Dz  15,22-35: Duch Święty otwiera Kościół jerozolimski na wierzących z innych „ludów, języków i narodów”

Tekst w brzmieniu Biblii Tysiąclecia

22 Wtedy Apostołowie i starsi wraz z całym Kościołem postanowili wybrać ludzi przodujących wśród braci: Judę, zwanego Barsabas, i Sylasa i wysłać do Antiochii razem z Barnabą i Pawłem. 23 Posłali przez nich pismo tej treści: «Apostołowie i starsi bracia przesyłają pozdrowienie braciom pogańskiego pochodzenia w Antiochii, w Syrii i w Cylicji. 24 Ponieważ dowiedzieliśmy się, że niektórzy bez naszego upoważnienia wyszli od nas i zaniepokoili was naukami, siejąc zamęt w waszych duszach, 25 postanowiliśmy jednomyślnie wybrać mężów i wysłać razem z naszymi drogimi: Barnabą i Pawłem, 26 którzy dla imienia Pana naszego Jezusa Chrystusa poświęcili swe życie. 27 Wysyłamy więc Judę i Sylasa, którzy powtórzą wam ustnie to samo. 28 Postanowiliśmy bowiem, Duch Święty i my, nie nakładać na was żadnego ciężaru oprócz tego, co konieczne. 29 Powstrzymajcie się od ofiar składanych bożkom, od krwi, od tego, co uduszone, i od nierządu. Dobrze uczynicie, jeżeli powstrzymacie się od tego. Bywajcie zdrowi!»
30 Wysłannicy przybyli więc do Antiochii i zwoławszy lud, oddali list. 31 Gdy go przeczytano, ucieszyli się z jego pocieszającej treści. 32 Juda i Sylas, którzy byli również prorokami, w częstych przemówieniach zachęcali i umacniali braci. 33 Po upływie pewnego czasu wyprawili ich bracia z pozdrowieniami pokoju od braci do tych, którzy ich wysłali. <34 > 35 A Paweł i Barnaba przebywali w Antiochii, nauczali i razem z wielu innymi głosili słowo Pańskie.

Krytyka literacka

Kontekst

Tekst ukazuje konkluzję Soboru Jerozolimskiego, przekazanie jego postanowień adresatom i reakcję na nie. Poprzedzające go wersety ukazują genezę problemu, relacjonują stanowiska apostołów, wreszcie dochodzi do opisanego w naszym fragmencie rozstrzygnięcia. Następujące po nim wersety są wstępem do opisu misyjnej wyprawy świętego Pawła.

Gatunek

Tekst jest opowiadaniem, jednak zawiera w sobie także list, w którym możemy odnaleźć elementy charakterystyczne dla hellenistycznych listów. Zawiera wskazanie nadawców i adresatów, zarysowuje sytuację do jakiej się odnosi, rozstrzygnięcie oraz legitymizacja dostarczycieli listu, treść postanowienia i wreszcie końcowe pozdrowienie.

Egzegeza

• Juda zwany Barsabas – jest to wyraźne odróżnienie – nie jest to Juda Apostoł, być może jest to brat Józefa zwanego Barsabas (zob. Dz 1,23).
• Wspomniany we fragmencie Sylas później będzie towarzyszem świętego Pawła.
• Decyzja Apostołów zostaje podjęta jednomyślnie. To ważne określenie, którego używa Łukasz tam, gdzie chce podkreślić jedność wierzących w Kościele.
• List ma szczególny charakter, dlatego jego treść zostanie uwierzytelniona poprzez posłańców, którzy potwierdzą jego treść i pochodzenie. Świat starożytny w większym stopniu polegał na bezpośrednim świadectwie uczestników wydarzeń niż na dokumencie, co do którego uważano, że każdy mógł go napisać. Stąd wysłanie z pismem Judy i Sylasa, którzy na dodatek zostają zarekomendowani jako bardzo znaczące postaci.
• Zalecenia zawarte w liście (wersety 28-29) nawiązują do wypowiedzi Jakuba i są z nimi zasadniczo zbieżne. Jednocześnie odpowiadają one zaleceniom jakie były kierowane do ludzi pogańskiego pochodzenia, którzy chcieli żyć w społecznościach żydowskich także i wcześniej. Ich lista może być do pewnego stopnia niezrozumiała dla dzisiejszego czytelnika. Pierwsze zalecenie dotyczy ofiar składanych bożkom. Jest to kwestia podjęta przez św. Pawła w jednym z listów do Koryntian. Ofiary składane pogańskim bóstwom często związane były z pokarmami. Mięso zwierząt składanych w ofierze bywało spożywane w ramach samych rytuałów, lub później dystrybuowane i sprzedawane do spożycia. Krew jest dla żydów nośnikiem życia, które w pełni zależy od Boga, dlatego jej spożywanie było i jest w kulturze żydowskiej zakazane, także dlatego zwierzęta, które zostały uduszone, zamiast zarżnięte, jako niepozbawione krwi nie są spożywane. Wspomniany natomiast nierząd może mieć różne znaczenie. Może oznaczać wszelkie przejawy wykroczenia seksualnego bądź związki w ramach bliskiej rodziny, niedopuszczalne w świecie żydowskim a akceptowane nieraz w świecie pogańskim.
• Treść listu była pocieszająca dla adresatów, bowiem wielu próbowało wymusić na nich przyjęcie całości wymagań Przymierza, łącznie z obrzezaniem, wraz z przyjęciem chrześcijaństwa. To właśnie stało się zarzewiem sporu rozstrzygniętego przez wspomniany Sobór. Określone w liście zasady były znacznie bardziej liberalne niż postulowane przez wielu wymagania, trudne do przyjęcia przez pochodzących z pogaństwa chrześcijan. Miały one pozwolić zachować jedność całego kościoła, jednocześnie wychodząc naprzeciw żydowskiej wrażliwości.
• Niektóre manuskrypty zawierają werset 34 nieobecny w Biblii Tysiąclecia, brzmi on: „Ale Sylas postanowił tam pozostać; Juda zatem sam wrócił do Jerozolimy”. Nie wnosi on jednak zbyt wiele do orędzia tego fragmentu.
• Werset 53 przygotowuje już następny fragment, który ukaże przyczyny rozdzielenia się Pawła i Barnaby, tutaj jeszcze występujących razem.

Orędzie teologiczne 

• Całe wydarzenie Soboru zakorzenia się w żydowskim sposobie rozstrzygania sporów dotyczących interpretacji Tory, jednak to nie Sanhedryn, a Apostołowie dokonują rozstrzygnięcia spornej sprawy. W pewnym sensie ma ono charakter paradygmatu – wzoru, który odtwarza się w każdym wydarzeniu Soboru powszechnego.
• Widzimy tutaj hierarchiczną strukturę Kościoła opartą o autorytet Apostołów, któremu podlegają uczniowie w innych regionach.
• Charakterystycznym elementem jest przekonanie o współdziałaniu człowieka oraz Ducha Świętego, który prowadzi Kościół, co jest istotnym elementem teologii Dziejów Apostolskich. W wysłanym liście Apostołowie piszą: „Postanowiliśmy bowiem, Duch Święty i my”.
• Przekazane zalecenia mają charakter zachęty i stanowią raczej wymaganie i rozstrzygnięcie o charakterze dyscyplinarnym niż doktrynalnym. Służy ono zachowaniu jedności Kościoła. Łukasz podkreśla tę harmonię między wspólnotą Antiocheńską a Jerozolimską.
• Łukasz w swojej relacji prawdopodobnie przesuwa nieco wydarzenie Soboru w czasie, robi to dopasowując je do teologicznej koncepcji. Jest ona prawdziwa w znaczeniu biblijnym. Bez wątpienia wydarzenie to podtrzymuje możliwość rozwoju chrześcijaństwa wśród pogan, które stanowi pewien kolejny etap rozwoju Kościoła, który coraz bardziej się rozszerza jak to opisuje autor dzieła. Owo rozszerzenie jest realizacją woli Bożej dzięki działaniu Ducha Świętego oraz poddanych mu Apostołów. 

Ojcowie Kościoła

• Chryzostom: “Bo to się wydawało dobre dla Ducha Świętego i dla nas” Dlaczego dodali „i dla nas”? skoro „dla Ducha Świętego” było wystarczające? Ostatnie nie pozwala im myśleć, że pochodzi to od ludzi, podczas gdy poprzednie uczy ich, że oni także przyjęli (pogan), nawet jeśli oni (jako żydowska wspólnota) byli obrzezani. Musieli mówić do ludzi, którzy byli wciąż słabi. I obawiali się ich. Dlatego dodali także te słowa^[1].
• Cyryl Jerozolimski: Wyraźnie wskazali przez to, co napisali, że pomimo napisania dekretu przez ludzi będących apostołami, było to od Ducha Świętego i miało uniwersalny charakter. Barnaba i Paweł wzięli ten dekret i potwierdzili go wobec całego świata^[2]. 

Życie i nauczanie Kościoła

• Niewiele jest fragmentów tak mocno odzwierciedlających się w praktyce życia Kościoła jak ten rozważany dzisiaj. W jakimś sensie odniesieniem do niego jest każdy sobór powszechny i wydane przez niego postanowienie. Warto przypomnieć, że do dziś odbyło się ponad dwadzieścia soborów powszechnych. Podejmowane na nich rozstrzygnięcia miały różny charakter, ale zawsze Kościołowi towarzyszyło przekonanie o tym, że są one działaniem pod natchnieniem Ducha Świętego, który spełnia zapowiedzi dane przez Jezusa, prowadząc Kościół do pełni prawdy i umożliwiając zarówno swoisty postęp w sposobie rozumienia i wyrażania tej samej chrześcijańskiej wiary w toku dziejów, jak i odpowiadanie na wyzwania konkretnego czasu. Sobory te często miały charakter doktrynalny, ale także poruszały wiele kwestii dyscyplinarnych i duszpasterskich. Zawsze jednak, podobnie jak w wypadku Soboru Jerozolimskiego, istotną była troska o jedność Kościoła.
• Ostatnim Soborem powszechnym był sobór Watykański II (1962-1965). Jego postanowienia zawierały zarówno obszerny wykład o Kościele, stanowiły podstawę reformy liturgii, jak i obejmowały szereg dokumentów o charakterze refleksji duszpasterskiej.
• W odniesieniu do szczegółowej kwestii rozstrzygnięć podanych przez pismo opisane w analizowanym fragmencie i ich obowiązywania we współczesnych czasach wypowiedział się Sobór Florencki (1442 r.). Odpowiadając na pytanie o ich obowiązywanie stwierdził, że były one odpowiednie na czas rodzącego się Kościoła, by chrześcijanom o żydowskim i pogańskim pochodzeniu stworzyć przestrzeń wspólnych praktyk i zwyczajów, w ten sposób usuwając także przyczynę niezgody i pozwalając uniknąć podejrzeń o powrót do pogaństwa przez spożywanie mięsa ofiarnego. Uznano, że tam gdzie Żydzi nie stanowią już znaczącej części Kościoła, znika racja istnienia tego przepisu, a więc także ustaje jego obowiązywanie. 

Medytacja

Warto dziś na nowo uświadomić sobie apostolski wymiar Kościoła. Jest to jeden z jego  przymiotów, który wszyscy chrześcijanie wyznają w Credo – „wierzę w jeden, święty, powszechny i apostolski Kościół”. Choć poszczególne wyznania chrześcijańskie ten apostolski wymiar rozumieją nieraz nieco inaczej, to jednak nikt nie neguje, że Kościół wtedy tylko jest Kościołem, jeśli może się wykazać tym przymiotem. To na Apostołach Jezus zbudował swój Kościół. Odzwierciedla się to zarówno w hierarchicznej strukturze jak i przekazywaniu urzędu biskupa poprzez nałożenie rąk. Jednocześnie jak realizowane jest często w kolegialnym wymiarze niektórych działań, jak to widzimy właśnie podczas soboru. Ta struktura Kościoła odzwierciedla się w każdym pokoleniu.

Warto pomyśleć, czy potrafię w swoich biskupach dostrzec dzisiejszych Apostołów. Podobnie jak Piotr, Jakub czy Jan, niosą oni bagaż swoich życiowych doświadczeń, czasem ludzkich ułomności, ale jednocześnie powołani są przez Boga do dźwigania na swoich barkach z pomocą Ducha Świętego odpowiedzialności za wspólnotę Kościoła, jego jedność, ale także trwanie w nauce przekazywanej przez Apostołów i rozwijanej w toku dziejów. Formułowane dziś przez niektóre środowiska postulaty, dotyczące sposobu realizacji urzędu biskupiego lub próby cenzurowania biskupiego nauczania ze względu na poprawność polityczną nieraz zdają się pomijać ten zasadniczy wymiar pasterskiej odpowiedzialności, sprowadzając następców Apostołów jedynie do wymiaru administratorów Kościoła.

Choć Duch Święty niejednokrotnie wypowiadał się w dziejach Kościoła poprzez różne oddolne ruchy, np. monastycyzm, poprzez które prowadził Kościół w określonych czasach, to jednak do biskupów jako pasterzy należy rozeznanie tego działania, takich czy innych trendów i zjawisk religijnych, pojawiających się w Kościele, czy współczesnych nurtów myślowych i strzeżenia owczarni przed tym, w czym nie tylko przejawów działania Ducha Świętego nie widzą, ale też dostrzegają wręcz przejawy duchowych zagrożeń. Sprawa jedności Kościoła, o którą modlił się Jezus w J 17, która uwidacznia się w analizowanym dziś fragmencie, powinna być ważna także i dziś dla nas.

^[1] Francis Martin and Evan Smith, eds., Acts, Ancient Christian Commentary on Scripture (Downers Grove, IL: InterVarsity Press, 2006), 190–191; tłumaczenie własne z j. ang.

^[2] Francis Martin and Evan Smith, eds., Acts, Ancient Christian Commentary on Scripture (Downers Grove, IL: InterVarsity Press, 2006), 191; tłumaczenie własne z j. ang.