Dz 5,17-42: Duch Święty – Moc i Mądrość Apostołów przed Sanhedrynem i wobec ludu Przymierza  

Tekst wg Biblii Tysiąclecia

17 Wówczas arcykapłan i wszyscy jego zwolennicy, należący do stronnictwa saduceuszów, pełni zazdrości 18 zatrzymali Apostołów i wtrącili ich do publicznego więzienia. 19 Ale w nocy anioł Pański otworzył bramy więzienia i wyprowadziwszy ich powiedział: 20 «Idźcie i głoście w świątyni ludowi wszystkie słowa tego życia!». 21 Usłyszawszy to weszli o świcie do świątyni i nauczali. Tymczasem arcykapłan i jego stronnicy zwołali Sanhedryn i całą starszyznę synów Izraela. Posłali do więzienia, aby ich przyprowadzono. 22 Lecz kiedy słudzy przyszli, nie znaleźli ich w więzieniu. Powrócili więc i oznajmili: 23 «Znaleźliśmy więzienie bardzo starannie zamknięte i strażników stojących przed drzwiami. Po otwarciu jednak nie znaleźliśmy wewnątrz nikogo». 24 Kiedy dowódca straży świątynnej i arcykapłani usłyszeli te słowa, nie mogli pojąć, co się z nimi stało. 25 Wtem nadszedł ktoś i oznajmił im: «Ci ludzie, których wtrąciliście do więzienia, znajdują się w świątyni i nauczają lud». 26 Wtedy dowódca straży poszedł ze sługami i przyprowadził ich, ale bez użycia siły, bo obawiali się ludu, by ich samych nie ukamienował. 27 Przyprowadziwszy ich stawili przed Sanhedrynem, a arcykapłan zapytał: 28 «Zakazaliśmy wam surowo, abyście nie nauczali w to imię, a oto napełniliście Jerozolimę waszą nauką i chcecie ściągnąć na nas krew tego Człowieka?» 29 «Trzeba bardziej słuchać Boga niż ludzi – odpowiedział Piotr i Apostołowie. 30 Bóg naszych ojców wskrzesił Jezusa, którego straciliście, zawiesiwszy na drzewie. 31 Bóg wywyższył Go na prawicę swoją jako Władcę i Zbawiciela, aby dać Izraelowi nawrócenie i odpuszczenie grzechów. 32 Dajemy temu świadectwo my właśnie oraz Duch Święty, którego Bóg udzielił tym, którzy Mu są posłuszni».

33 Gdy to usłyszeli, wpadli w gniew i chcieli ich zabić. 34 Lecz pewien faryzeusz, imieniem Gamaliel, uczony w Prawie i poważany przez cały lud, kazał na chwilę usunąć Apostołów i zabrał głos w Radzie: 35 «Mężowie izraelscy – przemówił do nich – zastanówcie się dobrze, co macie uczynić z tymi ludźmi. 36 Bo niedawno temu wystąpił Teodas, podając się za kogoś niezwykłego. Przyłączyło się do niego około czterystu ludzi, został on zabity, a wszyscy jego zwolennicy zostali rozproszeni i ślad po nich zaginął. 37 Potem podczas spisu ludności wystąpił Judasz Galilejczyk i pociągnął lud za sobą. Zginął sam i wszyscy jego zwolennicy zostali rozproszeni. 38 Więc i teraz wam mówię: Odstąpcie od tych ludzi i puśćcie ich! Jeżeli bowiem od ludzi pochodzi ta myśl czy sprawa, rozpadnie się, 39 a jeżeli rzeczywiście od Boga pochodzi, nie potraficie ich zniszczyć i może się czasem okazać, że walczycie z Bogiem». Usłuchali go. 40 A przywoławszy Apostołów kazali ich ubiczować i zabronili im przemawiać w imię Jezusa, a potem zwolnili. 41 A oni odchodzili sprzed Sanhedrynu i cieszyli się, że stali się godni cierpieć dla imienia [Jezusa]. 42 Nie przestawali też co dzień nauczać w świątyni i po domach i głosić Dobrą Nowinę o Jezusie Chrystusie.

Kontekst i kompozycja

Omawiana perykopa jest poprzedzona różnymi opisami życia i działania pierwotnego Kościoła: mamy świadectwo modlitwy wśród prześladowań i napełnienia Duchem modlących się (4,23-31), opis jednomyślności i miłości w hojności – również materialnej – (4,32-37) oraz przeciwny temu obraz Ananiasza i Safiry wraz z zaznaczeniem znaczenia roli Apostołów a w szczególności Piotra (5,1-11).

W kontekście poprzedzającym, rozważany fragment zawiera opis wielu znaków i cudów dokonywanych wobec ludu przez działanie Apostołów, ze szczególnym podkreśleniem uzdrowień poprzez oddziaływanie cienia Piotra (5,12-16).

Następnie czytelnik dowiaduje się o wyborze pierwszych siedmiu diakonów (6,1-7), jak również o działaniu, wystąpieniu przed Sanhedrynem i męczeńskiej śmierci Szczepana, jednego z owych siedmiu (6,8-7,60).

Perykopę 5,17-42 można podzielić w następujący sposób:

• Działania Sanhedrynu przeciw Apostołom
  • Uwięzienie przez stronnictwo saduceuszów oraz Arcykapłana – nie wymienia się jego imienia, ale najprawdopodobniej chodzi o urzędującego Kajfasza (5,17-18)
  • Cudowne uwolnienie wyrażone przez Łukasza jako spersonifikowane działanie Anioła Pańskiego (ἄγγελος δὲ Κυρίου) oraz następujące po nim wezwanie do głoszenia (5,19-20)
  • Kolejne nauczanie Apostołów w świątyni oraz dezorientacja straży i Sanhedrynu (5,21-25)
  • Pojmanie Apostołów i proces przed Sanhedrynem (5,26-28)
  • Przemowa Piotra (zasługuje na uwagę fakt przewodzenia przez niego Apostołom) składająca się z:
    • uznania wyższości Boga i potrzeby posłuszeństwa Jemu, a dopiero potem ludziom; w kulminacyjnym momencie wypowiedzi, podkreślającym ideę posłuszeństwa, Łukasz stosuje czasownik πειθαρχεῖν, który pochodzi z greki klasycznej i nadaje bogatsze i bardziej złożone znaczenie wyrażanej idei posłuszeństwa.
    • syntetycznego ujęcia pierwotnej chrystologii (5,30-32)
• Wystąpienie faryzeusza Gamaliela, zmierzające ku obronie Apostołów oraz głoszonej przez nich doktryny (5,33-42)

Orędzie teologiczne

1. Wszelkie zło ze strony przywódców religijnych, opisane w powyższym fragmencie, rozpoczęło się od zazdrości (w. 17); była w nich obecna chęć kontroli nad dobrem ludu. Czynienie cudów wśród ludzi przez Apostołów było dla nich czymś niepojętym. Religijne autorytety przeszkadzają dobru innych tylko ze względu na możliwość utraty prestiżu i uznania. Zawiść jawi się tu jako niewłaściwe spoglądanie na dobro tylko dlatego, że zostało dokonane przez kogoś innego. Dobro jest w stanie ujawnić wszelką zazdrość poprzez zdjęcie maski z tego co jest pod nią ukryte. Właściwym jest służebne podejście do władzy, które to jednak uwzględnia pokorne przyznanie pochodzenia dobra tylko od samego Boga.
2. Apostołowie zostali uwolnieni z więzienia, aby głosić i być godnymi świadkami, pomimo że właśnie z tego powodu ich uwięziono. Nie chodziło o prywatną korzyść Apostołów, ponieważ ich wolność ma swój cel w służbie Słowu. Jest to posługa Prawdzie w osobie Jezusa Chrystusa oraz życie i głoszenie wolności od grzechu i śmierci. Bycie świadkiem Światła, które nadchodzi o poranku do świątyni, jest symbolem zmartwychwstania. To działanie przeciwko kłamstwu władzy chcącej ich pozbawić życia. Wiara w Jezusa to życie w pełni wolności i człowieczeństwa.
3. Odnalezienie pustego więzienia w jasny sposób odnosi się do wydarzenia zmartwychwstania, użyto tutaj nawet tych samych słów. Słudzy potwierdzają niemożliwą do przyjęcia wersję wydarzeń. Kapłani mają dwa wyjścia, jednak żadnego z nich nie akceptują:

• pierwsze to brak Apostołów w więzieniu, ale nie mogą stwierdzić, że stało się to za sprawą działania nadprzyrodzonego – musiałoby to prowadzić do uwierzenia im;
• drugie to brak możliwości zanegowania zniknięcia w niezwykły sposób, ponieważ strażnicy są świadkami, że Apostołowie nie uciekli;

Jedynym logicznym wyjściem z tej sytuacji jest uwierzenie głoszonemu przez Apostołów orędziu. Jednak prawda rozmija się z interesem saduceuszy, ci więc udają, że nie istnieje, trwają przy swoim. Należy kierować się takim spojrzeniem, aby widzieć rzeczywistość bez zakłamania. Sztywność starych schematów działania musi ustąpić nowości Jezusa Chrystusa. Działanie Ducha Świętego w Kościele jest czynnikiem, dla którego nie ma rzeczy niemożliwych, trzeba tylko zmienić sposób myślenia i postrzegania. Nie są istotne moje własne idee, a Bóg i jego Słowo, które wymaga głoszenia.

4. Odpowiedź Piotra i Apostołów na zarzuty Sanhedrynu jest w swej istocie celnym „atakiem”, a nie obroną. Stwierdzenie, że „Trzeba bardziej słuchać Boga niż ludzi” burzy wszelkie zapędy członków Wysokiej Rady. Nie mogą się z nim nie zgodzić. Oparcie posłuszeństwa tylko na władzy ludzi nie prowadzi do niczego dobrego, a jedynie do jego gorączkowego zachowania poprzez manipulacje czy wojny, pozbywanie się przeciwników; jest to władza urojona. Słuchanie Boga, posłuszeństwo Jemu, to wejrzenie w głos sumienia i kierowanie się nim w wolności dziecka Bożego. Nikt nie może nakazać czegoś sprzecznego z sumieniem człowieka. Bóg przemawia do Apostołów w ich sumieniach, aby głosili prawdę o Dobrej Nowinie wszystkim bez wyjątku, nawet tym, którzy chcą ich więzić. Jest to prawda uniwersalna, która przyjęta wnętrzem człowieka daje pewność bycia posłusznym samemu Słowu Boga i faktom związanym z dziełem odkupienia. Posłuszeństwo Bogu to szerzenie miłości objawionej w Jezusie Chrystusie.
5. Stanięcie Gamaliela w obronie Apostołów jest ciekawym przykładem obecności osoby uczciwej i szlachetnej nawet wśród częściowo zakłamanej społeczności nauczycieli żydowskich. Jest on osobą, która dostrzega plan Boży w nieustępliwości uczniów Jezusa. Kładzie on akcent na teraźniejszość. Nie chce żyć przeszłością. Działanie Boga obecne jest w tym co ciągle nowe, codziennie rodzące się na nowo. Orędzie wypowiedzi Gamaliela skupia się na aktualności tego, czego jest świadkiem. Ludzkie dzieła rozpoczynają się i same się kończą. Dzieła Boże trwają, nie potrzebują naszej obrony. Trzeba uważać, żeby i dziś nie próbować walcząc u boku Boga, w rzeczywistości być przeciwko niemu, traktując Go jako talizman. Ślepy konserwatyzm jest trwaniem przy skostniałych, martwych bożkach. Odwrócenie od nich prowadzi do żywego realizmu teraźniejszości, na wzór przenikliwego spojrzenia faryzeusza Gamaliela.

Ojcowie Kościoła

Beda Czcigodny, Komentarz do Dziejów Apostolskich, Rozdział V

«Dlatego też saduceusze, których nazwa oznacza „sprawiedliwi” (…) zaprzeczali zmartwychwstaniu ciała, twierdząc, że dusza umiera z ciałem. Nie wierzyli w istnienie Aniołów, czy duchów, (…) odrzucali nauczanie proroków. W sposób szczególny popierali też przełożonych [ludu] co do prześladowania Apostołów, czyniąc to bez wątpienia przez zazdrość. Tamci bowiem z wielką mocą i poprzez cudowne znaki składali świadectwo o zmartwychwstaniu Pana naszego Jezusa Chrystusa.» (5,17)

«Dlaczego to niedowiarku (…) szaleństwo, które cię zaślepia, zmusza cię do głoszenia, że Pan został zabrany z grobu i wyniesiony przez Apostołów? Powiedz, proszę, przez kogo – jak twierdzisz – to ci sami Apostołowie zostali wykradzeni z twojego pustego więzienia?» (5,22)

«Również w tych okolicznościach nie chcieli dać wiary. Wrodzona niegodziwość czyni zatwardziałym serce nawet wtedy, gdy ewidentne są znaki.» (5,24)

Leon Wielki, Kazanie I o Narodzeniu Pańskim, 1-3

«Poznaj swoją godność, chrześcijaninie! Stałeś się uczestnikiem Boskiej natury, porzuć więc wyrodne obyczaje dawnego upodlenia i już do nich nie powracaj. Pomnij, jakiej to Głowy i jakiego Ciała jesteś członkiem. Pamiętaj, że zostałeś wydarty mocom ciemności i przeniesiony do światła i królestwa Bożego.

Przez chrzest stałeś się przybytkiem Ducha Świętego, nie wypędzaj Go więc z twego serca przez niegodne życie, nie oddawaj się ponownie w niewolę szatana, bo twoją ceną jest Krew Chrystusa.»

Kultura i sztuka

Ilustracja starożytnej żydowskiej rady Sanhedrynu, fot. Wikipedia

Philip Galle, Maarten van Heemskerck , fot. Wikipedia

rabin Gamaliel, autor nieznany,  fot. Wikipedia

Aktualizacja w życiu Kościoła

Konstytucja dogmatyczna o Objawieniu Bożym, Rozdział II, 8

«Tradycja ta pochodząca od Apostołów rozwija się w Kościele pod opieką Ducha Świętego. Wzrasta bowiem zrozumienie zarówno przekazanych spraw jak i słów (…) dzięki przepowiadaniu tych, co wraz z sukcesją biskupią otrzymali niezawodny charyzmat prawdy.»

KKK 429

«Z tego przenikniętego miłością poznania Chrystusa rodzi się pragnienie głoszenia Go, „ewangelizowania” i prowadzenia innych do „tak” wiary w Jezusa Chrystusa. Równocześnie jednak daje się odczuć potrzeba coraz lepszego poznania tej wiary. (…)»

KKK 571

«Misterium Paschalne Krzyża i Zmartwychwstania Chrystusa znajduje się w centrum Dobrej Nowiny, którą Apostołowie, a za nimi Kościół, powinni głosić światu. Zbawczy zamysł Boga wypełnił się „raz jeden” (Hbr 9, 26) przez odkupieńczą śmierć Jego Syna Jezusa Chrystusa.»

Jan Paweł II, Adhortacja apostolska „Christifideles laici”, 8

«Kościół wie, że Chrystus go posłał jako „znak i narzędzie wewnętrznego zjednoczenia z Bogiem i jedności całego rodzaju ludzkiego”. Dlatego ludzkość mimo wszystko może i musi mieć nadzieję. Żywa Ewangelia w osobie Jezusa Chrystusa jest radosną „nowiną”, którą Kościół codziennie przepowiada i której daje świadectwo wobec wszystkich ludzi. W tym przepowiadaniu i w tym świadectwie świeccy pełnią nie tylko właściwą i niezastąpioną rolę. Za ich pośrednictwem Kościół Chrystusowy jest obecny w różnorodnych sektorach świata, jako znak oraz źródło nadziei i miłości.»

Pytania do modlitwy i refleksji

1. W jaki sposób w moim życiu działam dla dobra społeczeństwa, wspólnoty Kościoła?
2. Jakimi czynami świadczę wobec otoczenia, że jestem chrześcijaninem?
3. Dlaczego przedkładam posłuszeństwo Bogu nad posłuszeństwo ludziom?

Bibliografia

– S. Fausti, Dzieje Apostolskie: komentarz duchowy. T. 1, Rozdziały 1-9, Kraków 2015, str. 263-304.

– E. Dąbrowski, Dzieje Apostolskie: wstęp, przekład z oryginału, komentarz, Poznań 2008, str. 266-272.