W Wielki Czwartek będą obmywane nogi wyłącznie mężczyznom

Dwa istniejące w Indiach katolickie Kościoły wschodnie: syromalabarski i syromalankarski będą nadal praktykowały mycie nóg w Wielki Czwartek wyłącznie mężczyznom. Specjale oświadczenie i instrukcję dla wszystkich parafii wydał w tej sprawie Synod Biskupów tego pierwszego Kościoła – poinformował o tym 26 marca jego zwierzchnik kardynał George Allencherry. Z kolei rzecznik drugiego, ks. Bovas Matthew oznajmił 27 bm., że nie przewiduje się wydawania żadnego dokumentu na ten temat i przypomniał, że tylko biskupi dokonują tego obrzędu i zazwyczaj w swych katedrach.

Tradycja mycia nóg 12 mężczyznom w Wielki Czwartek upamiętnia zapisaną w 13. rozdziale Ewangelii św. Jana scenę umycia nóg apostołom przez Pana Jezusa w czasie Ostatniej Wieczerzy, w przededniu Jego męki i ukrzyżowania. W tym roku dzień ten wypada 13 kwietnia. Przez całe wieki zwyczaj ten kontynuowano w ten sposób, że biskup mył w katedrze nogi 12 mężczyznom, zwykle starszym i najczęściej byli to kapłani lub świeccy zasłużeni dla miejscowego Kościoła. Obecnie coraz częściej obrzęd ten praktykują również proboszczowie w swych parafiach, zwłaszcza dużych, wielkomiejskich.

Ten wielowiekowy zwyczaj, istniejący w całym Kościele powszechnym, podważył już w pierwszym roku swego pontyfikatu Franciszek, który 28 marca 2013 umył nogi 12 młodym więźniom, w tym dwóm dziewczętom, z Zakładu Karnego dla Nieletnich Casal del Marmo w Rzymie. W następnych latach byli to ludzie nie tylko różnej płci i wieku, ale także różnych narodowości i religii, imigranci, niepełnosprawni i inni. 2 kwietnia 2015 papież umył nogi 6 mężczyznom i tyluż kobietom z zakładu karnego Nuovo Complesso Rebibbia.

6 stycznia 2016 ukazały się wytyczne watykańskie odnośnie do tego obrzędu, mające na celu włączenie do niego wszystkich warstw społecznych. Wywołały one spore zamieszanie w różnych środowiskach i krajach i w odpowiedzi na nie Kongregacja Kościołów Wschodnich wyjaśniła, że zmiany te dotyczą jedynie obrządku łacińskiego, nie wschodnich – przypomniał kard. Allencherry. Wyjaśnił, że Kościoły te postrzegają obrzędy Wielkiego Czwartku (jak zresztą całego Triduum Paschalnego) jako znak i przykład odkupieńczej ofiary Chrystusa na krzyżu. I w tym kontekście umycie nóg odbierają nie jako symbol upokorzenia i zrównania wszystkich, ale jako znak objęcia tajemnicą odkupienia wszystkich ras ludzkich za pośrednictwem wybranych osób.

Kardynał przypomniał ponadto, że Chrystus, umywszy nogi swym 12 uczniom, polecił im, aby „czynili to na Jego pamiątkę”. I Kościoły wschodnie zarówno te związane z Rzymem, jak i niezależne od niego, zachowują ten zwyczaj, myjąc nogi wyłącznie mężczyznom lub chłopcom. „Kościół syromalabarski pragnie nadal trzymać się tej praktyki w dzisiejszych uwarunkowaniach duszpasterskich i społecznych” – zapewnił jego zwierzchnik. Dodał, że obrzędy Wielkiego Czwartku pomagają wiernym przeżywać doświadczenie Boże, a „umycie nóg jest sercem tej poruszającej praktyki”.

Uzasadniając utrzymanie dotychczasowej praktyki w tym zakresie w Kościele syromalankarskim ks. B. Matthew zaznaczył, że jego wierni są „bardzo przywiązani” do tradycji. Przypomniał, że „biskupi na miejscu Pana Jezusa myją nogi 12 mężczyzn zamiast 12 apostołów” i dodał, że po zakończeniu całej uroczystości jeden z mężczyzn, „reprezentujący Piotra, myje nogi swemu biskupowi”. Rzecznik Kościoła nie wykluczył, że w przyszłości może nastąpić zmiana tego zwyczaju, bo – jak zaznaczył – „nie musi on trwać aż do ponownego przybycia naszego Pana”.

Oba wschodnie Kościoły katolickie sięgają swymi korzeniami pierwszych wieków chrześcijaństwa, gdy – zgodnie z prastarym podaniem – na południu Indii, na terenie dzisiejszego stanu Kerala działał św. Tomasz Apostoł, zwany Niewiernym i tam poniósł śmierć męczeńską na początku II wieku. Mieszkający tam do dzisiaj wyznawcy Chrystusa noszą często nazwę chrześcijan św. Tomasza. W ciągu wieków doszło między nimi do różnych podziałów, które w efekcie doprowadziły m.in. do powstania wspomnianych Kościołów – syromalabarskiego i syromalankarskiego.

Część ich wiernych uznała w XVIII i XX wieku władzę papieża i tak narodziły się dwa wspomniane katolickie Kościoły wschodnie. Oba mają obecnie rangę arcybiskupstw większych: Ernakulam-Angamaly – dla syromalabarczyków i Trivandrum – dla syromalankarczyków. Na czele obu Kościołów stoją dziś kardynałowie: George Allencherry (syromalabarski) i Baselios Cleemis Thottunkal (syromalankarski).

Chociaż oba Kościoły mają – jak wspomniano – niemal te same korzenie, to jednak należą do różnych tradycji liturgicznych: malabarski – do tradycji chaldejskiej lub syryjsko-wschodniej a malankarski – do tradycji antiocheńskiej.