Czym jest wrześniowy kongres zwierzchników religijnych w Kazachstanie?

Niemal sto delegacji z 60 państw weźmie udział w VII Kongresie Zwierzchników Światowych i Tradycyjnych Religii, jaki odbędzie się w dniach 14-15 września w stolicy Kazachstanu, Nur-Sułtanie. Oprócz papieża Franciszka, spodziewani są tam m.in. patriarcha moskiewski Cyryl, patriarcha jerozolimski Teofil III i wielki imam Ahmed el-Tayeb z Kairu. – Kongres łączy tych, którzy nigdzie indziej nie siedzieliby przy jednym stole – uważa koordynator spotkania, Bułat Sarsenbajew, dyrektor założonego w 2019 roku Ośrodka Rozwoju Dialogu Międzyreligijnego i Międzycywilizacyjnego im. Nazarbajewa.

Cele kongresu

Tegoroczny kongres obradować będzie pod hasłem: „Rola zwierzchników światowych i tradycyjnych religii w duchowym i społecznym rozwoju ludzkości w okresie popandemicznym”. Wziąwszy pod uwagę sytuację geopolityczną i światowy kryzys popandemiczny, rola zwierzchników religijnych w rozwiązywaniu konfliktów jest o wiele bardziej znacząca niż kiedykolwiek, powiedział Sarsenbajew w rozmowie z „The Astana Times”. Pandemia zmusiła nas bowiem do dostosowania do niej naszego stylu życia. Ujawniło się także znaczenie w nim duchowości.

W podobnym duchu wypowiedział się przewodniczący kazachskiego Senatu Maulen Aszymbajew. Tłumaczył on, że liderzy religijni mogą wnieść ważny wkład w zrozumienie lekcji pandemii i zwalczanie jej skutków.

Odbędą się cztery sesje kongresowe na temat roli religii w umacnianiu wartości duchowych i moralnych, edukacji i „oświecenia religijnego”, jak również społecznego statusu kobiet, ich wkładu w dobrostan społeczeństwa, powstrzymywania ekstremizmu, radykalizmu i terroryzmu, zwłaszcza o charakterze religijnym.

Według organizatorów kongresy stawiają sobie za cel „poszukiwanie wspólnych humanistycznych punktów orientacyjnych w świecie i tradycyjnych formach religii” oraz „funkcjonowanie stałej międzynarodowej międzywyznaniowej instytucji dialogu religii i przyjmowania uzgodnionych decyzji”.

Głównymi priorytetami kongresów są: „ustanowienie pokoju, harmonii i tolerancji jako niewzruszonych zasad ludzkiej egzystencji”, „osiągnięcie wzajemnego szacunku i tolerancji między religiami, wyznaniami, narodami i grupami etnicznymi” oraz „zapobieganie wykorzystywaniu uczuć religijnych ludzi do eskalacji konfliktów i wrogości”.

Od początku kongresy miały służyć wzmocnieniu dialogu międzyreligijnego w interakcji z organizacjami międzynarodowymi wspierającymi dialog religii, kultur i cywilizacji, a także poszerzenie go o przedstawicieli świeckich i religijnych mediów, organizacji młodzieżowych, a także „inteligencji naukowej i twórczej”. Spotkania te miałyby prowadzić do „pogłębienia i umocnienia wzajemnego zrozumienia i szacunku między wspólnotami religijnym”, „rozwijać kulturę tolerancji wzajemnego szacunku jako przeciwwagi dla ideologii nienawiści i ekstremizmu”, „przeciwdziałać dominacji tez o «zderzeniu cywilizacji», wyrażających się w przeciwstawianiu sobie religii i dalszym upolitycznieniu sporów teologicznych, a także próbach dyskredytowania jednej religii przez drugą”, jak również „promować światowy dialog między cywilizacjami, kulturami i religiami”.

Uczestnicy kongresu

W kongresie uczestniczyć będzie prawie 100 delegacji z 60 państw. Reprezentować będą one islam, chrześcijaństwo, judaizm, szintoizm, buddyzm, zoroastryzm, hinduizm i inne religie. Do Nur-Sułtanu przyjadą nie tylko duchowni, ale także prominentne osoby wyznające daną religię i mające wpływ na ich życie. Spodziewanych jest też ponad 100 przedstawicieli mediów z całego świata.

W poprzednich edycjach kongresu brali udział m.in. król Jordanii Abdullah II, sekretarz generalny ONZ Ban Ki-moon, kolejni dyrektorzy generalni UNESCO: Kōichirō Matsuura i Irina Bokowa, prezydent Izraela Szimon Peres, prezydent Finlandii Sauli Niinistö, prezydent Serbii Aleksandar Vučić, przewodniczący Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy René van der Linden i wiceprzewodniczący Parlamentu Europejskiego Alejo Vidal-Quadras Roca

Ze świata religii obecni byli m.in. prawosławni patriarchowie Konstantynopola – Bartłomiej, Jerozolimy – Teofil III i Moskwy – Cyryl, sekretarz generalny Światowej Rady Kościołów ks. Samuel Kobia, przewodniczący Światowej Federacji Luterańskiej bp Munib Younan i jej kolejni sekretarze generalni: ks. Ishmael Noko i ks. Martin Junge, kolejni naczelni rabini aszkenazyjscy i sefardyjscy Izraela: Jona Metzger, David Lau, Shlomo Amar i Yitzhak Yosef, kolejni wielcy imamowie uniwersytetu Al-Azhar w Kairze: Muhammad Sayed Tantawi i Ahmed el-Tayeb, a także sekretarz generalny Światowej Ligi Muzułmańskiej Abdullah bin Abdul Muhsin Al-Turki.

Owocem kongresowych dyskusji były końcowe dokumenty – oświadczenia i apele skierowane do obywateli, narodów i rządów państw świata.

Geneza kongresu

Pomysłodawcą kongresów był długoletni (1990-2019) prezydent Kazachstanu Nusrsułtan Nazarbajew, który uczestniczył we wszystkich dotychczasowych jego edycjach. Inicjatywa prezydenta stanowiła odpowiedź na apel papieża Jana Pawła II, wystosowany do szefów państw po modlitewnym spotkaniu religii w Asyżu w 2002 r. z sugestią organizowania kongresów religii na rzecz pokoju.

Organizatorzy podkreślają, że przedstawiciele Kościoła katolickiego byli wśród pierwszych, którzy wsparli ideę kongresu. Dali temu wyraz podczas wizyty Nazarbajewa w Watykanie. Arcybiskup stolicy Kazachstanu Tomasz Peta przypomina, że gdy podczas spotkania w Watykanie „prezydent powiedział papieżowi o zamiarze zwołania do Kazachstanu «forum religii», na co Jan Paweł II odpowiedział, że jest to odpowiednie miejsce na tego rodzaju spotkanie”.

Dwa lata wcześniej, podczas pielgrzymki do Kazachstanu papież powiedział, że Kazachstan jest pomostem między Europą a Azją, między różnymi kulturami, narodami i religiami. Niektórzy dostrzegli więc w inicjatywie Nazarbajewa owoc papieskiej wizyty w tym kraju.

Sarsenbajew zwrócił uwagę, że ideę kongresu wsparli też tacy politycy, jak: Nelson Mandela (były prezydent Republiki Południowej Afryki i laureat Pokojowej Nagrody Nobla), Kofi Annan (ówczesny sekretarz generalny ONZ) i Margaret Thatcher (była premier Wielkiej Brytanii). Po raz pierwszy odbył się on bowiem dwa lata po zamachach terrorystycznych w 2001 roku na World Trade Center w Nowym Jorku, gdy „nasiliła się radykalizacja społeczeństw na tle religijnym”.

Dynamika rozwoju

Pierwszy kongres obradował w 2003 roku pod hasłem „Walka z terroryzmem i ekstremizmem”, z udziałem 17 delegacji reprezentujących 23 państwa. Na czele delegacji Stolicy Apostolskiej stał kard. Jozef Tomko, który przekazał organizatorom spotkania specjalne orędzie od Jana Pawła II. Papież stwierdził w nim m.in., że właściwie rozumiana religia służy upowszechnianiu pokoju.

W drugim kongresie, w 2006 roku, z udziałem 29 delegacji reprezentujących 29 państw, debatowano nad tematem: „Religia, społeczeństwo i bezpieczeństwo międzynarodowe”. Delegacji Stolicy Apostolskiej przewodniczył kard. Roger Etchegaray.

Na trzecim kongresie, w 2009 roku, obecnych było 77 delegacji z 35 państw, mówiono zaś o roli zwierzchników religijnych w budowie świata opartego na tolerancji, wzajemnym szacunku i współpracy. Delegacji Stolicy Apostolskiej przewodniczył kard. Jean-Louis Tauran.

Z kolei w czwartym kongresie, w 2012 roku, uczestniczyło 85 delegacji z 44 państw, a tematem obrad były „pokój i zgoda jako wybór ludzkości”. Delegacji Stolicy Apostolskiej przewodniczył kard. Giovanni Lajolo.

Piąty kongres, w 2015 roku, zgromadził 80 delegacji z 42 państw pod hasłem: „Dialog między zwierzchnikami religijnymi i politycznymi w imię pokoju i rozwoju”. Delegacji Stolicy Apostolskiej przewodniczył ponownie kard. Jean-Louis Tauran.

W szóstym kongresie, w 2018 roku, wzięło udział 85 delegacji z 46 państw, których przedstawiciele zajęli się tematem: „Zwierzchnicy religijni na rzecz bezpiecznego świata”. Delegacji Stolicy Apostolskiej przewodniczył kard. Francesco Coccopalmerio.

Sarsenbajew wskazał na dynamikę rozwoju kongresu, który w 2003 roku zgromadził 17 delegacji, a obecnie będzie ich prawie 100. W ciągu tych lat dokonało się – jego zdaniem – „duchowe zbliżenie wspólnot religijnych”.

Poinformował, że w ramach imprez towarzyszących kongresowi, w tym roku Muzeum Narodowe w Nur-Sułtanie zaprezentuje wystawę na temat historii religii na terenie Kazachstanu. W wieży widokowej Bäjterek można będzie zobaczyć ekspozycję fotograficzną o poprzednich edycjach kongresu, zaś w telewizyjnym ośrodku nadawczym Kazmedia – wystawę poświęconą islamowi, chrześcijaństwu, judaizmowi i buddyzmowi. Z kolei w Pałacu Niepodległości zostanie przedstawiona ekspozycja prac malarskich dzieci.

Kazachstan – 100 grup etnicznych, 18 religii

Sarsenbajew podkreślił, że kierowany przez niego Ośrodek Rozwoju Dialogu zajmuje się nie tylko organizacją kongresu, ale także monitorowaniem sytuacji religijnej w Kazachstanie, a także przygotowuje ekspertyzy w kwestiach związanych z religią, np. związane z zapobieganiem radykalizacji mieszkańców kraju, w którym obecnie mieszka ponad 100 grup etnicznych, wyznających 18 zarejestrowanych religii. Wyjaśnił, że władze prowadzą dialog z prawnymi przedstawicielami różnych grup religijnych.

Przypomniał jednocześnie, że historycznie rzecz biorąc Kazachstan zawsze był obszarem, na którym krzyżowały się różne religie, szczególnie zaś islam i tengryzm. Znad Morza Kaspijskiego przywędrował zoroastryzm, zaś znad granicy indyjsko-nepalskiej – buddyzm. Już w piątym wieku żyli tu chrześcijanie, których religia sześć stuleci później zaczęła przenikać do Rosji.

– Biorąc pod uwagę naszą historię, mamy moralny obowiązek gościć tak znaczące wydarzenie [jak kongres zwierzchników religijnych] już wkrótce, we wrześniu – przyznał Sarsenbajew.