Debata historyków o Domu Polskim i ks. Stojałowskim

Sześciu bielskich historyków debatowało 29 sierpnia br. na małej scenie Teatru Polskiego w Bielsku-Białej na temat dziejów i znaczenia Domu Polskiego, który 120 lat temu powstał w niezwykłych okolicznościach w Bielsku. Wielokrotnie przywoływano podczas dyskusji postać inicjatora tej placówki – ks. Stanisława Stojałowskiego.

Ten nietuzinkowy społecznik ostatnie 20 lat swego życia spędził na terenie Śląska Cieszyńskiego. Historycy przypomnieli o niekwestionowanych zasługach duchownego działającego na pograniczu śląsko-galicyjskim, jeśli chodzi o budzenie świadomości narodowej i patriotycznej wśród robotników z Bielska i Białej oraz sąsiednich miejscowości.

O skomplikowanej sytuacji Bielska, wówczas najbardziej niemieckiego z miast na Śląsku Cieszyńskim, opowiadali w różnych kontekstach: dr Jerzy Polak, dr Maciej Bujakowski, Piotr Kenig, Jacek Kachel, dr Jacek Proszyk i dr Grzegorz Madej. O kolorycie społecznym Bielska na tle wydarzeń historycznych przełomu XIX i XX wieku oraz uwarunkowań wielkiej polityki opowiedział dr Jerzy Polak. Kolejni rozmówcy przybliżyli konkretne aspekty życia w mieście, w którym władzę oraz cały przemysł mieli Niemcy.

Funkcjonowanie tak zwanej bielsko-bialskiej niemieckiej wyspy językowej objaśnił Piotr Kenig, koncentrując się na kształcie relacji społecznych pomiędzy fabrykantami a robotnikami. Z kolei specyfikę stosunku przedstawicieli bielskich Żydów wobec stojałowczyków opisał dr Jacek Proszyk.

Zdaniem Jacka Kachla, otwarcie Domu Polskiego w Bielsku 19 października 1902 roku, w obliczu silnej wrogości i oporu miejscowych oraz pozamiejscowych Niemców, stanowiło autentyczny punkt zwrotny w świadomości Polaków zamieszkujących ten region. Od tej pory, jak zauważył historyk, manifestowanie polskości stawało się coraz bardziej odważne, ale i naturalne.

O propolskich i proniemieckich działaniach rodziny książąt Sułkowskich w omawianym okresie opowiedział dr Grzegorz Madej.

Na koniec debaty dr Polak przybliżył dalsze dzieje Domu Polskiego – swoistego centrum polskiego życia narodowego całego regionu, ważnej placówki kształtującej tożsamość i podnoszącą świadomość religijną i społeczną.

Wymienił w tym kontekście działaczy, którzy podjęli chrześcijańsko-ludową spuściznę zmarłego w 1911 r. ks. Stojałowskiego. Szczególną uwagę zwrócił na Edwarda Zajączka, kierownika Domu Polskiego w Bielsku, działacza Stronnictwa Narodowego, przedwojennego publicysty, pierwszego komendanta obwodu bielskiego Związku Walki Zbrojnej, aresztowanego przez Gestapo i wywiezionego do KL Auschwitz, gdzie 18 grudnia 1941 r. został zamordowany w głodowym bloku nr 11.

Ks. Stanisław Stojałowski urodził się 14 maja 1845 w Zniesieniu koło Lwowa. zmarł 23 października 1911 w Krakowie. Został pochowany na cmentarzu Rakowickim.

Ks. Stojałowski był działaczem ludowym w Galicji. Od 1875 r. redagował tygodniki i czasopisma dla chłopów. Organizował pielgrzymki, wiece, demonstracje, tworząc chłopskie kółka rolnicze i wyborcze komitety chłopskie. W 1889 i 1894 r. przed wyborami do parlamentu austriackiego był aresztowany. W 1896 r. założył Stronnictwo Chrześcijańsko-Ludowe. W 1898 r. wszedł do parlamentu. W latach1898-1911 był posłem na Sejm Krajowy. W 1900 r. założył Zjednoczenie Stronnictw Ludowych, w 1904 r. Polskie Centrum Ludowe.