Arcybiskup Kowalczyk skończył 80 lat

28 sierpnia abp Józef Kowalczyk, Prymas Polski senior oraz b. Nuncjusz Apostolski w Warszawie obchodzi jubileusz 80-lecia. Abp Kowalczyk jest wybitnym i cenionym przez Stolicę Apostolską dyplomatą, nuncjuszem apostolskim pełniącym ten urząd najdłużej w jednym kraju. Do jego historycznych zasług należy m.in. doprowadzenie do podpisania Konkordatu z Rzecząpospolitą Polską, który uznaje się za jeden ze wzorcowych, oraz dokonanie reformy struktur Kościoła w Polsce na niespotykaną dotąd skalę.

Józef Kowalczyk urodził się 28 sierpnia 1938 r. w Jadownikach Mokrych koło Tarnowa. W 1956 r. rozpoczął studia i formację duchową w Wyższym Seminarium Duchownym „Hosianum” w Olsztynie. Święcenia kapłańskie przyjął 14 stycznia 1962 r. z rąk biskupa warmińskiego Józefa Drzazgi. Pierwsze doświadczenia duszpasterskie zdobywał jako wikariusz w parafii Świętej Trójcy w Kwidzynie.

O tym, że Józef Kowalczyk był wyróżniającym się młodym księdzem, świadczyła decyzja o oddelegowaniu go na dalsze studia do Rzymu. Jednak w wyjeździe przeszkodziła mu bezpieka, odmawiając paszportu. Dlatego w październiku 1963 r. rozpoczął studia w zakresie prawa kanonicznego na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. 24 lutego 1965 r. udało mu się wyjechać do Rzymu, aby kontynuować studia na Wydziale Prawa Kanonicznego słynnego Papieskiego Uniwersytetu Gregoriańskiego.

W Watykanie

W Rzymie skończył też kurs kanonicznej praktyki administracyjnej przy Kongregacji Soboru (obecnie Kongregacja ds. Duchowieństwa), a od 1967 r. podjął współpracę z Sekretariatem Generalnym Synodu Biskupów oraz uczęszczał na studium przy Tajnym Archiwum Watykańskim (ukończone dyplomem archiwisty).

W 1968 r. uzyskał tytuł doktora prawa kanonicznego i rozpoczął Studium w Rocie Rzymskiej, zakończone tytułem adwokata Roty (1971). Podjął pracę w Najwyższym Trybunale Apostolskim Roty Rzymskiej w charakterze obrońcy węzła małżeńskiego.

19 grudnia 1969 r. rozpoczął pracę w Kongregacji ds. Dyscypliny Sakramentów. W tym czasie stawiał także pierwsze kroki w dyplomacji Stolicy Apostolskiej. Towarzyszył abp. Luigiemu Poggi, nuncjuszowi apostolskiemu do spraw specjalnych, w podróżach do Polski (1976‒1978) i wszedł w skład Zespołu Stolicy Apostolskiej ds. Stałych Kontaktów Roboczych z rządem PRL.

W Rzymie 16 października 1978 r. zastał go wybór kard. Karola Wojtyły na Stolicę Piotrową. 18 października powierzono mu zorganizowanie polskiej sekcji Sekretariatu Stanu. Na tym stanowisku spędził 11 lat.

W 1978 r. został ponadto mianowany przez sekretarza stanu kard. Jeana Villota przewodniczącym komisji ds. publikacji pism i przekładów obcojęzycznych dzieł Karola Wojtyły z okresu przed wyborem na papieża. Jednocześnie był redaktorem naczelnym polskojęzycznego wydania 14 tomów nauczania Jana Pawła II. W 1981 r. został członkiem Rady Administracyjnej Fundacji Jana Pawła II. Jako kierownik Sekcji Polskiej Sekretariatu Stanu brał udział w licznych zagranicznych pielgrzymkach Ojca Świętego.

Mianowanie Nuncjuszem Apostolskim w Polsce

26 sierpnia 1989 Jan Paweł II podpisał bullę ustanawiającą ks. prał. Józefa Kowalczyka nuncjuszem apostolskim w Polsce i mianował go arcybiskupem tytularnym.

23 października 1989 abp. Kowalczyk przybył do Warszawy ‒ po udzieleniu mu święceń biskupich przez Jana Pawła II trzy dni wcześniej w bazylice św. Piotra. Misję przedstawiciela Stolicy Apostolskiej wobec Kościoła w Polsce rozpoczął 26 listopada uroczystą Mszą św. w archikatedrze św. Jana Chrzciciela w Warszawie. Listy uwierzytelniające na ręce prezydenta Wojciecha Jaruzelskiego złożył 6 grudnia.

Przybycie nuncjusza – oprócz wypełnienia pełnych relacji dyplomatycznych Polski ze Stolicą Apostolską – oznaczało też zmianę niektórych kompetencji prymasa Polski w odniesieniu do Stolicy Apostolskiej. W dniu przyjazdu nuncjusza wygasły nadzwyczajne pełnomocnictwa prymasa jako legata papieskiego, przyznane bezpośrednio po wojnie kardynałom prymasom Augustowi Hlondowi i Stefanowi Wyszyńskiemu, które wypełniał także w pewnym zakresie prymas Józef Glemp.

Odnowienie Ordynariatu Polowego

Jednym z pierwszych kroków nuncjusza abp. Józefa Kowalczyka było doprowadzenie do przywrócenia Ordynariatu Polowego WP ‒ po 46 latach nieistnienia. Statut ordynariatu, który został zatwierdzony przez Stolicę Apostolską, został najpierw przygotowany przez Nuncjaturę w Warszawie w konsultacji z Ministerstwem Obrony Narodowej i Konferencją Episkopatu Polski. 21 stycznia 1991 r.

Jan Paweł II dekretem Kongregacji ds. Biskupów przywrócił ordynariat i powołał na biskupa polowego ks. prał. dr. Sławoja Leszka Głódzia, pełniącego dotąd posługę w watykańskiej Kongregacji ds. Kościołów Wschodnich. Bp Głódź okazał się bardzo dobrym organizatorem: szybko utworzono kurię polową i dekanaty dla poszczególnych rodzajów sił zbrojnych oraz okręgów wojskowych (w tym jeden dekanat dla żołnierzy obrządku bizantyjsko-ukraińskiego).

Reforma struktur administracyjnych Kościoła

25 marca 1992 nastąpiło ogłoszenie bulli „Totus Tuus Poloniae populus” wprowadzającej historyczną reformę struktur administracyjnych Kościoła w Polsce. Reforma ta została przygotowana przez nuncjusza Kowalczyka wraz z komisją Konferencji Episkopatu Polski, której przewodził kard. Franciszek Macharski.

Bullą „Totus Tuus Poloniae populus” Jan Paweł II dokonał historycznej reformy struktur administracyjnych (diecezjalnych) Kościoła w Polsce. Była to najszersza reforma struktur kościelnych w Europie po wojnie. Jej podstawową ideą było – jak pisał Jan Paweł II w liście do Kościoła w Polsce: „Pełniejsze dostosowanie misji Kościoła – czyli wszechstronnie podjętej ewangelizacji – do warunków i wymagań, jakie stawiają czasy, w których żyjemy i w których wypadnie żyć następnym pokoleniom na naszej ojczystej ziemi”.

Prymas Polski na Jasnej Górze: Ojczyzna to nasz obowiązek

Powołanych zostało 13 nowych diecezji, a osiem dotychczasowych zostało podniesionych do rangi metropolii, powołano też jedną nową archidiecezję. Ojciec Święty podniósł do godności arcybiskupów metropolitów siedmiu biskupów ordynariuszy, mianował dwóch arcybiskupów metropolitów, 16 nowych biskupów diecezjalnych i trzech biskupów pomocniczych oraz przeniósł 14 biskupów pomocniczych.

Rozwiązano też unię personalną między archidiecezjami gnieźnieńską i warszawską. Co do osoby prymasa Glempa znaleziono wyjście „salomonowe”, polegające na tym, że pozostając arcybiskupem warszawskim, nosił do 2009 r. tytuł Prymasa Polski jako „kustosz relikwii św. Wojciecha w Gnieźnie”.

Reforma struktur diecezjalnych była kontynuowana w latach 1996, 2004 i 2009. 31 maja 1996 r. Jan Paweł II utworzył metropolię bizantyńsko-ukraińską (greckokatolicką), w której skład weszła archidiecezja przemysko-warszawska oraz nowo utworzona diecezja wrocławsko-gdańska. W 2004 r. Jan Paweł II ustanowił dwie nowe diecezje: bydgoską i świdnicką oraz nową metropolię ‒ łódzką. Zwieńczeniem reformy administracyjnej Kościoła w Polsce było przywrócenie tytułu Prymasa Polski arcybiskupom gnieźnieńskim 18 grudnia 2009 r. Nowym prymasem Polski został wówczas dotychczasowy metropolita gnieźnieński abp Henryk Muszyński.

Konkordat

28 lipca 1993 nastąpiło podpisanie Konkordatu między Rzecząpospolitą Polską a Stolicą Apostolską.
Wstępne prace nad przygotowaniem umowy (konwencji) między PRL a Stolicą Apostolską rozpoczęto w 1987 r. [więcej informacji o relacjach Stolica Apostolska – PRL na str. …] W okresie szybkich przemian w Polsce prace te zostały jednak przerwane. Jan Paweł II w liście do prymasa Glempa z kwietnia 1989 r. wyraził wolę, aby ostateczne zakończenie prac nad umową ze Stolicą Apostolską poprzedził przyjazd nuncjusza apostolskiego do Warszawy.

Abp Józef Kowalczyk 25 października 1991 r. przesłał Krzysztofowi Skubiszewskiemu, ministrowi spraw zagranicznych, projekt umowy w językach polskim i włoskim, zaznaczając, że czyni to z upoważnienia Stolicy Apostolskiej. Upadek rządu Tadeusza Mazowieckiego, a następnie krótkie okresy rządów Krzysztofa Bieleckiego i Jana Olszewskiego odwlekły prace nad tekstem Konkordatu. Do włączenia się strony państwowej w tę sprawę doszło po objęciu funkcji premiera przez Hannę Suchocką.

24 marca 1993 r. min. Skubiszewski zaproponował rozpoczęcie rozmów ze Stolicą Apostolską celem uzgodnienia ostatecznego tekstu układu. W tym celu załączył projekt proponowany przez stronę polską. Bezpośrednie negocjacje obu komisji trwały od 3 kwietnia do 29 czerwca 1993 r., a ich owocem był ostateczny tekst umowy między Polską a Stolicą Apostolską. 8 lipca tekst został zaaprobowany przez Jana Pawła II. Konkordat został uroczyście podpisany 28 lipca 1993 r. w Urzędzie Rady Ministrów. Sygnatariuszami byli abp Józef Kowalczyk ze strony Stolicy Apostolskiej i min. Krzysztof Skubiszewski w imieniu rządu polskiego.

Polski Konkordat jest jednym z najnowocześniejszych z obecnie istniejących, a jego naczelnymi zasadami są ochrona wolności religijnej i wzajemna autonomia państwa i Kościoła. Rozwiązania w nim przyjęte są zgodne z nauczaniem Soboru Watykańskiego II oraz ze standardami współczesnych państw demokratycznych.

Abp Kowalczyk brał udział w przygotowaniach i towarzyszył w pielgrzymkach do Polski Ojcu Świętemu Janowi Pawłowi II w latach: 1991, 1995, 1997, 1999 i 2002 oraz Benedyktowi XVI w 2006 r.

Bardzo ważnym i znamiennym w skutki wątkiem posługi każdego nuncjusza, w tym abp. Kowalczyka było prowadzenie tajnych konsultacji, które służą wyłonieniu kandydatów na biskupów. Ich owocem jest przygotowanie za każdym razem tzw. terno, które przekazywane jest Stolicy Apostolskiej. Większość pełniących dziś swój urząd polskich biskupów, została mianowana przez papieży Jana Pawła II i Benedykta XVI w ślad za konsultacją przeprowadzoną przez abp. Kowalczyka.

Nuncjatura otwartym domem

Nuncjusz Kowalczyk – pełniąc swą misję dyplomatyczną z ramienia Stolicy Apostolskiej – był też bardzo otwarty w utrzymywaniu bezpośrednich kontaktów z niemal wszystkimi liczącymi się środowiskami kościelnymi, kulturalnymi czy intelektualnymi w Polsce. Kierowana przezeń Nuncjatura przy Alei Szucha w Warszawie stała się gościnnym domem nie tylko dla członków Korpusu Dyplomatycznego, wobec którego nuncjusz pełni funkcję dziekana, ale i dla liczących się środowisk w Polsce. Charakterystyczny dla stylu posługi abp Kowalczyka jest fakt, że na publicznych spotkaniach w Nuncjaturze, chociażby z okazji rocznic pontyfikatu, zobaczyć można było polityków czy ludzi wszystkich opcji, bez wyróżniania kogokolwiek. Rolę nuncjusza zauważało się w budowaniu atmosfery jedności ponad wszelkimi podziałami. Było to chyba jedyne takie miejsce w wolnej Polsce.

Troska o rozwój życia zakonnego

Pełniąc funkcję nuncjusza abp Kowalczyk, jako swe dodatkowe zadanie abp Kowalczyk przyjął troskę o rozwój życia zakonnego i konsekrowanego w Polsce. Wizytował różnorodne zgromadzenia zakonne, służąc opieką i radą. W ciągu 20 lat pełnienia misji nuncjusza złożył 210 wizyt w zgromadzeniach męskich i ponad 120 wizyt w zgromadzeniach żeńskich.
Solidarny z potrzebującymi

Abp Kowalczyk wykazywał zawsze dużą aktywność w działalności dobroczynnej. Cały swój majątek przekazał Kościołowi na cele dobroczynne. Jego rodzinna posiadłość w Jadownikach Mokrych (woj. małopolskie) zamieniła się w ośrodek dla niepełnosprawnych dzieci. Zainicjował tam zbudowanie doskonale prosperującego Ośrodka Opiekuńczo-Rehabilitacyjnego dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnej, z którego korzysta ponad 80 osób, a kolejne 100 znalazło tu zatrudnienie. Wmurowanie kamienia węgielnego pod budowę odbyło się w 1999 r. a otwarcie nastąpiło w 2003 r. Ośrodkowi towarzyszy specjalna Izba Pamięci dedykowana Ojcu Świętemu Janowi Pawłowi II.

Metropolita gnieźnieński i Prymas Polski

Abp Józef Kowalczyk został mianowany arcybiskupem metropolitą gnieźnieńskim Prymasem Polski 8 maja 2010 roku. Ingres do katedry gnieźnieńskiej odbył 26 czerwca 2010 roku. Jest 89. arcybiskupem metropolitą i 56. Prymasem Polski w dziejach archidiecezji i metropolii gnieźnieńskiej.

Rozpoczynając posługę arcybiskupa metropolity gnieźnieńskiego Prymas Kowalczyk nawiązał do długiej tradycji podtrzymywanej przez jego poprzedników i odwiedził Trzemeszno, gdzie według tradycji zostało złożone ciało św. Wojciecha przed jego pochówkiem w Gnieźnie. Noc poprzedzającą ingres spędzili tam także m.in. kard. August Hlond i kard. Stefan Wyszyński.

W ciągu trzech lat sprawowania urzędu arcybiskupa metropolity gnieźnieńskiego Prymasa Polski abp Kowalczyk pozostał wierny swojej wizji prymasostwa, o której mówił w 2010 roku dla KAI: „prymasostwo na tyle będzie miało znaczenie, na ile gnieźnieński biskup będzie skutecznym pasterzem, szafarzem słowa Bożego i sakramentów; na ile będzie dobrym biskupem diecezji, do której został posłany”. Abp Kowalczyk przykłada dużą wagę do spotkań z wiernymi i systematycznego odwiedzania parafii. Bierzmuje, wizytuje, uczestniczy w rocznicach i świętach poszczególnych parafii, spotyka się z księżmi i świeckimi. Chętnie przyjmuje także zaproszenia na uroczystości z udziałem dzieci i młodzieży. Gdy nie wyjeżdża, pracuje w Kurii Metropolitalnej w godzinach jej urzędowania.

Z inicjatywy abp. Kowalczyka rok 2011 ogłoszono w archidiecezji gnieźnieńskiej Rokiem kard. Stefana Wyszyńskiego i w sposób szczególny modlono się w intencji rychłej beatyfikacji Prymasa Tysiąclecia. Inicjatywą Prymasa Kowalczyka były również Katechezy katedralne głoszone w katedrze gnieźnieńskiej od 2011 roku oraz kwietniowe Koncerty prymasowskie. Prymas patronował również licznym przedsięwzięciom o charakterze charytatywnym, kulturalnym i sportowym organizowanym zarówno przez Kościół, jak i instytucje świeckie.

7 czerwca 2014 r. abp Kowalczyk przeszedł na zasłużoną emeryturę.

Wyróżnienia

W uznaniu swych zasług abp Kowalczyk otrzymał doktoraty honoris causa Akademii Rolniczej w Krakowie (1999, wygłosił wykład „Praca jako problem etyczny w świetle encykliki Jana Pawła II Laborem exercens”), Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego (2000, wygłosił wykład „Dyplomacja Stolicy Apostolskiej w ewangelicznej posłudze Kościoła”), Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego (2001, wygłosił wykład „Nowa konstytucja Państwa Watykańskiego”) i Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego (2004) oraz Papieskiego Wydziału Teologicznego we Wrocławiu (2011, wygłosił wykład „Dyplomacja papieska Jana Pawła II”).

Jest honorowym obywatelem Sandomierza (1992), Kwidzyna (1993), Chojnic (1994) oraz powiatu tarnowskiego (2009) i gminy Wietrzychowice (2001).

Odznaczony został Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski Polonia Restituta (2010); Wielkim Krzyżem Orderu Zasługi Republiki Federalnej Niemiec (2006), Wielkim Krzyżem Orderu Republiki Portugalskiej (2008), Krzyżem Pro Piis Meritis Suwerennego Rycerskiego Zakonu Szpitalników św. Jana Jerozolimskiego (Kawalerów Maltańskich) (2002), Wielkim Orderem św. Zygmunta Diecezji Płockiej (1999) oraz Medalem Milito pro Christo Ordynariatu Polowego Wojska Polskiego (2009).

Laureat odznaki honorowej Bene Merito za działalność wzmacniającą pozycję Polski na arenie międzynarodowej, przyznaną przez Ministra Spraw Zagranicznych RP (2009), nagrody „Orli Laur”, przyznanej przez kapitułę konsulów honorowych w Polsce (2005) oraz godności Wybitnej Osobistości Pracy Organicznej i statuetki „Złotego Hipolita” od Towarzystwa im. H. Cegielskiego (2006); tytułu honorowego Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II Deo et Patriae deditus (Bogu i Ojczyźnie oddany) (2010), Medalu Uniwersytetu Opolskiego (1994).

Został przyjęty do Konfraterni Zakonu św. Pawła Pustelnika (OO. Paulinów) na Jasnej Górze (2010).