Dz 18,23 – 19,20: Duch Święty potwierdza ewangelizację znakami pełnymi mocy

Tekst w przekładzie Biblii Tysiąclecia

18,23 [Paweł pozostał w Antiochii] pewien czas i wyruszył, aby obejść kolejno krainę galacką i Frygię, umacniając wszystkich uczniów. 24 Pewien Żyd, imieniem Apollos, rodem z Aleksandrii, człowiek uczony i znający świetnie Pisma, przybył do Efezu. 25 Znał on już drogę Pańską, przemawiał z wielkim zapałem i nauczał dokładnie tego, co dotyczyło Jezusa, znając tylko chrzest Janowy. 26 Zaczął on odważnie przemawiać w synagodze. Gdy go Pryscylla i Akwila usłyszeli, zabrali go ze sobą i wyłożyli mu dokładnie drogę Bożą. A kiedy chciał wyruszyć do Achai, bracia napisali list do uczniów z poleceniem, aby go przyjęli. 27 Gdy przybył, pomagał bardzo za łaską [Bożą] tym, co uwierzyli. 28 Dzielnie uchylał twierdzenia Żydów, wykazując publicznie na podstawie Pism, że Jezus jest Mesjaszem.

19,1 Kiedy Apollos znajdował się w Koryncie, Paweł przeszedł okolice wyżej położone, przybył do Efezu i znalazł jakichś uczniów. 2 Zapytał ich: «Czy otrzymaliście Ducha Świętego, gdy przyjęliście wiarę?» A oni do niego: «Nawet nie słyszeliśmy, że istnieje Duch Święty». 3 «Jaki więc chrzest przyjęliście?» – zapytał. A oni odpowiedzieli: «Chrzest Janowy». 4 «Jan udzielał chrztu nawrócenia, przemawiając do ludu, aby uwierzyli w Tego, który za nim idzie, to jest w Jezusa» – powiedział Paweł. 5 Gdy to usłyszeli, przyjęli chrzest w imię Pana Jezusa. 6 A kiedy Paweł położył na nich ręce, Duch Święty zstąpił na nich. Mówili też językami i prorokowali. 7 Wszystkich ich było około dwunastu mężczyzn. 8 Następnie wszedł do synagogi i odważnie przemawiał przez trzy miesiące, rozprawiając i przekonując o królestwie Bożym. 9 Gdy jednak niektórzy opierali się i nie chcieli uwierzyć, bluźniąc wobec ludu przeciw drodze, odłączył się od nich i oddzielił uczniów, a rozprawiał codziennie w szkole niejakiego Tyrannosa. 10 Trwało to dwa lata, tak że wszyscy mieszkańcy Azji, Żydzi i Grecy, usłyszeli słowo Pańskie. 11 Bóg czynił też niezwykłe cuda przez ręce Pawła, 12 tak że nawet chusty i przepaski z jego ciała kładziono na chorych, a choroby ustępowały z nich i wychodziły złe duchy. 13 Ale i niektórzy wędrowni egzorcyści żydowscy spróbowali wzywać imienia Pana Jezusa nad opętanymi przez złego ducha. «Zaklinam was przez Pana Jezusa, którego głosi Paweł» – mówili. 14 Czyniło to siedmiu synów niejakiego Skewasa, arcykapłana żydowskiego. 15 Zły duch odpowiedział im: «Znam Jezusa i wiem o Pawle, a wy coście za jedni?» 16 I rzucił się na nich człowiek, w którym był zły duch, powalił wszystkich i pobił tak, że nadzy i poranieni uciekli z owego domu. 17 Dowiedzieli się o tym wszyscy Żydzi i Grecy, mieszkający w Efezie, i strach padł na wszystkich, i wysławiano imię Pana Jezusa. 18 Przychodziło też wielu tych, którzy uwierzyli, wyznając i ujawniając swoje uczynki. 19 I wielu też z tych, co uprawiali magię, poznosiło księgi i paliło je publicznie. Wartość ich obliczono na pięćdziesiąt tysięcy [drachm] w srebrze. 20 Tak rosło w potęgę i umacniało się słowo Pańskie.

Krytyka literacka

Kontekst i kompozycja

W Dz 18,23 rozpoczyna się opis trzeciej podróży misyjnej Pawła. Apostoł wyrusza drogą lądową, ponieważ jego pierwszym celem jest umocnienie w wierze uczniów należących do Kościołów w Azji Mniejszej, które zakładał podczas drugiej wyprawy misyjnej. Trasa przebiega według tego samego porządku co wcześniej: najpierw wspólnoty w Galacji, później we Frygii, a na końcu Efez (por. Dz 16,6). Ze stolicy prowincji Azji Mniejszej apostoł postanawia przeprawić się do Macedonii i Grecji.

Fragment 18,24 – 19,20 tworzą dwie sekcje: 18,24-28 oraz 19,1-20. Pierwsza stanowi opis działalności w Efezie i Achai pewnego Żyda z Antiochii o imieniu Apollos, który nie wiedząc o tym przygotował grunt pod ewangelizację Pawła opisaną w sekcji 19,1-12. Z kolei fragment 19,13-19 prezentuje żydowskich egzorcystów, którzy naśladując Pawła i uczniów w swoich praktykach próbowali korzystać z mocy imienia Jezusa Chrystusa. Ostatni werset w tej części, tj. Dz 19,20, to swoiste summarium, w którym św. Łukasz podkreśla pierwszorzędną rolę słowa Bożego (Ewangelii) w dziele ewangelizacji.

Orędzie teologiczne

Działalność Apollosa, Żyda z Aleksandrii, poprzedzająca misję Pawła, jest istotna z punktu widzenia obrony jego apostolatu (Paweł wielokrotnie musiał bronić swojej pozycji w Kościele wobec zarzutów, że w odróżnieniu od apostołów nie był bezpośrednim świadkiem chrztu, męki, śmierci i zmartwychwstania Jezusa Chrystusa – zob. 2 Kor 11,5; Ga 1,11 nn). Apollos bardzo dobrze znał treść Pism żydowskich i w oparciu o nie głosił w Efezie oraz w Achai nadejście ery mesjańskiej. Zaraz po nim do Efezu dotarł Paweł. Wydaje się, że Apollos wypełnił w relacji do niego tę samą funkcję, którą wcześniej wobec Jezusa realizował św. Jan Chrzciciel (Mk 1,4). Apollos głosił słowo Boże łącząc przesłanie Starego Testamentu z historią Jezusa z Nazaretu i wzywał do nawrócenia, a ci, którzy go słuchali uznawali się za grzeszników i przyjmowali chrzest Janowy (chrzest nawrócenia).

Paweł dotarł do Efezu po opuszczeniu go przez Apollosa (Dz 19,1-12). W czasach imperium rzymskiego Efez był jednym z największych i najpiękniejszych miast, a zarazem pełnił rolę stolicy prowincji Azji Mniejszej. Była to metropolia zróżnicowana pod względem kulturowym i religijnym. Warto dostrzec fakt, że cechą charakterystyczną działalności Pawła, potwierdzoną także podczas trzeciej wyprawy, była ewangelizacja w dużych miastach. Apostoł wiedział, że silne i liczebne wspólnoty chrześcijańskie, dodatkowo istniejące w miastach leżących przy szlakach handlowych, posiadają duży potencjał misyjny (zob. owoce świadectwa chrześcijan efeskich opisane w Dz 19,10). W Efezie Paweł spotkał „jakichś uczniów”, którzy „przyjęli wiarę”, ale nie mieli Ducha Świętego (19,2). Prawdopodobnie byli to słuchacze Apollosa albo zwolennicy Jana Chrzciciela. Według niektórych historyków oddziaływanie Jana Chrzciciela na świat żydowski wykraczało poza terytorium Palestyny i Syrii i obejmowało także diaspory zamieszkujące Azję Mniejszą. Paweł głosi im Ewangelię i udziela właściwego chrztu. Znakiem tego, że neofici stali się uczestnikami królestwa Bożego i otrzymali nową tożsamość dzieci Bożych, jest manifestacja Ducha Świętego (analogicznie do innych tego typu wydarzeń opisanych m.in. w Dz 2,4.8; 10,54).

Jedną z cech charakteryzujących działalność Pawła było głoszenie Ewangelii w synagogach. Również w Efezie apostoł przez trzy miesiące próbował przekonać Żydów do przejścia z drogi Prawa na chrześcijaństwo (por. 19,9). Św. Łukasz podkreśla, że centralnym motywem przepowiadania Pawła była tajemnica królestwa Bożego, które realizuje się w Jezusie Chrystusie. Apostoł dobrze znał nastroje i oczekiwania, które charakteryzowały judaizm w I wieku (zob. Łk 17,20). Tym, co stanowiło przeszkodę w przyjęciu wiary w Jezusa jako obiecanego Mesjasza, była Jego śmierć na krzyżu oraz doktryna o usprawiedliwieniu na podstawie wiary, a nie na podstawie uczynków Prawa (zob. Ga 2,16-21; 3,1). Misja Pawła wśród Żydów efeskich okazała się na tyle nieskuteczna, że apostoł chcąc ocalić Kościół, przeniósł się na dwa lata z synagogi do auli Tyrannosa. Prawdopodobnie był to chrześcijanin, który użyczał sali na spotkania, gdyż koszty wynajęcia pomieszczenia na tak długi czas z pewnością przewyższałyby możliwości młodego Kościoła. Warto zauważyć, że w jednym z tzw. tekstów zachodnich Dziejów Apostolskich znajduje się wzmianka, że Paweł korzystał z pomieszczeń Tyrannosa między godziną piątą a dziesiątą (11.00-16.00 naszego czasu). Oznacza to, że apostoł nauczał podczas tradycyjnej w tamtym czasie i kulturze południowej przerwy w pracy.

Działalności Pawła i uczniów w Azji Mniejszej towarzyszyły praktyki „wędrownych egzorcystów żydowskich”, którzy próbowali na sposób magiczny wykorzystać moc „imienia Pana Jezusa” (19,13). „Wzywanie imienia” należało do rytuału egzorcyzmu (por. Mk 9,38). Jednak, aby dokonać prawdziwego znaku lub egzorcyzmu w imię Jezusa, nie wystarczy znajomość formuły. Aby skorzystać z mocy, której Jezus Chrystus udziela w Kościele swoim uczniom, trzeba mieć wiarę i być z Nim w osobistej relacji. W innym przypadku działanie człowieka jest zwykłą magią albo zabobonem i stanowi duchowe zagrożenie dla tych, którzy uczestniczą w tego typu seansach.

Ojcowie Kościoła

Św. Jan Chryzostom, Homilia do Dziejów Apostolskich 20,4 (LG, t. 1, s. 1224)

„Nic bardziej zimnego od chrześcijanina, który nie troszczy się o zbawienie innych. Tutaj nie możesz wymawiać się ubóstwem: oskarży cię bowiem ta, która wrzuciła dwa pieniążki. Piotr mówił: «Złota i srebra nie mam». Także Paweł był tak niezasobny, że często odczuwał głód i brak koniecznego pożywienia. Nie możesz także wymawiać się niskim pochodzeniem; oni także wywodzili się z niższej warstwy i do niej należeli. Nie możesz tłumaczyć się brakiem wykształcenia; oni również go nie posiadali. Nie możesz wymawiać się chorobą; w takim samym położeniu był Tymoteusz, zapadając bardzo często na zdrowiu. Każdy może pomóc bliźniemu, byleby tylko zechciał wypełnić to, co do niego należy. Czyż nie widzicie, jak są potężne, piękne, strzeliste, harmonijne i wysokie te drzewa, które nie dają owoców? Gdybyśmy jednak mieli ogród, daleko bardziej wolelibyśmy jabłonie i owocujące oliwki niż tamte. Tamte bowiem sprawiają przyjemność, ale nie przynoszą pożytku, a jeśli nawet przynoszą, to niewielki. Takimi są ci, którzy troszczą się jedynie o siebie samych”.

Św. Beda Czcigodny, Komentarz do Dziejów Apostolskich (w: W. S. Kurtz, Dzieje Apostolskie, KKPŚ, Poznań 2020, s. 325)

„Oto Azja, która niedługo wcześniej była niegodna odwiedzin apostołów (16,6), teraz została uświęcona liczbą apostolską (dwanaście) i wsławiony pana darem proroctwa! Należy też zauważyć, że Duch Święty okazał znaki swego zstąpienia zarówno tutaj na dwunastu uczniów, jak i wcześniej na stu dwudziestu (Dz 1,15) (co stanowi liczbę 12 pomnożoną 10 razy). Sądzę, że poprzednie [objawienie miało miejsce] w Jerozolimie, a to w Efezie, który jest miastem greckim, żeby ukazać, że niezależnie od tego, czy wierzący pochodzi z Żydów, czy z pogan, [Duch] napełnia (…) tych, którzy przynależą do jedności katolickiego i apostolskiego Kościoła”.

Św. Augustyn, Trzecia mowa gwalferbitańska (LG, t. 2, s. 333)

„Wyznawajmy więc bez bojaźni, bracia, owszem głośmy Chrystusa za nas ukrzyżowanego. Głośmy Go nie trwożąc się, ale radując, nie wstydząc się, lecz chlubiąc się z Niego. Ten właśnie tytuł chwały dostrzegł św. Paweł Apostoł i wszystkim go zalecał. Znając wiele boskich i wspaniałych rzeczy, które głosił o Chrystusie, nie powiedział, iż chlubi się z tych zdumiewających cudów, jakie w Nim widzi, że On będąc Bogiem równym Ojcu stworzył świat, a będąc człowiekiem, jak my, rozkazywał temu światu. Oświadczył natomiast: «Co do mnie, nie daj Boże, bym się miał chlubić z czego innego, jak tylko z krzyża Pana naszego Jezusa Chrystusa»”.

Aktualizacja w życiu Kościoła

Katechizm Kościoła Katolickiego

KKK 856

Działalność misyjna wymaga pełnego szacunku dialogu z tymi, którzy jeszcze nie przyjmują Ewangelii. Wierzący mogą wyciągnąć dla siebie korzyść z tego dialogu, ucząc się lepiej poznawać „cokolwiek… z prawdy i łaski znajdowało się już u narodów, dzięki jakby ukrytej obecności Boga”. Jeśli głoszą oni Dobrą Nowinę tym, którzy jej nie znają, to chcą przez to umocnić, uzupełnić i pogłębić prawdę i dobro, jakich Bóg udzielił ludziom i narodom, a także oczyścić ich z błędu i zła „na chwałę Bożą, na zawstydzenie szatana i dla szczęścia człowieka”.

KKK 859

Jezus włącza Apostołów do swego posłania otrzymanego od Ojca: jak „Syn nie mógłby niczego czynić sam z siebie” (J 5,19.30), ale otrzymuje wszystko od Ojca, który Go posłał, tak ci, których Jezus posyła, nie mogą nic uczynić bez Niego, od którego otrzymali nakaz misyjny i moc do jego wypełnienia.

KKK 1963

Według tradycji chrześcijańskiej, Prawo święte, duchowe i dobre jest jeszcze niedoskonałe. Jak wychowawca pokazuje ono, co należy czynić, ale samo z siebie nie daje mocy, łaski Ducha, aby je wypełnić. Z powodu grzechu, którego nie może usunąć, pozostaje ono prawem niewoli. Według św. Pawła, jego zadaniem jest oskarżanie i ukazywanie grzechu, który tworzy „prawo pożądania” w sercu człowieka. Prawo pozostaje jednak pierwszym etapem na drodze do Królestwa. Przygotowuje ono i uzdalnia naród wybrany i każdego chrześcijanina do nawrócenia i do wiary w Boga Zbawiciela. Przekazuje nauczanie, które trwa wiecznie jako słowo Boże.

KKK 1964

Stare Prawo jest przygotowaniem do Ewangelii. „Prawo jest proroctwem i wychowawcą rzeczywistości, które miały przyjść”. Jest proroctwem i zapowiedzią dzieła wyzwolenia z grzechu, które wypełni się wraz z Chrystusem; dostarcza Nowemu Testamentowi obrazów, „typów” i symboli do wyrażenia życia według Ducha. Uzupełnieniem Prawa są wreszcie pouczenia ksiąg mądrościowych i prorockich, które ukierunkowują je na Nowe Przymierze i Królestwo niebieskie.

 KKK 2117

Wszystkie praktyki magii lub czarów, przez które dąży się do pozyskania tajemnych sił, by posługiwać się nimi i osiągać nadnaturalną władzę nad bliźnim – nawet w celu zapewnienia mu zdrowia – są w poważnej sprzeczności z cnotą religijności. Praktyki te należy potępić tym bardziej wtedy, gdy towarzyszy im intencja zaszkodzenia drugiemu człowiekowi lub uciekanie się do interwencji demonów. Jest również naganne noszenie amuletów. Spirytyzm często pociąga za sobą praktyki wróżbiarskie lub magiczne. Dlatego Kościół upomina wiernych, by wystrzegali się ich. Uciekanie się do tak zwanych tradycyjnych praktyk medycznych nie usprawiedliwia ani wzywania złych mocy, ani wykorzystywania łatwowierności drugiego człowieka.

Nauczanie papieży

Św. Jan Paweł II:

Zmartwychwstały Chrystus oświeca Apostołów, aby ich przepowiadanie było zrozumiałe oraz przekazywane w całości następnym pokoleniom; aby człowiek słuchając uwierzył, wierząc pokładał nadzieje, a żywiąc nadzieję, miłował (por. św. Augustyn, De catechizandis rudibus, 4,8). Przepowiadając Jezusa Chrystusa zmartwychwstałego, Kościół pragnie wskazywać wszystkim ludziom drogę nadziei oraz prowadzić ich na spotkanie z Chrystusem. (Komentarz do Ewangelii, Kraków 2011, s. 539)

Benedykt XVI:

„Apostoł [Paweł] wyjaśnia, w jaki sposób – doprawdy nieprzewidziany – pokój mesjański urzeczywistnił się w osobie Chrystusa i w Jego zbawczej tajemnicy. Tłumaczy to, pisząc jako więzień do wspólnoty chrześcijańskiej mieszkającej tu, w Efezie: „do świętych, którzy są w Efezie, i do wiernych w Chrystusie Jezusie” (Ef 1,1) – jak czytamy w nagłówku otwierającym List. Apostoł życzy im „łaski i pokoju od Boga, Ojca naszego, i Pana Jezusa Chrystusa” (por. Ef 1,2). „Łaska” jest mocą, która przemienia człowieka i świat; „pokój” to dojrzały owoc owej przemiany. Chrystus jest łaską, Chrystus jest pokojem. Paweł wie, że został posłany, by głosić „tajemnicę”, czyli Boży zamysł, który dopiero w pełni czasów urzeczywistnił się i objawił w Chrystusie, a mianowicie, że „poganie już są współdziedzicami i współczłonkami Ciała, i współuczestnikami obietnicy w Chrystusie Jezusie przez Ewangelię” (Ef 3,6). Owa „tajemnica” urzeczywistnia się na płaszczyźnie dziejowo-zbawczej w Kościele, w tym nowym Ludzie, w którym po zburzeniu dzielącego ich dawniej muru są zjednoczeni Żydzi i poganie”. (Homilia w czasie Mszy świętej w sanktuarium Meryem Ana Evì w Efezie, 29.11.2006 r.)

Franciszek:

Odnówmy naszą ufność w przepowiadanie słowa, opierającą się na przekonaniu, że to Bóg pragnie dotrzeć do innych przez kaznodzieję, i że to On rozciąga swą władzę dzięki ludzkiemu słowu. Św. Paweł mówi stanowczo o potrzebie przepowiadania, ponieważ Pan chciał dotrzeć do innych również dzięki naszemu słowu (por. Rz 10,14-17). Nasz Pan słowem zdobył serce ludzi. Przychodzili Go słuchać zewsząd (por. Mk 1,45). Pozostawali zdumieni, wchłaniając Jego naukę (por. Mk 6,2). Czuli, że przemawiał do nich jako mający władzę (por. Mk 1,27). Dzięki słowu Apostołowie, których ustanowił, „aby Mu towarzyszyli, by mógł wysyłać ich na głoszenie nauki” (Mk 3,14), przyciągnęli na łono Kościoła wszystkie narody (por. Mk 16,15.20). (Evangelii gaudium, 136)

Biblia w kulturze

Fot. Wikipedia

Eustache Le Sueur „Głoszenie św. Pawła w Efezie”/Wikipedia

Fot. Wikipedia

Vieira Lusitano „Św. Paweł”/Wikipedia

Pytania do modlitwy i refleksji

1. Zastanów się na czym polega twoje zaangażowanie w przekaz wiary i głoszenie Ewangelii w świecie? W jaki sposób wspierasz dzieło misyjne Kościoła?
2. Pomyśl czy nie pielęgnujesz w sobie uprzedzeń wobec innych ludzi oraz odmiennych kultur? Czy tkwienie w stereotypach nie powstrzymuje cię przed zaangażowaniem ewangelizacyjnym? W czym wyraża się twoje otwarcie na każdego człowieka? Oceń swoje słowa i myśli pod kątem ksenofobii.
3. W jakich wymiarach twojego życia jesteś podatny na przesądy i magię? Czy jesteś wolny od wiary w zabobony, horoskopy i przepowiednie?

Lektura pogłębiająca

• S. Fausti, Dzieje Apostolskie. Rozdziały 19-28, t. 3, Kraków 2017, s. 7-37.
• W.S. Kurtz, Dzieje Apostolskie, KKPŚ, Poznań 2020, s. 318-330.
• G. Ravasi, Biblia dla każdego, NT 2, Kielce 2007, s. 430-431.