Dz 11, 1-18: Duch Święty zstępuje na pogan słuchających Ewangelii głoszonej przez Piotra

Tekst w przekładzie Biblii Tysiąclecia:

¹ Apostołowie i bracia, przebywający w Judei, dowiedzieli się, że również poganie przyjęli słowo Boże. ² Kiedy Piotr przybył do Jerozolimy, ci, którzy byli pochodzenia żydowskiego, robili mu wymówki. ³ «Wszedłeś do ludzi nieobrzezanych – mówili – i jadłeś z nimi». ⁴ Piotr więc zaczął wyjaśniać im po kolei: ⁵ «Modliłem się – mówił – w mieście Jafie i w zachwyceniu ujrzałem jakiś spuszczający się przedmiot, podobny do wielkiego płótna czterema końcami opadającego z nieba. I dotarł aż do mnie. ⁶ Przyglądając mu się uważnie, zobaczyłem czworonożne zwierzęta domowe i dzikie płazy i ptaki powietrzne. ⁷ Usłyszałem też głos, który mówił do mnie: „Zabijaj, Piotrze, i jedz!” ⁸ Odpowiedziałem: „O nie, Panie, bo nigdy nie wziąłem do ust niczego skażonego lub nieczystego”. ⁹ Ale głos z nieba odezwał się po raz drugi: ¹⁰ „Nie nazywaj nieczystym tego, co Bóg oczyścił”. Powtórzyło się to trzy razy i wszystko zostało wzięte znowu do nieba. ¹¹ Zaraz potem trzech ludzi, wysłanych do mnie z Cezarei, stanęło przed domem, w którym mieszkaliśmy. ¹² Duch powiedział mi, abym bez wahania poszedł z nimi. Razem ze mną poszło też tych sześciu braci. Przybyliśmy do domu owego człowieka. ¹³ On nam opowiedział, jak zobaczył anioła, który zjawił się w jego domu i rzekł: „Poślij do Jafy i sprowadź Szymona, zwanego Piotrem! ¹⁴ On cię pouczy, jak zbawisz siebie i cały swój dom”. ¹⁵ Kiedy zacząłem mówić, Duch Święty zstąpił na nich, jak na nas na początku. ¹⁶ Przypomniałem sobie wtedy słowa, które wypowiedział Pan: „Jan chrzcił wodą, wy zaś ochrzczeni będziecie Duchem Świętym”. ¹⁷ Jeżeli więc Bóg udzielił im tego samego daru co nam, którzyśmy uwierzyli w Pana Jezusa Chrystusa, to jakżeż ja mogłem sprzeciwiać się Bogu?» ¹⁸ Gdy to usłyszeli, zamilkli. Wielbili Boga i mówili: «A więc i poganom udzielił Bóg łaski nawrócenia, aby żyli».

Krytyka literacka:

• Usprawiedliwiająca mowa św. Piotra zawiera następujące elementy retoryki greckiej: cytowanie światków, wskazywanie na znaki i zakończenie pytaniem retorycznym. W ten sposób pierwszy z Apostołów nie odwołuje się do swojego autorytetu, ale pokornie przedstawia argumenty wyjaśniające swoje zachowanie wobec oskarżycieli (zob. św. Grzegorz Wielki).
• W wersecie 2. termin grecki oi ek peritomes jest przetłumaczony na „ci, którzy byli pochodzenia żydowskiego”. Można go bardziej dosłownie przetłumaczyć na „ci, z obrzezania”. W tym dosłownym znaczeniu łatwiej jest zauważyć główną oś żydowskiego konfliktu prawnego dzielącego ludzi na obrzezanych i nieobrzezanych. Jest on wyraźnie wyrażony w oskarżeniu: „Wszedłeś do ludzi nieobrzezanych – mówili – i jadłeś z nimi” (w. 3).
• Św. Piotr rozpoczyna swoją mowę w wersecie 5. od greckiego zaimka ego – „Ja”, którego brakuje w tłumaczeniu polskim ze względów stylistycznych. Warto jednak zauważyć jego obecność, ponieważ jest on stosowany bardzo rzadko na początku zdania, pomijając wypowiedzi samego Pana Jezusa. W kontekście mowy św. Piotra, oznacza on pełne zaangażowanie osoby pierwszego z Apostołów, który już po raz drugi interpretuje niezwykle ważną historię nawrócenia Korneliusza dla całego Kościoła (por. Dz 10,34-43).
• W ostatnim zdaniu św. Piotra w wersecie 17. również występuje grecki zaimek ego – „ja”, tak jak na początku. Ten zabieg literacki jest swoistą klamrą spinającą całą wypowiedź, która świadczy o tym, że pierwszy Apostoł daje świadectwo bardzo osobistego spotkania z Trójjedynym Bogiem. Doświadcza Go w usłyszanym słowie i widzeniu, w zstąpieniu Ducha Świętego na Korneliusza, oraz przypomnieniu sobie słów Pana Jezusa: „Jan chrzcił wodą, wy zaś ochrzczeni będziecie Duchem Świętym” (w. 16).

Orędzie teologiczne

• Nawrócenie Korneliusza i jego rodziny było przełomowym wydarzeniem w życiu Kościoła pierwszych wieków. Świadczy o tym fakt, że zostało opisane w trzech miejscach Dziejów Apostolskich: w 10,34-43; w 11,1-18 oraz w opisie Soboru Jerozolimskiego w 15,1-12.
• Jednym z głównych problemów pierwszego Kościoła był dylemat: czy chrześcijanie pochodzenia pogańskiego są zobowiązani przestrzegać prawa żydowskiego. Problem ten jest szczególnie widoczny w działalności misyjnej św. Pawła, który podobnie jak św. Piotr opowiada się po stronie wolności: „…na zebranie weszli bezprawnie fałszywi bracia, którzy przyszli podstępnie wybadać naszą wolność, jaką mamy w Chrystusie Jezusie, aby nas ponownie pogrążyć w niewolę. Na żądane przez nich ustępstwo zgoła się jednak nie zgodziliśmy, aby dla waszego dobra przetrwała prawda Ewangelii” (Ga 2,4-5).
• Św. Piotr w rozważanym fragmencie zostaje oskarżony przez chrześcijan pochodzenia żydowskiego o to, że „wszedł do ludzi nieobrzezanych i jadał z nimi” (w. 3). Oskarżenie nie dotyczyło więc ochrzczenia poganina Korneliusza, ale złamania prawa żydowskiego, które zabraniało spożywać posiłki z poganami.
• Odpowiedź św. Piotra zawiera bardzo dokładny opis jego osobistego doświadczenia spotkania z Bogiem.
  • W pierwszej części św. Piotr, jako prawowierny żyd, sprzeciwia się słowu, które usłyszał: „Zabijaj, Piotrze, i jedz!”. Odpowiada zgodnie z prawem żydowskim: „O nie, Panie, bo nigdy nie wziąłem do ust niczego skażonego lub nieczystego”. Otrzymuje jednak naganę: „Nie nazywaj nieczystym tego, co Bóg oczyścił”.
  • W drugiej części św. Piotr, posłuszny Duchowi, poszedł wraz z sześcioma braćmi, aby pouczyć Korneliusza jak ma zbawić siebie i swój dom. Podczas głoszenia słowa, Duch Święty zstąpił na rodzinę Korneliusza, jako potwierdzenie i pieczęć samego Boga.
  • W trzeciej części św. Piotr dokonuje refleksji nad tym, czego doświadczył wraz z sześcioma braćmi i całym domem Korneliusza. Przypomina sobie słowa Pana Jezusa: „Jan chrzcił wodą, wy zaś ochrzczeni będziecie Duchem Świętym” (w. 16). Stwierdza, że to sam Bóg udzielił daru Ducha Świętego poganom, tak samo jak wcześniej żydom.
• Kluczowym argumentem, który podsumowuje całą mowę św. Piotra, jest posłuszeństwo samemu Bogu. Wybrzmiewa on w końcowym pytaniu retorycznym: „Jeżeli więc Bóg udzielił im tego samego daru co nam, którzy uwierzyliśmy w Pana Jezusa Chrystusa, to jakżeż ja mogłem sprzeciwiać się Bogu?” (w. 17).
• Owocem tego niezwykle ważnego wydarzenia jest jedność Kościoła i Jego rozwój misyjny. Odtąd chrześcijanie pochodzenia żydowskiego i pogańskiego odkrywają swoją wolność wobec prawa żydowskiego, a prawda Ewangelii dociera na krańce pogańskiego świata.

Ojcowie Kościoła

• „W podobny sposób powinniśmy również chwalić Boga za dobre rzeczy, które spotykają naszych bliźnich” – św. Jan Chryzostom.
• „Jeśli więc [Piotr], pasterz Kościoła, Książę Apostołów, który w szczególny sposób czynił znaki i cuda, nie wzbraniał się, broniąc się przed winą, pokornie podać powód, o ileż bardziej my, grzesznicy, gdy jesteśmy obwiniani o cokolwiek, powinniśmy uspokoić tych, którzy nas obwiniają, pokornie podając powód!” – św. Grzegorz Wielki.
• „Piotr usłyszał głos, mówiący do niego: «Wstań, Piotrze, zabij i jedz», gdy wszystkie zwierzęta czworonożne, pełzające i ptaki powietrzne zostały mu przedstawione; przez to powiedzenie udowodniono, że żaden człowiek nie jest z natury nieczysty, ale że wszyscy ludzie są jednakowo mile widziani w ewangelii Chrystusa” – św. Augustyn.

Nauczanie Kościoła (Katechizm Kościoła Katolickiego)

• 830: Słowo „powszechny” („katolicki”) oznacza „uniwersalny”, czyli „cały” lub „zupełny”. Kościół jest powszechny w podwójnym znaczeniu:
  Kościół jest powszechny, ponieważ jest w nim obecny Chrystus. „Tam gdzie jest Jezus Chrystus, tam jest Kościół powszechny”. Istnieje w nim pełnia Ciała Chrystusa zjednoczona z Głową, w wyniku czego Kościół otrzymuje od Niego „pełnię środków zbawienia”, której On chciał mu udzielić: poprawne i pełne wyznanie wiary, integralne życie sakramentalne, posługa święceń w sukcesji apostolskiej. W tym podstawowym znaczeniu Kościół był już powszechny w dniu Pięćdziesiątnicy i taki będzie aż do dnia Paruzji.
• 831: Kościół jest powszechny, ponieważ został posłany przez Chrystusa do całego rodzaju ludzkiego.
  „Do nowego Ludu Bożego powołani są wszyscy ludzie. Dlatego lud ten, pozostając ciągle jednym i jedynym, powinien się rozszerzać na cały świat i przez wszystkie wieki, aby spełnił się zamiar woli Boga, który stworzył na początku jedną naturę ludzką, i swoje dzieci, które były w rozproszeniu, postanowił w końcu zgromadzić w jedno… To znamię powszechności, które zdobi Lud Boży, jest darem samego Pana; dzięki temu darowi Kościół katolicki skutecznie i ustawicznie dąży do ponownego zespolenia całej ludzkości, wraz ze wszystkimi jej dobrami, z Chrystusem Głową, w jedności Jego Ducha” (Sobór Watykański II, konst. Lumen gentium, 13).
• 1655: Chrystus chciał przyjść na świat i wzrastać w łonie Świętej Rodziny Józefa i Maryi. Kościół jest „rodziną Bożą”. Od początku zatem istnienia jego zalążkiem często byli ci, którzy „z całym swoim domem” stawali się ludźmi wierzącymi (por. Dz 18,8). Gdy nawracali się, pragnęli, by także „cały ich dom” był zbawiony (por. Dz 16,31 i 11,14). Rodziny te, przyjmując wiarę, były oazami życia chrześcijańskiego w niewierzącym świecie.

Pytania do refleksji

• Źródłem zapału misyjnego pierwszych Apostołów było posłuszeństwo Duchowi Świętemu. Jakie głębokie pragnienia są w moim sercu?
• Pierwsi chrześcijanie cieszyli się i wielbili Boga za to, że udzielił łaski nawrócenia poganom. Jakie myśli i uczucia towarzyszą mi wtedy, gdy słyszę o Bożych darach, które otrzymują inni?
• Św. Piotr z wielką mądrością rozwiązał jeden z najważniejszych problemów pierwszego Kościoła. Jakie są moje najważniejsze pytania w wierze? Postanowię sobie znaleźć konkretną odpowiedź na jedno z nich.

Sztuka

Galeria zdjęć (2 zdjęć)

Opracował: ks. dr Łukasz Darowski SDS