Dz 13,13-52: Duch Święty ofiarowany w „słowie Pańskim” przemienia słuchaczy w „uczniów” i napełnia ich weselem

Tekst wg Biblii Tysiąclecia

13 Odpłynąwszy z Pafos, Paweł i jego towarzysze przybyli do Perge w Pamfilii, a Jan wrócił do Jerozolimy, odłączywszy się od nich. 14 Oni zaś przeszli przez Perge, dotarli do Antiochii Pizydyjskiej, weszli w dzień sobotni do synagogi i usiedli. 15 Po odczytaniu Prawa i Proroków przełożeni synagogi posłali do nich i powiedzieli: «Przemówcie, bracia, jeżeli macie jakieś słowo zachęty dla ludu». 16  Wstał więc Paweł i skinąwszy ręką, przemówił: «Słuchajcie, Izraelici i wy, którzy boicie się Boga! 17 Bóg tego ludu izraelskiego wybrał ojców naszych i wywyższył lud na obczyźnie w ziemi egipskiej i wyprowadził go z niej mocnym ramieniem. 18 Mniej więcej przez czterdzieści lat znosił cierpliwie ich obyczaje na pustyni. 19 I wytępiwszy siedem szczepów w ziemi Kanaan oddał im ziemię ich w dziedzictwo, 20 mniej więcej po czterystu pięćdziesięciu latach. I potem dał im sędziów aż do proroka Samuela. 21 Później poprosili o króla, i dał im Bóg na lat czterdzieści Saula, syna Kisza z pokolenia Beniamina. 22 Gdy zaś jego odrzucił, powołał na ich króla Dawida, o którym też dał świadectwo w słowach: Znalazłem Dawida, syna Jessego, człowieka po mojej myśli, który we wszystkim wypełni moją wolę.
23 Z jego to potomstwa, stosownie do obietnicy, wyprowadził Bóg Izraelowi Zbawiciela Jezusa. 24 Przed Jego przyjściem Jan głosił chrzest nawrócenia całemu ludowi izraelskiemu. 25 A pod koniec swojej działalności Jan mówił: „Ja nie jestem tym, za kogo mnie uważacie. Po mnie przyjdzie Ten, któremu nie jestem godny rozwiązać sandałów na nogach”.
26 Bracia, synowie rodu Abrahama, i ci spośród was, którzy się boją Boga! Nam została przekazana nauka o tym zbawieniu, 27 bo mieszkańcy Jerozolimy i ich zwierzchnicy nie uznali Go, i potępiając Go wypełnili głosy Proroków, odczytywane co szabat. 28 Chociaż nie znaleźli w Nim żadnej winy zasługującej na śmierć, zażądali od Piłata, aby Go stracił. 29 A gdy wykonali wszystko, co było o Nim napisane, zdjęli Go z krzyża i złożyli w grobie. 30 Ale Bóg wskrzesił Go z martwych, 31 a On ukazywał się przez wiele dni tym, którzy z Nim razem poszli z Galilei do Jerozolimy, a teraz dają świadectwo o Nim przed ludem. 32 My właśnie głosimy wam Dobrą Nowinę o obietnicy danej ojcom: 33 że Bóg spełnił ją wobec nas jako ich dzieci, wskrzesiwszy Jezusa. Tak też jest napisane w psalmie drugim:
Ty jesteś moim Synem,
Jam Ciebie dziś zrodził.
34 A [to], że Go wskrzesił z martwych i że nie miał już nigdy ulec rozkładowi, tak wyraził:
Wypełnię wierne, święte sprawy Dawida.
35 Dlatego i w innym miejscu mówi:
Nie dozwolisz, aby Twój Święty uległ skażeniu.
36 Dawid jednak, zasłużywszy się swemu pokoleniu, zasnął z woli Bożej i został złożony u boku swych przodków, i uległ skażeniu. 37 Lecz nie uległ skażeniu Ten, którego Bóg wskrzesił. 38 Niech więc będzie wam wiadomo, bracia, że zwiastuje się wam odpuszczenie grzechów przez Niego: 39 Każdy, kto uwierzy, jest przez Niego usprawiedliwiony ze wszystkich [grzechów], z których nie mogliście zostać usprawiedliwieni w Prawie Mojżeszowym.
40 Baczcie więc, aby nie sprawdziły się na was słowa Proroków:
41 Patrzcie, szydercy, zdumiewajcie się i odejdźcie,
bo za dni waszych dokonuję dzieła,
dzieła, któremu byście nie uwierzyli,
gdyby wam ktoś o nim mówił».
42 Kiedy wychodzili, proszono ich, aby w następny szabat mówili do nich o tym samym. 43 A po zakończeniu zebrania, wielu Żydów i pobożnych prozelitów towarzyszyło Pawłowi i Barnabie, którzy w rozmowie starali się zachęcić ich do wytrwania w łasce Boga. 44 W następny szabat zebrało się niemal całe miasto, aby słuchać słowa Bożego. 45 Gdy Żydzi zobaczyli tłumy, ogarnęła ich zazdrość, i bluźniąc sprzeciwiali się temu, co mówił Paweł. 46 Wtedy Paweł i Barnaba powiedzieli odważnie: «Należało głosić słowo Boże najpierw wam. Skoro jednak odrzucacie je i sami uznajecie się za niegodnych życia wiecznego, zwracamy się do pogan. 47 Tak bowiem nakazał nam Pan: Ustanowiłem Cię światłością dla pogan, abyś był zbawieniem aż po krańce ziemi». 48 Poganie słysząc to radowali się i wielbili słowo Pańskie, a wszyscy, przeznaczeni do życia wiecznego, uwierzyli. 49 Słowo Pańskie rozszerzało się po całym kraju. 50 Ale Żydzi podburzyli pobożne a wpływowe niewiasty i znaczniejszych obywateli, wzniecili prześladowanie Pawła i Barnaby i wyrzucili ich ze swoich granic. 51 A oni otrząsnąwszy na nich pył z nóg, przyszli do Ikonium, 52 a uczniów napełniało wesele i Duch Święty.

Kontekst i kompozycja 

Omawiamy fragment jest punktem kulminacyjnym wyprawy misyjnej św. Pawła w Azji Mniejszej. Apostoł narodów po konfrontacji z Bar-Jezusem (Dz 13,6-12) wraz z towarzyszami wyrusza w kierunku Perge w Pamfilii. Z niewiadomych powodów, Jan opuszcza ich, aby wrócić do Jerozolimy. Dokonując lektury podanego fragmentu, możemy zauważyć odbywającą się zmianę w przepowiadaniu Ewangelii, gdyż Dobra Nowina zostaje głoszona również narodom pogańskim. Podany fragment jest zbudowany z czterech części:

1) Przybycie św. Pawła wraz z towarzyszami do synagogi w Antiochii Pizydyjskiej (Dz 13,13-14)

2) Przepowiadanie w synagodze w Antiochii Pizydyjskiej (Dz 13,15-43)

3) Paweł i Barnaba zwracają się do pogan (Dz 13,44-50)

4) Spisek żydów przeciwko Pawłowi i Barnabie (Dz 13,51-52)

Po tym wydarzeniu Paweł z Barnabą kontynuują podróż misyjną po Azji Mniejszej i odnoszą kolejne sukcesy w nawracaniu żydów i pogan.

Orędzie teologiczne

1) Mowa św. Pawła w synagodze jest momentem głoszenia Ewangelii żydom i prozelitom. Jest to pewnego rodzaju przypomnienie podstawowych faktów ze Starego Testamentu (ww. 16-22), w których objawia się działanie Opatrzności Bożej. Szczytem tej narracji jest głoszenie Jezusa. Zostają podane niektóre aspekty Jego działalności oraz wydarzenia związane z zmartwychwstaniem Pańskim (w.32-41). Wydarzenie paschalne przedstawia jako wypełnienie obietnicy Boga w Starym Testamencie (Ps 2,7; Iz 55,3; Ps 16,10). Paweł wypełnia w ten sposób nakaz misyjny Jezusa „idźcie i nauczajcie wszystkie narody”(Mt 28,16-20).  Mowa zostaje zakończona wnioskiem, iż ludzie wierzący w Jezusa nie są usprawiedliwieni przez Prawo Mojżesza, ale przez wiarę w Chrystusa.

2) Podczas następnego szabatu, kiedy uczniowie powrócili do synagogi, zebrało się „niemal całe miasto”. Słowa te można interpretować jako hiperbole. Nie zmienia jednak to faktu, że nauczanie Pawła i Barnaby wywołało niezwykłe poruszenie. Na widok tłumów, żydzi zostali ogarnięci zazdrością z powodu sukcesu uczniów. Tłum ludzi, konkurencja  oraz ewentualne zbliżenie pomiędzy wyznawcami judaizmu a  poganami, to niektóre powody zazdrości Żydów. Sprzeciwieniem się Żydów były słowa bluźniące, zniesławiające. Łukasz wskazuje, że ich wypowiedzi sprzeciwiają się Ewangelii są równoznaczne z bluźnierstwem.

3) W odpowiedzi Paweł i Barnaba, odważnie bez lęku głoszą, że „Należało głosić słowo Boże najpierw wam”. W ten sposób, nie zaprzeczają pierwszeństwa członków narodu wybranego jako adresatów objawienia. Skoro jednak sam lud wybrany odrzuca słowo Boże, to Apostołowie zwracają się do pogan. Ich ewangelizacja nie zmienia adresata, dalej ją będą głosić najpierw Żydom. Potwierdza się to choćby w Liście do Rzymian (np. Rz 9,4-5).

4) Głoszenie Ewangelii poganom nie stoi w sprzeczności z nauczaniem Chrystusa, raczej przeciwnie (Łk 24,47). Paweł wraz z Barnabą wyjaśniają swoją decyzję nawiązując do misji sługi Jahwe z Iz 49,6: „ Ustanowiłem Cię światłością dla pogan, abyś był zbawieniem aż po krańce ziemi”. W tej postaci bowiem, widziano Jezusa Chrystusa. Można zauważyć, że jest tu zawarte powszechna misja głoszenia.

5) Poganie słysząc słowa Pawła uradowali się i uwielbiali Boga. Radość z przeznaczenia do życia wiecznego. Kiedy spojrzy się na dosłowne znaczenie greckiego słowa „przeznaczenie” oznacza ono, że ktoś ich wybrał, przydzielił. Tym podmiotem jest sam Bóg.

6) Radość ta została przerwana przez Żydów. Użyli podstępu, wykorzystując „pobożne a wpływowe niewiasty i znaczniejszych obywateli” (Dz 13,50) i wzbudzili prześladowanie, wskutek Paweł i Barnaba musieli opuścić tą krainę. ”.  Odchodząc wykonali gest strząśnięcia pyłu z nóg, który wskazuje na sąd i jego wyrok dla tego, kto odrzuca słowo Boże. Apostołowie jednak nie poddali się w ewangelizacji i udali się do Ikonium. Prześladowanie nie spowodowało wygaszenia religijnej radości nawróconych na chrześcijaństwo, ale nadal byli „pełni wesela i Ducha Świętego

Ojcowie Kościoła

Augustyn, In Ioannis Evagelium 72,3

Poruszane przez św. Pawła usprawiedliwienie przez wiarę jest komentowane przez św. Augustyna w ten sposób, że „usprawiedliwienie grzesznika jest większym dziełem aniżeli stworzenia nieba i ziemi”. Uważa tak, ponieważ niebo i ziemia są czymś co jest przemijające, natomiast „zbawienie zaś i usprawiedliwienie wybranych […] pozostaną”.

Cyryl Aleksandryjski, Komentarz do Listu do Rzymian 15,7

„Słusznie więc powiedział apostoł Paweł, że Chrystus stał się sługą obrzezanych, aby spełnić obietnice dane ojcom, i że dlatego został ofiarowany przez Boga Ojca. Został posłany także po to, aby poganie dostąpili miłosierdzia i wielbili Go jako Stwórcę i Budowniczego wszechświata, Zbawiciela i Odkupiciela.

Tak więc Boża łaskawość rozpostarła się na wszystkich i objęła także pogan, a tajemnica Chrystusowej mądrości nie chybiła swego celu, którym była łaskawość: w miejsce tych, którzy odpadli, cały świat doznał od Boga miłosierdzia i otrzymał zbawienie”.

Kultura i sztuka

„Święty Paweł” Bartolomeo Montagna/Wikipedia

Aktualizacja w życiu Kościoła

KKK 1992

„Usprawiedliwienie zostało nam wysłużone przez Mękę Chrystusa, który ofiarował się na krzyżu jako żywa, święta i miła Bogu ofiara i którego krew stała się narzędziem przebłagania za grzechy wszystkich ludzi. Usprawiedliwienie zostaje udzielone przez chrzest, sakrament wiary. Upodabnia nas ono do sprawiedliwości Boga, który czyni nas wewnętrznie sprawiedliwymi mocą swojego miłosierdzia. Jego celem jest chwała Boga i Chrystusa oraz dar życia wiecznego.”

„Wspólna deklaracja w sprawie nauki o usprawiedliwieniu” 1999, pkt 11

„Usprawiedliwienie jest odpuszczeniem grzechów (Rz 3,23-25; Dz 13,39; Łk 18,14), wyzwoleniem z dominującej mocy grzechu i śmierci (Rz 5,12-21) i od przekleństwa zakonu (Ga 3,10-14). Jest ono przyjęciem do społeczności z Bogiem, już teraz, lecz w sposób doskonały dopiero w przyszłym Królestwie Bożym (Rz 5,1n.). Jednoczy z Chrystusem, z Jego śmiercią i zmartwychwstaniem (Rz 6,5). Dokonuje się przez przyjęcie Ducha Świętego w chrzcie jako włączeniu do jednego Ciała (Rz 8,1n.9n.; 1 Kor 12,12n.). Wszystko to pochodzi wyłącznie od Boga ze względu na Chrystusa z łaski przez wiarę w Ewangelię o Synu Bożym (Rz 1,1-3)”.

Franciszek „Evanegelii gaudium” 127

„Teraz, kiedy Kościół pragnie przeżyć głęboką odnowę misyjną, istnieje forma przepowiadania dotycząca nas wszystkich jako codzienne zadanie. Chodzi o niesienie Ewangelii osobom, z którymi każdy ma do czynienia, zarówno najbliższym, jak i nieznanym. Jest to nieformalne przepowiadanie słowa, które może się urzeczywistniać podczas rozmowy, a także to, które podejmuje misjonarz odwiedzający jakiś dom. Być uczniem znaczy być zawsze gotowym, by nieść innym miłość Jezusa i dokonuje się to spontanicznie w jakimkolwiek miejscu, na ulicy, na placu, przy pracy, na drodze”.

Pytania do refleksji

• Kim jest dla mnie Jezus? Czy głoszę Go swoim życiem?
• W jaki sposób mogę być świadkiem Ewangelii?
• Jak jestem otwarty na drugiego człowieka? Nawet gdy jest „poganinem”?

Bibliografia

• Biblia Nawarska, Pismo Święte Nowego Testamentu z komentarzem duchowym, Poznań 2020
• S. Stasiak, Komentarz teologiczno-pastoralny do Biblii Tysiąclecia, Poznań 2014
• W. Kurz, Dzieje Apostolskie. Katolicki komentarz  do Pisma Świętego, Poznań 2022

Lektura pogłębiająca

• S. Fausti, Dzieje Apostolskie, komentarz duchowy, t.2