach” – stwierdził Grabiec.

Polityk PO ocenił, że dochodzi dziś do niebezpiecznej ideologizacji misji Kościoła. „Mam wrażenie, ze wielu biskupom Dobra Nowina pomyliła się z dobrą zmianą” – stwierdził, wyrażając nadzieję, że autorytet Kościoła nie zostanie zaprzęgnięty w tryby kampanii.

Grabiec stwierdził, że skoro – jak się wyraził – „pewien zakonnik” uzyskał dla swoich instytucji biznesowych i okołobiznesowych grubo ponad 100 mln zł, to powstaje pytanie o naturę relacji pomiędzy instytucjami kościelnymi a państwowymi oraz czy rzeczywiście są one rozdzielone.

„Nie chcemy symetryzmu kościelnego, chcemy Kościoła, który głosi katolicką naukę społeczną” – zakończył polityk PO.

Z kolei senator PiS Jan Maria Jackowski przywoływał zapisy Konstytucji RP mówiące o gwarancjach wolności wyznania. Cytował m.in. art 25, który mówi, że „Stosunki między państwem a kościołami i innymi związkami wyznaniowymi są kształtowane na zasadach poszanowania ich autonomii oraz wzajemnej niezależności każdego w swoim zakresie, jak również współdziałania dla dobra człowieka i dobra wspólnego”.

Senator przywołał też słowa wypowiedziane Jana Pawła II wypowiedziane w 1991 r. w Lubaczowie: „postulat neutralności światopoglądowej jest słuszny głównie w tym zakresie, że państwo powinno chronić wolność sumienia i wyznania wszystkich swoich obywateli, niezależnie od tego, jaką religię lub światopogląd oni wyznają. Ale postulat, ażeby do życia społecznego i państwowego w żaden sposób nie dopuszczać wymiaru świętości, jest postulatem ateizowania państwa i życia społecznego i niewiele ma wspólnego ze światopoglądową neutralnością”.

Sen. Jackowski podkreślił, że początki państwa polskiego były związane z początkami Kościoła na tych ziemiach oraz że w późniejszych dziejach biskupi zasiadali w senacie a w okresie bezkrólewia arcybiskup gnieźnieński pełnił rolę interrexa. „Mając szacunek do własnego dziedzictwa należy brać to pod uwagę w refleksji o trudnych w praktyce relacjach pomiędzy Kościołem a państwem” – powiedział senator PiS przyznając, że „różnie te relacje wyglądają”.

O tym, „Czy polski Kościół dąży do sojuszu tronu z ołtarzem?” dyskutowała Dominika Wielowieyska i ks. prof. Piotr Mazurkiewicz, politolog z UKSW.

Zdaniem publicystki „Gazety Wyborczej”, Kościół oczywiście ma prawo wypowiadać się w sprawach publicznych, ale zdarza się, że wykracza on poza swoją misję. „Kościół rozkłada parasol sacrum, żeby brać udział w grze profanum” – oceniła Wielowieyska uznając, że taką niedopuszczalną grą biskupów były np. „naciski na polityków” poprzez ogłaszanie, że głosując za aborcją czy in vitro zostaną objęci ekskomuniką.

Ks. prof. Mazurkiewicz stwierdził, że duchowni mają obowiązek upominania się o podstawowe ludzkie prawa i nie można traktować tego jako zaangażowania politycznego. Chodzi o takie kwestie jak in vitro, aborcja, rodzice jako pierwsi wychowawcy, prawo do sprzeciwu sumienia, które niesłusznie bywają traktowane są jako polityczne – wyjaśniał.

Odnosząc się do kwestii ekskomuniki profesor UKSW wyjaśnił, że Kodeks Prawa Kanonicznego mówi wyraźnie o tym, że polityk sprzyjający aborcji zostaje objęty ekskomuniką i jest oczywiste, że nie ma prawa przystępować do Komunii świętej. To nie jest polityczne – to jest wewnętrzna sprawa Kościoła – stwierdził ks. Mazurkiewicz i zapytał: „Dlaczego politycy ingerują w to, co reguluje Kościół?”.

Konferencję zorganizowała Fundacja Służby Rzeczpospolitej. W skład tego gremium wchodzą m.in.: prof. Jerzy Buzek, prof. Adam Daniel Rotfeld, ks. Aleksander Seniuk, prof. Hanna Suchocka, mec. Jacek Taylor, Henryk Wujec, Maciej Zięba OP i prof. Andrzej Zoll.