“Dialog nauk”: filozofowie i teolog dyskutowali o wolności w dobie naturalizmu

Prof. Stanisław Judycki z Uniwersytetu Gdańskiego, prof. Konrad Talmont-Kamiński z Uniwersytetu w Białymstoku oraz o. Janusz Pyda OP wzięli udział w debacie online „Pro tempore. Dialog nauk”. Goście spotkania zmierzyli się z tematem wolności i odpowiedzialności w dobie naturalizmu antropologicznego • To pierwsze spotkanie w ramach cyklu organizowanego przez Komitet Nauk Teologicznych PAN oraz Akademię Katolicką w Warszawie.

Dominikanin, który prowadził spotkanie, podkreślił we wstępie, że przy okazji debaty mamy do czynienia z kilkoma ważnymi pojęciami: wolnością, odpowiedzialnością, naturalizmem, ale również dualizmem. – Dualizm i naturalizm to biegunowo różne stanowiska – mówił o. Pyda.

Dualizm to stanowisko, które zakłada, że człowiek jest złożony z dwóch substancji różnych od siebie. – Duszy, podmiotu, substancjalnego lub umysłu, a więc substancji, która nie sprowadza się do tego co jest naszym organizmem, fizjologią. To stanowisko bardzo rzadkie, mniejszościowe – wyjaśniał dominikanin.

Z kolei naturalizm widzi człowieka, jako ciało i myśli, które z niego wypływają, ale są wytłumaczalne. – Kiedy patrzymy na to co się dzieje w ciele, a konkretnie w mózgu. Opiera się na empirycznych schematach. Naturalizm stanowi większość – podkreślił.

Dusza jako “metafizyczny brylant”

Stanowisko mniejszości, dotyczące dualizmu, omówił prof. Judycki, który zauważył, że w czasie debaty podejmowane są dwa z trzech tematów definiujących metafizykę. Od jakiegoś czasu, gdy ktoś zastanawia się czym w ogóle jest ta dyscyplina, mówi się – jak podkreślił – o trzech wielkich tematach metafizycznych: Bogu, duszy, wolności – o ich istnieniu i naturze.

Profesor z Uniwersytetu Gdańskiego zaprezentował argumenty, głównie metafizyczne, choć można wśród nich wymienić również moralne i empiryczne, które uzasadniają przekonanie o istnieniu duszy ludzkiej. Powoływał się przy tym na poglądy m.in. kartezjańskie, arystotelesowskie i platońskie, a duszę określił mianem “metafizycznego brylantu”.

– Argument modalny: nie ma logicznej sprzeczności w myśleniu, że mogę istnieć bez ciała, to znaczy, że jest to możliwe – mówił prof. Judycki.

Filozofia pokazuje, że coś jest możliwe

Prof. Talmont-Kamiński, zapytany dlaczego argumenty filozoficzne nie są przekonujące, podkreślił, że ta dziedzina niczego nie rozstrzyga, ale nie jest to problemem.

– Rolą filozofii nie jest to, aby rozstrzygać, ale żeby w pewnym sensie przedstawić przestrzeń możliwości, że dane stanowisko jest logicznie możliwe, ale pytanie jak to wygląda w przypadku danych empirycznych – mówił.

Zauważył, że naturalizm – w przeciwieństwie do dualizmu – w świecie akademickim jest bardzo popularny, jednak w społeczeństwie – mimo postępującej sekularyzacji – jest zupełnie odwrotnie.

– To naturaliści są w mniejszości. Dualistyczne pojęcie świata jest dla ludzi czymś naturalnym. Ludzkość nie jest wierząca ani nie jest niewierząca z powodu argumentów filozoficznych, to nie jest to pole – podkreślił.

Nauka – jak zauważył – pojawiła się w jednym miejscu i jest potrzebna bardzo złożona struktura instytucji, aby przekazywać ją dalej, natomiast przekonania dualistyczne, religijne są bardzo łatwo przekazywane z pokolenia na pokolenie. – Naukowcy bardzo często badali różne zjawiska przy pomocy dualizmu, jednak później okazywało się, że te założenia nie są konieczne – mówił.

W kolejnej części goście spotkania odnieśli się do wolności i odpowiedzialności w świetle naturalizmu i dualizmu oraz odpowiedzieli na pytania zadawane przez internautów.

Następna debata

Refleksje podejmowane podczas pierwszej debaty “Pro tempore. Dialog nauk” będą kontynuowane w czasie kolejnych spotkań. W marcu zostanie poruszony temat: “Czy można być wolnym i odpowiedzialnym w świecie sztucznej inteligencji?” a w maju “Moralność a prawo stanowione”.

Cykl interdyscyplinarnych debat został zainicjowany przez Komitet Nauk Teologicznych PAN, któremu od maja 2020 roku przewodniczy ks. prof. Krzysztof Pawlina. Do wakacji zaplanowano łącznie trzy debaty, w czasie których – jak zapowiadał – będą poruszane “tematy ważne dziś jak i w przyszłości.