Dz 15,1-21: Sobór Jerozolimski „wydarzeniem Ducha Świętego” i Apostołów, którzy głosili Ewangelię tak Żydom jak i poganom

Tekst w przekładzie Biblii Tysiąclecia

1 Niektórzy przybysze z Judei nauczali braci: «Jeżeli się nie poddacie obrzezaniu według zwyczaju Mojżeszowego, nie możecie być zbawieni»1.
2 Kiedy doszło do niemałych sporów i zatargów między nimi a Pawłem i Barnabą, postanowiono, że Paweł i Barnaba, i jeszcze kilku spośród nich uda się w sprawie tego sporu do Jerozolimy, do Apostołów i starszych. 3 Wysłani przez Kościół szli przez Fenicję i Samarię, sprawiając wielką radość braciom opowiadaniem o nawróceniu pogan.
4 Kiedy przybyli do Jerozolimy, zostali przyjęci przez Kościół, Apostołów i starszych. Opowiedzieli też, jak wielkich rzeczy Bóg przez nich dokonał. 5 Lecz niektórzy nawróceni ze stronnictwa faryzeuszów oświadczyli: «Trzeba ich obrzezać i zobowiązać do przestrzegania Prawa Mojżeszowego». 6 Zebrali się więc Apostołowie i starsi, aby rozpatrzyć tę sprawę.

7 Po długiej wymianie zdań przemówił do nich Piotr: «Wiecie, bracia, że Bóg już dawno wybrał mnie spośród was, aby z moich ust poganie usłyszeli słowa Ewangelii i uwierzyli. 8 Bóg, który zna serca, zaświadczył na ich korzyść, dając im Ducha Świętego tak samo jak nam. 9 Nie zrobił żadnej różnicy między nami a nimi, oczyszczając przez wiarę ich serca. 10 Dlaczego więc teraz Boga wystawiacie na próbę, wkładając na uczniów jarzmo, którego ani ojcowie nasi, ani my sami nie mieliśmy siły dźwigać. 11 Wierzymy przecież, że będziemy zbawieni przez łaskę Pana Jezusa tak samo jak oni».
12 Umilkli wszyscy, a potem słuchali opowiadania Barnaby i Pawła o tym, jak wielkich cudów i znaków dokonał Bóg przez nich wśród pogan.

13 A gdy i oni umilkli, zabrał głos Jakub i rzekł: «Posłuchajcie mnie, bracia! 14 Szymon opowiedział, jak Bóg raczył wybrać sobie lud spośród pogan. 15 Zgadzają się z tym słowa Proroków, bo napisano:
16 Potem powrócę
i odbuduję przybytek Dawida,
który znajduje się w upadku.
Odbuduję jego ruiny i wzniosę go,
17 aby pozostali ludzie szukali Pana
i wszystkie narody, nad którymi wzywane jest imię moje –
mówi Pan, który to sprawia.
18 To są [Jego] odwieczne wyroki.
19 Dlatego ja sądzę, że nie należy nakładać ciężarów na pogan, nawracających się do Boga, 20 lecz napisać im, aby się wstrzymali od pokarmów ofiarowanych bożkom, od nierządu, od tego, co uduszone, i od krwi. 21 Z dawien dawna bowiem w każdym mieście są ludzie, którzy co szabat czytają Mojżesza i wykładają go w synagogach».

Krytyka literacka

1. Kontekst i kompozycja

Powyższy passus to piętnasty rozdział Dziejów Apostolskich. Wcześniej była mowa o działalności misyjnej Pawła i Barnaby w Antiochii (zakończenie misji opisane jest w 14,19-28), a po naszym fragmencie pojawia się tzw. list apostolski (15,22-29). Na naszą perykopę składa się relacja na temat sporu, jaki wybuchł w Antiochii (ww. 1-3), oraz przebieg tzw. Soboru Jerozolimskiego (ww. 4-21). Sprawa dotyczyła tego, czy należy nawracających się pogan poddać obrzezaniu, czy też udzielać od razu chrzest bez konieczności obrzezania.

2. Gatunek literacki

Najogólniej mówiąc, na omawiany tu fragment składają się dwa gatunki literackie: opowiadania i mowy. W ramach opowiadań pojawia się narracja o sporze dotyczącym obowiązywalności Prawa Mojżeszowego względem pogan (ww. 1-3) i o próbie jego rozwiązania w Jerozolimie (ww. 4-6). Następnie wyodrębnić możemy dwie mowy apostołów: mowę Piotra (ww. 7-11) i mowę Jakuba (ww.13-21).

Orędzie teologiczne

            Po sukcesach misji apostołów w Antiochii, chętnie relacjonowanych przez Pawła i Barnabę napotkanym chrześcijanom, pojawiła się sytuacja kryzysowa. Przybyli z Judei wyznawcy zażądali, aby chrześcijan pochodzenia żydowskiego poddawać obrzezaniu, tak jak to nakazywało Prawo Mojżeszowe, zanim przyjmą wiarę w Chrystusa. Głosiciele Ewangelii byli temu przeciwni, co doprowadziło do poważnych napięć i sporów. Postanowiono skonsultować zaistniały problem z apostołami i starszymi Kościoła w Jerozolimie.

Po przybyciu doi stolicy Paweł i Barnaba zrelacjonowali apostołom i starszym wielkie dzieła dokonane przez Boga dzięki ich zaangażowaniu. Wówczas uaktywnili się niektórzy nawróceni ze stronnictwa faryzeuszy z żądaniem: „Trzeba ich [tj. chrześcijan pochodzenia pogańskiego] obrzezać i zobowiązać do przestrzegania Prawa Mojżeszowego” (w. 5). Czasownik nieosobowy „trzeba” (gr. dei) wskazuje na to, że ludzie ci traktowali nakaz jako wolę Bożą. Na temat zaistniałego dylematu dyskutowano przez dłuższy czas.

W końcu głos zabrał Piotr, Zapewne oczekiwano na jego opinię, wszak to jemu Chrystus powierzył „klucze królestwa niebieskiego” (Mt 16,19). Apostoł powołał się na własne doświadczenie głoszenia Ewangelii poganom (w w. 7 pojawia się właśnie rzeczownik euangelion, który w całej księdze Dziejów Apostolskich występuje zaledwie dwa razy). Miał na myśli chrzest, jakiego udzielił (wcześniej zmotywowany objawieniem z niebios) Korneliszowi i jego domownikom (por. Dz 10,1nn). Poganie zostali wówczas obdarowani Duchem Świętym i oczyszczeni przez wiarę. Nie potrzebowali ofiar oczyszczających, jakie Żydzi składali w jerozolimskiej świątyni, i nie muszą również nosić „jarzma” Prawa, jakie nieskutecznie dźwigali Izraelici (termin „jarzmo” występuje tu oczywiście w znaczeniu pejoratywnym). Zbawienie osiągnąć mogą zarówno Żydzi, jak i poganie nie przez wypełnianie Prawa, lecz dzięki łasce Pana Jezusa.

Po tym przemówieniu opinię swą wyraził również apostoł Jakub. Zwrócił się on do zebranych za pomocą retorycznego wstępu: „Posłuchajcie mnie bracia!” (w. 13). Powołał się na doświadczenie Piotra (którego nazwał Szymonem) i przywołał cytaty z Pisma ukazujące Boże plany – są to głównie słowa proroka Amosa (9,11-12) oraz elementy z ksiąg Izajasza (45,21) i Jeremiasza (12,15). Ukazał w nich odwieczny plan Boga, który swej aktywności nie zamierzał ograniczyć tylko do jednego ludu, Izraela, ale pragnął, by Jego imię wzywały wszystkie narody. Z tego uniwersalistycznego przesłania Jakub wyciągnął wniosek, w którym zapodał konkretne wskazania praktyczne: nie należy nawracającym się na chrześcijaństwo poganom narzucać ciężarów Prawa Mojżeszowego (w tym obrzezania), ale dobrze jest zobowiązać ich do drobnych zakazów, takich jak powstrzymywanie się od pokarmów ofiarowanych bożkom, od nierządu, od spożywania tego, co uduszone, i od krwi (są to tzw. klauzule Jakubowe).

Opowiadanie o tzw. Soborze Jerozolimskim pokazuje nam, jak Kościół w pierwszych dziesięcioleciach swej działalności radził sobie z narastającymi problemami i konfliktami oraz jak próbował je rozwiązywać. Od początku widać było nacisk na to, że najważniejsze decyzje powinny być podejmowane przez apostołów, a wśród nich szczególne miejsce zajmował Piotr.

Ojcowie Kościoła

„Apostołowie zarządzili na jakiś czas rzecz, która wydaje mi się łatwa i nieuciążliwa dla tych, którzy ją zachowują, a to ze względu na ów Kamień Węgielny, który buduje na sobie obie części ludzkości (Ef 2,14-22). (…) Obie ściany – jedna pochodząca z obrzezania, druga z nieobrzezania – chociaż pogodzone w Kamieniu Węgielnym wyróżniały się przecież pewnymi właściwymi sobie cechami. Kiedy jednak zmieniły się czasy i Kościół do tego stopnia składa się z dawnych pogan, że nie ma w nim Izraelitów według ciała, któryż chrześcijanin będzie unikał jedzenia kwiczoła albo mniejszego ptaka, z którego nie wylano krwi? Albo czyż nie będzie jadł królika tylko dlatego, że zabito go uderzeniem dłonią w kark, bez zadania krwawej rany?” (św. Augustyn, Contra Faustum).

Św. Jan Chryzostom opisuje św. Piotra jako „koryfeusza chóru, rzecznika zespołu apostołów, głowę grona apostolskiego, przywódcę całego świata, podwalinę Kościoła” (Homilia In illud „Hoc scitote”)

Kultura i sztuka

https://www.prchiz.pl/sobor-jerozolimski-zw-tez-soborem-apostolskim

Anonimowy Mistrz z Konstantynopola, Sobór Dwunastu Apostołów, XIV w., ikona, Muzeum Puszkina w Moskwie.

• https://www.psephizo.com/biblical-studies/how-is-disagreement-resolved-in-the-council-of-acts-15/
• https://loandbeholdbible.com/2019/12/14/the-council-of-jerusalem-acts-151-29/

Tu es Petrus —  usłyszał Szymon syn Jony.

«Tobie dam klucze Królestwa».

Ludzie, którym troskę o dziedzictwo kluczy powierzono,

zbierają się tutaj, pozwalają się ogarnąć sykstyńskiej

            polichromii,

wizji, którą Michał Anioł pozostawił —

Tak było w sierpniu, a potem w październiku pamiętnego

            roku dwóch konklawe,

i tak będzie znów, gdy zajdzie potrzeba,

po mojej śmierci.

Życie i nauczanie Kościoła

Jan Paweł II, fragm.. Tryptyku Rzymskiego

1. Katechizm Kościoła Katolickiego

O Kolegium Biskupów i jego głowie – Papieżu

890 Misja Urzędu Nauczycielskiego jest związana z ostatecznym charakterem przymierza zawartego przez Boga w Chrystusie z Jego Ludem; Urząd Nauczycielski musi chronić go przed wypaczeniami i słabościami oraz zapewnić mu obiektywną możliwość wyznawania bez błędu autentycznej wiary (…).

891 Nieomylnością tą z tytułu swego urzędu cieszy się Biskup Rzymu, głowa Kolegium Biskupów, gdy jako najwyższy pasterz i nauczyciel wszystkich wiernych Chrystusowych, który braci swych umacnia w wierze, ogłasza definitywnym aktem naukę dotyczącą wiary i obyczajów… Nieomylność obiecana Kościołowi przysługuje także Kolegium Biskupów, gdy wraz z następcą Piotra sprawuje ono najwyższy Urząd Nauczycielski, przede wszystkim na soborze powszechnym.

892 Boska asystencja jest także udzielona następcom Apostołów, nauczającym w komunii z następcą Piotra, a w sposób szczególny Biskupowi Rzymu, pasterzowi całego Kościoła (…).

O Magisterium Kościoła

87 Pamiętając o słowach Chrystusa skierowanych do Apostołów: „Kto was słucha, Mnie słucha” (Łk 10, 16), wierni z uległością przyjmują nauczanie i wskazania, które są im przekazywane w różnych formach przez ich pasterzy.

2. Nauczanie papieży

Każdy sobór i synod Kościoła jest «wydarzeniem Ducha» i w swoich obradach uwzględnia problemy całego ludu Bożego: doświadczyli tego osobiście wszyscy, którym dane było uczestniczyć w Soborze Watykańskim II. Dlatego też Łukasz, informując nas o pierwszym soborze Kościoła, który miał miejsce w Jerozolimie, tak oto przedstawia list przesłany przy tej okazji przez apostołów do chrześcijańskich wspólnot żyjących w diasporze: «Postanowiliśmy bowiem, Duch Święty i my (…)» (Dz 15, 28). Duch, który działa w całym Kościele, prowadzi za rękę apostołów, gdy podejmują nowe drogi, realizując Jego zamysły: to On jest głównym sprawcą budowania Kościoła (Benedykt XVI, katecheza podczas audiencji generalnej 1.10.2008).

Synod nie jest to zgromadzenie polityczne, ale zwołanie w Duchu; nie parlament spolaryzowany, ale miejsce łaski i komunii. Ponadto, Duch Święty często burzy nasze oczekiwania, aby stworzyć coś nowego, co przewyższa nasze przewidywania i nasze niechęci (Franciszek, homilia na rozpoczęcie Synodu o synodalności).

Pytania do modlitwy i refleksji

• w jaki sposób szukam nauczania Kościoła w przypadku wątpliwości natury moralnej?
• dlaczego wielu chrześcijan w ocenie moralnej niektórych trudnych kwestii (np. aborcji) często wyżej stawia opinię przeciwną niż nauczanie papieża i biskupów?
• w jakim stopniu kieruję się w życiu nauką Kościoła w sprawach wiary i moralności?

Lektura poszerzająca

Dąbrowski E., Dzieje Apostolskie. Wstęp, przekład z oryginału, komentarz (Pismo             Święte Nowego Testamentu V), Poznań 1961.

Kurz W.M., Dzieje Apostolskie. Katolicki Komentarz do Pisma Świętego, Poznań 2021

Pytel J.K. (red.), Księga Dziejów Apostolskich (Nie wstydzę się Ewangelii), Szczecin 1999.

Opracował – ks dr Wojciech Kardyś, diecezja pelplińska