Deklaracja na temat poprawnej interpretacji kanonu 1382 KPK

Rok: 2011
Autor: Papieska Rada ds. Interpretacji Tekstów Prawnych

W ostatnich dziesięcioleciach doszło w różnych krajach do święceń biskupich bez mandatu papieskiego. Zrywają one komunię z Biskupem Rzymu i naruszają w poważny sposób dyscyplinę kościelną. Jak przypomina II Sobór Watykański jeśli Następca Piotra odmawia lub zaprzecza wspólnocie apostolskiej, biskupi nie mogą objąć urzędu biskupiego (por. Lumen gentium, 24).

Ponieważ chodzi o kwestię dość ważną i delikatną, Stolica Apostolska zawsze przywiązywała do niej dużą uwagę, dokładając starań na wszelkie sposoby, aby nie miały miejsca nielegalne święcenia biskupie.

W tym kontekście Papieska Rada ds. Interpretacji Tekstów Prawnych podjęła dogłębne studium problematyki związanej z poprawną interpretacją kanonu 1382 Kodeksu Prawa Kanonicznego, ze szczególnym odniesieniem do odpowiedzialności kanonicznej osób wmieszanych w konsekrację biskupią bez koniecznego mandatu apostolskiego.

Owocem tego studium jest poniższa deklaracja.

1. Poproszono Papieską Radę ds. Interpretacji Tekstów Prawnych o wyjaśnienie pewnych szczegółów dotyczących prawidłowego stosowania kanonu 1382 KPK, w szczególności w odniesieniu do odpowiedzialności osób zaangażowanych w konsekrację biskupią bez koniecznego mandatu apostolskiego. Kwestia jako taka nie budzi wątpliwości prawnych samych w sobie, ale wymaga tylko kilku objaśnień przydatnych do odpowiedniego poznania najważniejszych punktów normy karnej oraz sposobu w jaki powinna być on zastosowana do konkretnych przypadków, uwzględniając sytuację osobistą osób biorących udział w popełnieniu przestępstwa.

2. Jak wiadomo kan. 1321 określa przestępstwo jako zewnętrzne przekroczenie ustawy lub nakazu, ciężko poczytalne na skutek winy umyślnej lub nieumyślnej. Kanon dodaje, że gdy nastąpiło przekroczenie zewnętrzne, domniemywa się poczytalność, chyba że okazało by się co innego (kan. 1321 §
3). Aby doszło do przestępstwa wystarczy, że sprawca wie, iż łamie prawo kanoniczne; nie jest konieczne, aby wiedział, że do prawa kanonicznego dołączona jest kara. Kan. 1382 KPK każe karą ekskomuniki latae sententiae zarezerwowaną Stolicy Apostolskiej biskupa, który bez mandatu papieskiego konsekruje kogoś na biskupa i tych, którzy w ten sposób przyjmują święcenia biskupie. Przestępstwo takie narusza naukę katolicką potwierdzoną między innymi w konstytucji dogmatycznej Lumen Gentium, nn. 22 i 24 oraz dekrecie Christus Dominus nr 20 i przyjętą w KPK 377 § 1: „Papież mianuje biskupów w sposób nieskrępowany albo zatwierdza wybranych zgodnie z prawem” oraz w kan. 1013 KPK: „Żaden biskup nie może konsekrować na biskupa, jeśli wpierw nie upewni się o papieskim zleceniu”. Kan. 1382 KPK jest nade wszystko normą dyscyplinarna Kościoła, która jak podkreśla kan. 11 KPK, odnosi się tylko do ochrzczonych w Kościele katolickim albo tych, którzy już zostali do niego przyjęci. Ponadto odpowiada przestępstwu scharakteryzowanemu w kanonie 1459 § 2 Kodeksu Kanonów Kościołów Wschodnich, choć w tradycji karnej tych Kościołów nie ma sankcji latae sententiae. Z tego względu ta sama kara jest nakładana ferendae sententiae.

3. Przestępstwo określone w kan. 1382 KPK popełnia biskup, który konsekruje jak i konsekrowany duchowny. Ponadto, biorąc pod uwagę, że w obrzędzie święceń biskupich uczestniczy zazwyczaj więcej biskupów, ci którzy podejmują zadanie współkonsekrujących, to znaczy nakładają ręce i recytują modlitwę konsekracji podczas święceń (patrz Caeremoniale Episcoporum nn. 582 i 584), są współsprawcami przestępstwa i w związku z tym również podlegają sankcji karnej. Taka interpretacja znajduje potwierdzenie w tradycji Kościoła i jego najnowszej praktyce.

4. Jeśli natomiast chodzi o ukaranie przestępstwa, kara ekskomuniki przewidziana przez kanon 1382 KPK związana jest z ogólnymi wymaganiami prawa kanonicznego, ponieważ pociąga za sobą karę latae sententiae rzeczywiście i z całą pewnością. Jak wiadomo, oprócz ogólnych sankcji karnych ferendae sententiae, nałożonych przez uprawnioną władzę za pośrednictwem wyroku lub dekretu, wieńczących odpowiednie postępowanie w ustroju kanonicznym istnieją również tak zwane kary latae sententiae, które nie są zależne od zewnętrznego sędziego, który je nakłada, ale wyłączenie od popełnienia przestępstwa, za wyjątkiem tego co nakazano w kan. 1324 § 3. Ten ostatni zwalnia od określonej kary latae sententiae, jeśli zaistnieją okoliczności, które zgodnie z § 1 tego samego kanonu, choć nie wykluczają kary jako takiej, to jednak ją łagodzą. Kanon 1324 § 3, faktycznie stanowi, że sprawca nie zaciąga kary latae sententiae, jeśli zachodzi jedna z okoliczności wymienionych w kan. 1324 § 1. Dlatego każda osoba, w przypadku święceń biskupich bez mandatu papieskiego, jest rozpatrywana indywidualnie, według jej sytuacji osobistej w odniesieniu do zaciągnięcia kary ekskomuniki latae sententiae zarezerwowanej Stolicy Apostolskiej. Wspomniane okoliczności osobiste mogą być bardzo różne, a w niektórych przypadkach mogą stanowić okoliczności łagodzące przewidziane przez prawo. W związku z tym kanon 1324 § 1 KPK wskazuje, że poważne wzburzenie uczuciowe, nie ukończenie szesnastego rok życia, przymus ciężką bojaźnią chociażby tylko względnie, konieczność lub wielka niedogodność, poważna i niesłuszna prowokacja, czy niezawiniona niewiedza, iż do ustawy lub nakazu została dołączona kara są okolicznościami łagodzącymi, które wykluczają karę latae sententiae w sposób określony przez prawo. Niewiele z tych warunków można przypisać do przestępstwa konsekracji bez mandatu papieskiego. Istnieje jednak pewien zespół okoliczności łagodzących określonych w kan. 1324 § 1, 5° KPK, które jak wykazała historia można pogodzić z przestępstwami tego rodzaju: gdy osoba, która popełnia przestępstwo jako udzielający sakry lub ją przyjmujący jest „przymuszony ciężką bojaźnią, chociażby tylko względnie, albo z konieczności lub wielkiej niedogodności”. W konkretnym przypadku święceń biskupich bez mandatu papieskiego okoliczność łagodząca ciężkiej bojaźni czy wielkiej niedogodności (uwolnienia się od przemocy fizycznej), powinna zostać zweryfikowana w przypadku każdej osoby, która uczestniczy w obrzędzie: konsekrujących biskupów i duchownych przyjmujących konsekrację. Każdy z nich zna w swoim sercu stopień zaangażowania osobistego, a prawe sumienie wskaże każdemu czy zaciągnął karę latae sententiae.

5. W odniesieniu do odpowiedzialności kanonicznej osób zaangażowanych w konsekrację biskupią bez niezbędnego mandatu papieskiego trzeba dodać co następuje. Zewnętrzne popełnienie czynu karanego kan. 1382 KPK spontanicznie powoduje w wiernych reakcje nawet zgorszenia i zamętu, których nie można w żadnym wypadku nie doceniać, i które domagają się od wplątanych w tę sytuację biskupów koniecznego odzyskania autorytetu przez znaki komunii i pokuty, które mogą być docenione przez wszystkich i bez których władza duszpasterska biskupa „z trudem mogłaby być przyjmowana ze strony Ludu Bożego jako ukazywanie obecności Chrystusa działającego w samym Kościele” (Pastores Gregis n. 43). Zarządzają oni Kościołami partykularnymi, jak naucza Sobór Watykański II, „radami, zachętami i przykładami” (Konstytucja dogmatyczna Lumen gentium, n. 27, por. art. Kan. 387 KPK). Należy również pamiętać, że kanon 1331 § 1 KPK zaznacza, iż ekskomunikowanemu nie wolno: 1) uczestniczyć w sprawowaniu Ofiary eucharystycznej lub w jakichkolwiek innych obrzędach kultu publicznego, 2) sprawować sakramentów i sakramentaliów oraz przyjmować sakramenty 3) sprawować kościelnych urzędów lub posługi albo pełnić jakiekolwiek inne zadania, bądź wykonywać akty rządzenia. Zakazy te wchodzą w życie ipso iure, w chwili, w której zaciągana jest kara latae sententiae. Nie ma potrzeby interwencji władz kościelnych, nakładających na daną osobę wspomniane zakazy: świadomość własnego przestępstwa wystarcza, aby ten kto zaciągną karę był zobowiązany wobec Boga do powstrzymania się od takich działań, w przeciwnym razie popełnia akt moralnie bezprawny i dlatego świętokradczy. Jednakże, także akty wynikające z mocy święceń i wypełniane w podejrzanych okolicznościach świętokradztwa byłyby ważne.

6. Oczywiście, powyższe nie wyklucza, że w przypadku święceń biskupich bez mandatu papieskiego, Stolica Apostolska może uznać za konieczne nałożenie danej osobie cenzur, na przykład, jeśli z jego późniejszego zachowania lub niechęci do zapewnienia niezbędnych wyjaśnień dotyczących poziomu swego uczestnictwa w przestępstwie, pojawiłaby się postawa niezgodna z wymogami komunii. Ponadto, po otrzymaniu nowych i pewnych informacji sama Stolica Apostolska może uznać za konieczne, by ogłosić ekskomunikę latae sententiae, lub nałożyć inne sankcje i pokuty, jeśli okazałoby się to niezbędne, aby naprawić zgorszenie, rozproszyć zamęt wśród wiernych, a bardziej ogólnie, w celu utrzymania dyscypliny kościelnej (por. kan. 1341). Kara ekskomuniki latae sententiae ustanowiona w kanonie 1382 KPK jest cenzurą zarezerwowaną Stolicy Apostolskiej. Jako cenzura jest karą określaną mianem „leczącej”, ponieważ ma na celu nakłonienie sprawcy do pokuty: kiedy okaże się, że szczerze się nawrócił, uzyskuje on prawo do uwolnienia z ekskomuniki. Ponadto ponieważ jest to kara zarezerwowana Stolicy Apostolskiej, pokutujący sprawca może zwrócić się jedynie do niej, aby uzyskać uwolnienie z ekskomuniki i pojednać się z Kościołem.

Watykan, 6 czerwca 2011

Francesco Coccopalmerio, przewodniczący
Juan Ignacio Arrieta, sekretarz