Działalność charytatywna Kościoła w Polsce

Okres świąteczny jest zawsze czasem szczególnej pamięci o osobach potrzebujących. Posługa charytatywna (caritas) stanowi część podstawowej misji Kościoła (diakonii) oraz działalności społecznej Kościoła. Kościół katolicki jest największą w Polsce – po strukturach państwa – organizacją świadczącą pomoc potrzebującym.

Działalność charytatywna w ramach Kościoła w Polsce jest realizowana na kilku poziomach: instytucji diecezjalnych, w tym przede wszystkim Caritas, zakonów, wspólnot parafialnych oraz ruchów, stowarzyszeń i fundacji. Największą jest Caritas Polska i Caritas diecezjalne (w 44 diecezjach). Zakony prowadzą 834 instytucje i placówki charytatywne, z czego żeńskie 410, a męskie – 434. Działalności instytucjonalnej Kościoła towarzyszy mniej sformalizowana praca charytatywna realizowana we wspólnotach i ruchach apostolskich.

Praca charytatywna prowadzona jest także w większości spośród 10 tys. 382 polskich parafii. Jak podaje Instytut Statystyki Kościoła Katolickiego, realizuje ją 3 tys. 250 parafialnych zespołów Caritas oraz wiele innych parafialnych organizacji bądź wspólnot. W około 7 tys. organizacji parafialnych, które prowadza posługę na rzecz potrzebujących działa pod pół miliona osób. Na rzecz osób ubogich pracuje 31, 5 % grup i wspólnot parafialnych, na rzecz osób niepełnosprawnych – 24, 2 %, na rzecz wychodzących z uzależnienia i ich rodzin – 19, 9 %, na rzecz osób nieuleczalnie chorych – 18, 1 %, na rzecz bezrobotnych 14, 3 %, na rzecz ofiar przemocy 14, 2 % i na rzecz wychodzących z więzień – 3, 4 %.

Instytucje kościelne prowadzą w Polsce m. in.:

Dla osób starszych – 169 domów pomocy społecznej, 9 domów dziennego pobytu, 40 klubów seniora.

Dla chorych i nieuleczalnie chorych – 11 szpitali, 39 hospicjów stacjonarnych i 61 hospicjów domowych, 100 stacji opieki Caritas, 42 zakłady opiekuńczo-lecznicze dla dorosłych, 11 przychodni i ośrodków zdrowia.

Dla osób niepełnosprawnych – 136 wypożyczalni sprzętu rehabilitacyjnego, 10 ośrodków rehabilitacyjnych, 102 warsztatów terapii zajęciowej, 48 środowiskowych domów samopomocy, 9 domów dziennego pobytu, 18 zakładów aktywności zawodowej.
Dla dzieci – 59 domów dziecka, 6 zakładów opiekuńczo-leczniczych, 120 placówek opiekuńczo-wychowawczych dla dzieci i młodzieży specjalnej troski, sierot naturalnych i społecznych, 212 świetlic terapeutycznych.

Dla rodzin – 117 specjalistycznych poradni rodzinnych, 29 poradni rejonowych, 2 tys. 334 rodzinnych poradni parafialnych, 28 ośrodków pomocy rodzinie, 10 ośrodków wsparcia dla ofiar przemocy, 13 ośrodków adopcyjno-opiekuńczych.

Dla samotnych matek – 15 domów samotnej matki, 10 domów dla matek z małoletnimi dziećmi, a dla dzieci porzuconych po urodzeniu – 98 okien życia.

Dla bezdomnych i ubogich – 286 punktów wydawania odzieży, 887 punktów wydawania żywności, 75 stołówek, 61 schronisk, 4 przytuliska i 8 hosteli.

Dla bezrobotnych – 8 centrów aktywizacji, 12 klubów integracji społecznej, 20 spółdzielni socjalnych.

Dla migrantów i uchodźców – 6 centrów pomocy migrantom i uchodźcom, 2 domy dla repatriantów.

Zakony żeńskie (dzieła charytatywne)

Zakony żeńskie prowadzą w sumie 410 dzieł charytatywnych, z czego m. in. 2 szpitale, 3 hospicja, 25 gabinetów lekarskich i terapeutycznych, 28 zakładów opiekuńczo-leczniczych dla dorosłych, 71 domów pomocy społecznej dla dorosłych i 28 prywatnych domów opieki, 2 domy dziennego pobytu, 7 placówek całodziennej opieki dla niepełnosprawnych, 6 zakładów rehabilitacyjnych, 8 punktów poradnictwa i 9 warsztatów terapii zajęciowej.

Dla dzieci – 41 domów pomocy społecznej, 5 zakładów opiekuńczo-leczniczych. 10 domów dla matek z małoletnimi dziećmi, 120 placówek opiekuńczo-wychowawczych dla dzieci i młodzieży specjalnej troski, sierot naturalnych i społecznych.

Dla bezdomnych – 5 hosteli i 2 przytuliska oraz 2 domy dla wychodzących z bezdomności, 80 stołówek dla biednych i 95 punktów wydawania żywności.

Żeńskie zgromadzenia prowadzą również 38 okien życia.

Ponadto zakony żeńskie prowadzą 39 grup w ramach duszpasterstwa więziennego, w których zaangażowanych jest 51 sióstr; 23 grupy zaangażowane w duszpasterstwo na rzecz ofiar współczesnego niewolnictwa (głównie dotyczy ono kobiet i nierzadko jest związane z przymuszaniem do nierządu) oraz prowadzą 109 kół Caritas.

Siostry z niemal wszystkich zakonów bardzo silnie zaangażowały się w pomoc najbardziej potrzebującym w okresie pandemii. W świetle raportu opublikowanego przez Konsultę Zgromadzeń Żeńskich w końcu kwietnia 2020 r. w związku z brakami personalnymi spowodowanymi epidemią w szpitalach zaangażowały się dodatkowo – 63 siostry , w hospicjach – 6 sióstr, w DPS lub ZOL samorządowych czy w ośrodkach Caritas – 69 sióstr, w prowadzonych przez zgromadzenia zakonne DPS, ZOL-ach jako dodatkowy personel – 207 sióstr, a w innych w placówkach opiekuńczo-wychowawczych – 32 siostry. Ponadto 1137 sióstr zaangażowało się w szycie maseczek i fartuchów. Zgromadzenia zakupywały również pościel, koce, materace i rękawiczki dla szpitali, DPS-ów i ZOL-i.

Ponadto ponad 300 sióstr podjęło się w tym okresie robienia zakupów dla osób samotnych i starszych, przygotowywania prowiantów i ciepłych posiłków oraz opieki nad rodzinami w czasie kwarantanny, a także prowadzenia rozmów telefonicznych podnoszących na duchu.

Zakony męskie (dzieła charytatywne)

Prowadzą w sumie 434 dzieła charytatywne, z czego 7 szpitali – 12 hospicjów, 78 ośrodków opieki Caritas, 27 domów pomocy społecznej i zakładów specjalnych, 16 przychodni i ośrodków zdrowia, 28 ośrodków pomocy rodzinie, 69 poradni psychologiczno-pedagogicznych, 112 świetlic dla dzieci ubogich i z rodzin zagrożonych, 28 warsztatów terapii zajęciowej dla niepełnosprawnych, 6 aptek, 14 ośrodków ziołolecznictwa, 3 ośrodki rehabilitacyjne, 11 domów dziecka, 14 ośrodków terapii dla osób uzależnionych, 50 kuchni dla ubogich, 9 schronisk lub noclegowni dla bezdomnych, 3 hostele dla osób uzależnionych , 15 mieszkań chronionych dla mężczyzn. Ponadto przy parafiach zakonnych działają 354 zespoły charytatywne.

Caritas Polska i Caritas Diecezjalne

Caritas Polska, wraz z 44 Caritas diecezjalnymi tworzy największą w Polsce organizację dobroczynną. Ta jedyna w swoim rodzaju sieć prowadzi działalność na wielu polach, od niesienia pomocy osobom ubogim, chorym, niepełnosprawnym, przez wspieranie rozwoju dzieci i młodzieży, po podejmowanie interwencji humanitarnych w krajach dotkniętych skutkami wojen i klęsk żywiołowych. Caritas Polska pełni w tej sieci rolę koordynatora wielu projektów ogólnokrajowych, a także inicjuje i realizuje przy wsparciu Caritas diecezjalnych szereg programów zagranicznych. Organizacja nawiązuje do przedwojennych tradycji kościelnej działalności charytatywnej; w tym roku obchodziła swoje 30-lecie. 17 maja 1989 r. została uchwalona Ustawa o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczpospolitej Polskiej, na podstawie której 10 października 1990 r. Konferencja Episkopatu Polski powołała organizację pod nazwą Caritas Polska – duszpasterską instytucję charytatywną Kościoła Katolickiego w Polsce, której celem jest kościelna posługa miłosierdzia realizowana w zakresie potrzeb duchowych i materialnych człowieka. Dyrektora Caritas Polska powołuje KEP; od 2017 r. tę funkcję pełni ks. Marcin Iżycki. Organizacja jest częścią sieci Caritas Internationalis i Caritas Europa.

Wolontariat Caritas

Dzięki blisko 90 tys. wolontariuszy Caritas może realizować projekty pomocowe na ogromną skalę. W 2 tys. 628 Szkolnych Kołach Caritas (SKC) działa 55 tys. 560 uczniów. Wspierani przez opiekunów SKC angażują się w akcje charytatywne (np. zbiórki żywności), prowadzą korepetycje dla młodszych kolegów, pomagają seniorom, włączają się w lokalne inicjatywy społeczne i ekologiczne. W ciągu ostatnich 2 lat powołano 398 nowych Szkolnych Kół Caritas.

W 3 tys. 250 Parafialnych Zespołach Caritas działa 30 tys. 55 wolontariuszy. PZC należą do najstarszych form organizacji wolontariatu w Caritas. Wywodzą się często z parafialnych zespołów charytatywnych. Do PZC należą głównie osoby dorosłe, które uczestniczą w projektach Caritas diecezjalnych, poświęcają swój czas potrzebującym. Działania PZC wspierają osoby nazywane w różnych diecezjach liderami, przewodniczącymi lub prezesami. W ciągu ostatnich 2 lat powołano 154 nowe Parafialne Zespoły Caritas.

W Polsce działa także 38 Centrów Wolontariatu Caritas. Współpracują one z 2 tys. 798 wolontariuszami w wieku od 11 do 80 lat. Wolontariusze CWC organizują akcje diecezjalne i ogólnopolskie. Pomagają pracownikom Caritas, np. w placówkach wsparcia dziennego i hospicjach, robią zakupy seniorom, organizują animacje dla dzieci, udzielają korepetycji. Uczestniczą w wolontariacie akcyjnym, w zbiórkach i innych wydarzeniach organizowanych przez Caritas. Utrzymują kontakt z podopiecznymi.

CWC szkolą i integrują wolontariuszy, odgrywają rolę pośredników wolontariatu, pomagają poszczególnym placówkom Caritas znaleźć osoby, które mogłyby poświęcić swój czas na pomaganie innym.

Pomoc rodzinie i dzieciom

Najstarszym kontynuowanym do dziś programem Caritas Polska jest zapoczątkowane w 1994 r. Wigilijne Dzieło Pomocy Dzieciom. Wigilijna świeca, zapalana co roku w wielu polskich domach, stała się symbolem Caritas. Dzięki jej dystrybucji w polskich parafiach w okresie adwentu, organizacja pozyskuje środki na sfinansowanie wakacyjnego wypoczynku najmłodszych, a także na bezpłatne posiłki, stypendia oraz wsparcie dzieci w rehabilitacji i leczeniu. Od blisko 20 lat akcja ma charakter ekumeniczny. Obecnie jest prowadzona przez Caritas wspólnie z Diakonią Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego, Diakonią Kościoła Ewangelicko-Reformowanego oraz Prawosławnym Ośrodkiem Miłosierdzia Eleos. Od początku nawiązuje do idei pustego miejsca przy stole. Światło świecy przypomina Polakom, że na naszą pomoc czekają ci, którzy nas potrzebują.

Wakacyjna Akcja Caritas, finansowana dzięki m.in. Wigilijnemu Dziełu Pomocy Dzieciom, polega na organizacji w czasie wolnym od zajęć szkolnych wypoczynku dla dzieci z rodzin potrzebujących wsparcia. W 2019 r. z tej formy pomocy skorzystało 25 tys. dzieci z Polski oraz ponad 1,8 tys. dzieci polonijnych z Białorusi, Ukrainy, Litwy i Gruzji. W roku 2020, z uwagi na pandemię, organizowano głównie krótkie wyjazdy do ośrodków kolonijnych Caritas ulokowanych w małych miejscowościach, z dala od zgiełku i tłumów oraz półkolonie w świetlicach Caritas – wzięło w nich udział ok. 6 tys. dzieci.

Ok. 10,5 tys. paczek dla dzieci i młodzieży przygotowała Caritas Polska z okazji tegorocznego Dnia Dziecka. W ogólnopolską akcję „Pudełko szczęścia” zaangażowały się niemal wszystkie Caritas diecezjalne – podopieczni prowadzonych przez nie placówek otrzymali słodycze, książki, gry i zabawki.

Oprócz organizowania akcji przynoszących najmłodszym wytchnienie od codziennych obowiązków, Caritas wspiera ich na co dzień w ich edukacji i rozwijaniu zainteresowań. Program „Tornister Pełen Uśmiechów” ma na celu zwiększenie szans edukacyjnych uczniów z mniej zamożnych rodzin. Starają się o to Caritas diecezjalne, które wśród parafian oraz partnerów instytucjonalnych pozyskują środki finansowe i gotowe wyprawki szkolne. Dzięki ofiarności darczyńców każdego roku tysiące dzieci otrzymują kolorowe, wypełnione przyborami plecaki bądź tornistry. W tym roku akcja została rozszerzona o zakup laptopów, które pomogą w nauce online. W sprzęt komputerowy zostały wyposażone świetlice, kluby i domy dziecka prowadzone lub wspierane przez Caritas diecezjalne. Laptopy mają służyć do odrabiania lekcji i nauki podczas zajęć w placówkach, a w momencie przejścia na nauczanie zdalne mogą być wypożyczane do domów podopiecznych. W ramach akcji przekazano w dwóch turach 381 przenośnych komputerów.

W roku szkolnym 2019/2020 kontynuowane były cykliczne programy stypendialne Caritas Polska. W ramach programu „Skrzydła” rozdysponowano 245 stypendiów po 1500 zł, a w ramach programu „Dwa Talenty” – 159 stypendiów po 2000 zł (w obu przypadkach są to kwoty na cały rok szkolny). Dla podopiecznych funduszu stypendialnego zorganizowano spotkania o charakterze motywacyjno-inspiracyjnym; dzieci odwiedziły siedziby firm Generali, Mastercard i Carrefour, gdzie miały okazję spotkać się z kadrą zarządzającą i pracownikami, porozmawiać o rozwoju osobistym i zawodowym.

Od czerwca 2019 roku Caritas Polska realizuje ogólnopolski projekt „Czas na Młodzież 2019”, którego celem jest podniesienie poziomu kompetencji społecznych młodych ludzi, a w rezultacie zwiększenie ich szans na rynku pracy. Adresaci projektu to tysiąc młodych osób w wieku 15–29 lat z diecezji siedleckiej, zamojsko-lubaczowskiej, bielsko-żywieckiej, archidiecezji szczecińsko-kamieńskiej, łódzkiej i gnieźnieńskiej a także z Warszawy. Młodzież bierze udział w warsztatach i szkoleniach, tworzy i realizuje projekty społeczne według własnego pomysłu, doskonali kompetencje społeczne w różnych dziedzinach, w tym m. in. umiejętność pracy w grupie, przewodzenia innym i motywowania ich, wypracowywania kompromisów czy przyjmowania konstruktywnej krytyki. Chodzi o to, by uczestnicy projektu stali się pewnymi swoich mocnych stron ludźmi, którzy umieją dostrzegać problemy wokół siebie i odpowiadać na nie mądrym, dobrym i przemyślanym działaniem. Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach „Osi priorytetowej I. Osoby młode na rynku pracy, Działania 1.4 Młodzież solidarna” w działaniu w ramach Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój 2014–2020. Partnerem wiodącym jest gdańskie Stowarzyszenie Morena.

Poprzez poszczególne akcje i programy Caritas Polska wspiera działania Caritas diecezjalnych, które prowadzą szereg placówek o różnych profilach, świadczących codzienną pomoc dzieciom i ich opiekunom. W całym kraju działa blisko 100 świetlic Caritas oraz kilkadziesiąt domów samotnej matki, schronisk przyjmujących ofiary przemocy domowej i domów dziecka.

Osoby niepełnosprawne i chore

Caritas diecezjalne w Polsce prowadzą dla osób niepełnosprawnych 63 warsztaty terapii zajęciowej (ok. 2500 uczestników), 47 środowiskowych domów samopomocy (ok. 1500 podopiecznych) oraz 8 zakładów aktywności zawodowej (zatrudnionych ponad 300 osób niepełnosprawnych). Ich podopieczni otrzymują specjalistyczną pomoc, a dzięki różnorodnym zajęciom, w których uczestniczą, stają się bardziej aktywni w życiu zawodowym i społecznym. Caritas Polska promuje dorobek artystyczny podopiecznych WTZ urządzając kiermasze ich rękodzieła, organizuje też szkolenia dla kadry. W związku z pogarszającą się sytuacją epidemiczną w kraju część wojewodów podjęła decyzję o zawieszeniu działalności placówek terapeutycznych dla osób niepełnosprawnych. Mimo zamknięcia placówek terapeuci cały czas pozostają w kontakcie z podopiecznymi niosąc im wsparcie w formie zdalnej.
Z myślą o osobach chorych i niepełnosprawnych Caritas diecezjalne prowadzą w całej Polsce ponad 100 stacji opieki Caritas. Zapewniają one szeroki dostęp do świadczeń pielęgniarskich oraz pomocy socjalnej. Pacjenci mają również możliwość wypożyczenia sprzętu medyczno-rehabilitacyjnego. Dla potrzebujących specjalistycznej pomocy działają ośrodki rehabilitacyjne oferujące dzienną lub całodobową opiekę, 11 zakładów opiekuńczo-leczniczych przyjmujących przewlekle chorych i hospicja zapewniające opiekę paliatywną.

Serwis charytatywny UratujeCie.pl i program „Sprawa dla reportera”

„Uratuję Cię” to połączenie serwisu zbiórek internetowych z integracją społeczną polegającą na współdziałaniu osób prywatnych, biznesu i instytucji na rzecz potrzebujących. Program wystartował w kwietniu 2019 roku i zastąpił działający od kwietnia 2015 r. serwis pomagam.caritas.pl. Z pomocy darczyńców serwisu UratujeCie.pl mogą korzystać osoby będące w trudnej sytuacji życiowej, chore, ubogie, aktywnie poszukujące wsparcia, które wyczerpały możliwości uzyskania dofinansowania ze środków publicznych.

W latach 2019–2020 zrealizowano z sukcesem 44 zbiórki, głównie na sfinansowanie leczenia i rehabilitacji, które nie są refundowane przez NFZ, ale także na zakup sprzętu do rehabilitacji oraz na poprawę warunków bytowych, np. odbudowy domów po pożarach lub dostosowanie pomieszczeń dla osób niepełnosprawnych. Dzięki wsparciu darczyńców od początku 2019 roku uzbierano ponad 2 030 000 zł.

Caritas Polska organizuje zbiórki środków na leczenie osób ubogich i będących w trudnej sytuacji życiowej także dzięki współpracy z programem TVP 2 „Sprawa dla reportera”. Widzowie mogą wesprzeć potrzebujących, których dramatyczne historie są prezentowane w programie, wysyłając charytatywne SMS-y. Od początku 2019 roku dla 53 bohaterów „Sprawy dla reportera” zebrano ponad 8 130 000 zł.

Osoby starsze

Wychodząc naprzeciw potrzebom seniorów, Caritas diecezjalne prowadzą różnego typu placówki świadczące im pomoc, w tym ponad 20 domów pomocy społecznej (dziennych, całodobowych, rodzinnych) z których korzysta rocznie ok. 1000 osób oraz ok. 40 klubów seniora i świetlic parafialnych, do których uczęszcza rocznie blisko 1,9 tys. osób. We współpracy z Caritas diecezjalnymi szereg programów senioralnych prowadzi Caritas Polska.

Karta „Na codzienne zakupy” to program pomocy charytatywnej dla osób w wieku 60+. Jest realizowany od 2018 r., a liczba jego beneficjentów wciąż rośnie. W 2018 roku w uczestniczyło w nim 5 tys. seniorów, w 2019 roku 7,5 tys. seniorów, w 2020 z kart „Na codzienne zakupy” korzysta ponad 10 tys. seniorów. Głównym elementem programu są elektroniczne karty przedpłacone, które umożliwiają zapłatę za zakupy w sieci sklepów Biedronka. Miesięczna wartość doładowania na karcie wynosi 150 lub 100 zł, z karty można korzystać przez 10 miesięcy. Celem programu jest wymierna, regularna pomoc finansowa dla osób starszych, samotnych, potrzebujących wsparcia, zamieszkujących małe miejscowości lub wsie, w których pobliżu znajduje się sklep Biedronka, a także aktywizacja społeczna tych osób. Ważnym elementem programu jest udział wolontariuszy Caritas w przekazywaniu kart, świadczona przez nich pomoc w zakupach i codziennych czynnościach. W realizację programu jest zaangażowanych ok. 2,5 tys. wolontariuszy Caritas.

W 2020 roku programowi towarzyszy akcja „Spełniamy marzenia”. Objętych nią zostało ok. 10% seniorów uczestników programu „Na codzienne zakupy”. Ich marzenia są realizowane w porozumieniu z wolontariuszami Caritas i przy ich pomocy – dzięki temu seniorzy mogą przeżyć coś, o czym marzyli (wyprawa rowerowa, wizyta u dawno niewidzianych znajomych) lub skorzystać z usług, na których sfinansowanie z domowego budżetu nie mogli sobie dotąd pozwolić (fryzjer, kosmetyczka). Koszt realizacji marzenia nie przekracza 150 zł. W związku z pandemią realizacja części marzeń przybrała postać zakupu świątecznych prezentów.

W 2019 roku Caritas Polska rozpoczęła program „Senior Caritas” – jest to konkurs dla Caritas diecezjalnych na działania aktywizujące seniorów. Zgłaszane projekty są często związane z udziałem w życiu kulturalnym, z aktywnością fizyczną i turystyką, a także z edukacją cyfrową. Chodzi o to, aby dzięki wspólnemu podejmowaniu różnych aktywności zminimalizować poczucie osamotnienia towarzyszące często seniorom, a także spowodować, aby osoby starsze miały satysfakcję z ciągłego rozwoju. Każdy z projektów może otrzymać dotację do 12 tys. zł. W 2020 roku, podobnie jak rok wcześniej, dotacje otrzymało 51 projektów. Rocznie w projektach Senior Caritas jest organizowanych ok. tysiąca działań aktywizujących. Bierze w nich udział blisko 4 tys. seniorów i ok. 1,6 tys. wolontariuszy. W 2020 roku pandemia pokrzyżowała plany aktywizacji seniorów. Zmieniają się formy zaplanowanych działań, czas realizacji projektów został przedłużony do końca czerwca 2021 roku. Program Senior Caritas jest organizowany we współpracy z Fundacją Biedronki.

„Koperta życia Caritas” to akcja zainaugurowana w listopadzie 2020 roku. Polega na wyprodukowaniu i dostarczeniu do Caritas diecezjalnych 20 tys. pakietów złożonych z plastikowej koperty, karty informacyjnej, naklejki na lodówkę i wizytówki do portfela. Pakiety mają dotrzeć do 20 tys. seniorów, osób samotnych, niepełnosprawnych. Karty informacyjne uzupełnione danymi o zdrowiu domownika są przechowywane w lodówkach, by ułatwić działania służb medycznych w ewentualnych nagłych sytuacjach.

Akcją mającą zwrócić uwagę na potrzeby seniorów, odwołującą się do międzypokoleniowej solidarności, jest „Jałmużna Wielkopostna”. Caritas, za pośrednictwem parafii rozprowadza skarbonki z hasłem „Dar juniora dla seniora”, do których dzieci i młodzież odkładają równowartość wydatków przeznaczanych na drobne przyjemności, których pozbawiają się w Wielkim Poście. Jest to ekumeniczna akcja charytatywna organizowana przez Caritas Polska, Eleos Kościoła Prawosławnego, Diakonię Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego i Diakonię Kościoła Ewangelicko-Reformowanego. Nie ma charakteru centralnego, wszystkie ofiary pozostają w parafiach, aby to właśnie parafie, parafialne zespoły Caritas i szkolne koła Caritas mogły udzielić osobom starszym pomocy materialnej. Jej ważnym aspektem jest wymiar wychowawczy działań inicjowanych w parafiach.

Bezdomni, wykluczeni społecznie

Trudno oszacować liczbę osób bezdomnych w Polsce ze względu na ich ruchliwość i brak precyzyjnych kryteriów pozwalających na zakwalifikowanie osoby w kryzysie wykluczenia społecznego jako bezdomnej. Oficjalnie podawane dane mówią o ponad 30. tys. osób, z których większość przebywa trwale lub przejściowo w największych aglomeracjach miejskich: w Warszawie, na Śląsku, w Trójmieście, Szczecinie. Przeciętnie bezdomny pozostaje bez dachu nad głową 6 lat.

Szeroką pomoc osobom w kryzysie bezdomności zapewniają Caritas diecezjalne, prowadzące schroniska, jadłodajnie i łaźnie. W Caritas Polska od 2013 r. prowadzony jest program wychodzenia z bezdomności i uzależnień dla młodych Damy radę. Jego uczestnicy, mężczyźni w wieku 25-35 lat, prócz pomocy w uzyskaniu mieszkania, pracy, zdobycia wykształcenia, mogą uzyskać wsparcie m.in. psychologa i terapeuty. Realizują plany readaptacji społecznej, pracują i zachowują abstynencję. Otrzymują też pomoc materialną na rozpoczęcie nowego życia w uzyskanych mieszkaniach.

„Uliczny Patrol Medyczny” to wspólny, całoroczny projekt Caritas Polska, Straży Miejskiej m.st. Warszawy i Stowarzyszenia Lekarze Nadziei. Polega na docieraniu do bezdomnych przebywających w tzw. miejscach niemieszkalnych (pustostany, działki, piwnice, itp.) z doraźną pomocą ratunkowo-medyczną. W 2019 r. patrol wyjeżdżał sto razy do ponad 100 lokalizacji na terenie Warszawy. Podczas tych interwencji wykonano 280 czynności medycznych i udzielono 353 porad. W sezonie 2020/2021 Uliczny Patrol Medyczny dostarcza również środki ochrony osobistej i prowadzi nadzór nad stanem zdrowia osób bezdomnych.

Akcja Caritas Polska i Straży Miejskiej m.st. Warszawy „Trochę ciepła dla bezdomnego” polega na dostarczaniu bezdomnym, przebywającym poza schroniskami, gorących posiłków, konserw, pieczywa, ciepłych koców, skarpet i innych rzeczy potrzebnych im w szczególnie trudnym okresie jesienno-zimowym. Załogi docierające do osób bezdomnych przywożą im także m.in. odzież, środki higieniczne, maseczki. W sezonie 2020/2021 zainteresowani mogą również skorzystać z pomocy psychoterapeutycznej i duszpasterskiej. Podczas poprzedniej edycji akcji Caritas Polska wraz ze stołeczną strażą miejską dostarczyły osobom bezdomnym ponad 3 tys. l zupy, 400 termosów, 200 koców, czapki i rękawice oraz 600 par wełnianych skarpet.

Pomoc migrantom i uchodźcom

W województwach wielkopolskim, zachodniopomorskim, warmińsko-mazurskim i mazowieckim działają biura pomocy migrantom i uchodźcom prowadzone w ramach czterech projektów realizowanych bądź współrealizowanych przez Caritas Polska. Zapewniają one cudzoziemcom wsparcie wyspecjalizowanych pracowników: doradców integracyjnych, międzykulturowych i zawodowych, prawników, psychologów. Osoby mające problemy ze zdrowiem mogą liczyć na refundację leków i wizyt lekarskich.

Organizowane są kursy adaptacyjne oraz kursy języka polskiego. Szczególną opieką otaczane są dzieci – mogą korzystać ze świetlic, które oferują zajęcia edukacyjno-rozwojowe i zapewniają integrację z polskimi rówieśnikami w ramach różnych aktywności. Wśród propozycji dla najmłodszych są zajęcia na świetlicy z opiekunem, spotkania z kulturą, turnusy wakacyjne. W Warszawie działa zespół taneczny Masovian Inter Folk, do którego uczęszczają dzieci i młodzież przybywające do Polski z różnych krajów.

Pomoc jest świadczona w różnych językach: polskim, czeczeńskim, rosyjskim, ukraińskim, angielskim, w zależności od potrzeb. Działania projektowe obejmują również warsztaty dla urzędników i nauczycieli, którzy na co dzień pracują z cudzoziemcami. Dla tych grup przygotowane zostały również praktyczne podręczniki na temat współpracy z migrantami. Organizowane są także spotkania z pracodawcami zatrudniającymi obcokrajowców na terenie RP. W latach 2019–2020 z oferowanych przez Caritas różnych form pomocy skorzystało ponad 11 tys. migrantów i uchodźców. Pieniądze na realizację wymienionych działań pochodzą z Funduszu Azylu, Migracji i Integracji, budżetu państwa oraz środków Caritas Polska.

Pomoc żywnościowa

Caritas Polska jest jedną z organizacji biorących udział w ogólnopolskim „Programie Operacyjnym Pomoc Żywnościowa 2014–2020”. Między grudniem 2019 r. a wrześniem 2020 r. do ponad 278 tys. osób zakwalifikowanych do skorzystania ze wsparcia w ramach Podprogramu 2019 trafiło blisko 14 tys. ton artykułów spożywczych o wartości niemal 63 mln zł. Dystrybucję żywności prowadziły diecezjalne Caritas. Pomoc można było uzyskać w 792 punktach wydawania żywności. Były to głównie parafie, ośrodki pomocy społecznej, jadłodajnie i placówki prowadzone przez Caritas oraz współpracujące z nią organizacje w 27 diecezjach i archidiecezjach. W sumie wydano ponad 950 tys. paczek i blisko 425 tys. posiłków. Oprócz rozdawania żywności, w ramach projektu zorganizowano ponad 1,5 tys. warsztatów w 16 województwach. Ich uczestnicy brali udział w zajęciach dotyczących przygotowywania posiłków, dietetyki oraz zdrowego odżywiania, jak również sprawnego zarządzania budżetem domowym i zapobiegania marnowaniu żywności. W związku z ogłoszeniem w Polsce stanu epidemii prowadzono także warsztaty szycia maseczek, czy zasad ochrony osobistej. Zajęcia miały charakter stacjonarny dopóki było to możliwe, a po wprowadzeniu zaleceń dotyczących zachowania dystansu społecznego odbywały się zdalnie.

Co roku przed świętami Wielkiej Nocy i Bożego Narodzenia pod hasłem „Tak. Pomagam!” organizowane są zbiórki żywności w ok. 2500 sklepach w całej Polsce. W każdą ze zbiórek zaangażowanych jest ok. 25 tys. wolontariuszy z Parafialnych Zespołów Caritas i Szkolnych Kół Caritas. Żywność z każdej zbiórki trafia do ok. 45 tys. osób z rodzin wielodzietnych, samotnych rodziców, bezdomnych i chorych oraz do placówek prowadzonych przez Caritas. W 2019 roku zorganizowano dwie zbiórki, podczas których zebrano łącznie 1 158,5 tys. kg żywności. Podczas zbiórki zorganizowanej w dniach 29–30 marca 2019 r. zebrano 524 500 kg żywności a podczas zbiórki, która odbyła się 6–7 grudnia 2019 r. – 634 000 kg. Żywność zbierana była w sklepach Biedronka, Lidl, Tesco, Carrefour, Kaufland, Lewiatan, Społem, POLOmarket i wielu innych. Ze względu na ograniczenia związane pandemią nie odbyła się wiosenna zbiórka w 2020 r. Wolontariusze Caritas pojawili się w sklepach we wrześniu – zebrali wówczas 92 tys. kg produktów spożywczych.

„Spiżarnia Caritas” to ogólnopolski program odbioru i dystrybucji pełnowartościowych produktów żywnościowych wycofanych ze sprzedaży w sklepach i hurtowniach. Żywność jest przekazywana najbardziej potrzebującym i ubogim w postaci paczek lub posiłków, za pośrednictwem punktów Spiżarnia Caritas i Parafialnych Zespołów Caritas. W programie uczestniczy 45 Caritas diecezjalnych oraz wiele organizacji współpracujących, które deklarują gotowość odbierania i dystrybucji żywności z ponad 1300 sklepów. W programie tym Caritas współpracuje między innymi z sieciami: Biedronka, Carrefour, Aldi, Tesco, Kaufland, Selgros, Lidl. Ponad 4 000 ton żywności rocznie jest wykorzystywanych w ramach pomocy żywnościowej dla najbardziej potrzebujących. W programie systematyczną pomoc w postaci paczek i posiłków otrzymuje ok. 50 tys. osób.

Okna życia

Pierwsze okno życia Caritas zostało otwarte w 2006 roku w Krakowie. W przeciągu niespełna 15 lat w całej Polsce powstało ich ponad 60. Okna życia to pomoc skierowana do matek, które znalazły się w dramatycznym położeniu i po urodzeniu dziecka nie są w stanie zaopiekować się nim. Pozwalają one na anonimowe pozostawienie dziecka w bezpiecznym miejscu. Okno życia Caritas można otworzyć od zewnątrz, jest ono ogrzewane i wentylowane. Po zostawieniu w nim dziecka uruchamia się alarm, który sygnalizuje osobom odpowiedzialnym potrzebę natychmiastowej interwencji. Przy wsparciu diecezjalnych Caritas okna życia prowadzą najczęściej instytucje kościelne, a znalezionymi w nich dziećmi zajmują się głównie siostry zakonne, które zgodnie z obowiązującymi procedurami przekazują pozostawione noworodki państwowym służbom ratowniczym. Do tej pory w oknach Życia Caritas odnaleziono 113 dzieci.

Pomoc ofiarom kataklizmów i klęsk żywiołowych

Powodzie bądź lokalne podtopienia, a także pożary, gwałtowne burze i uderzenia huraganów – to zjawiska powodujące ogromne straty materialne. Caritas przychodzi z pomocą poszkodowanym, którzy na skutek klęsk żywiołowych tracą dach nad głową i dobytek. Wsparcie może mieć charakter doraźny (pomoc rzeczowa, mobilizacja wolontariuszy) lub finansowy – wówczas diecezjalne Caritas oceniają potrzeby osób dotkniętych kataklizmem i przekazują im fundusze. Na zebranie środków ogłaszane są zbiórki o zasięgu lokalnym lub ogólnokrajowym. Inicjatywy pomocowe Caritas diecezjalnych wspiera Caritas Polska. W związku z gwałtownymi opadami, powodującymi podniesienie poziomu wód w rzekach, a co za tym idzie – podtopienia i szkody w licznych miejscowościach – Caritas organizowała pomoc m.in. w maju 2019 r. Zebrane przez Caritas Polska środki zostały przekazane na potrzeby poszkodowanych w diecezjach: tarnowskiej, sandomierskiej, przemyskiej, kieleckiej, krakowskiej i rzeszowskiej. Ponad rok później, pod koniec czerwca 2020 r., ulewne opady dotknęły Podkarpacie. Doszczętnie zalanych zostało 1,6 tys. gospodarstw, a 6 tys. uległo podtopieniu. Caritas przekazała na rzecz poszkodowanych blisko 1,85 mln zł (ponad 250 tys. zł zebrała na ten cel Caritas Polska).

Caritas Polska w walce z pandemią

W odpowiedzi na zagrożenie skutkami epidemii koronawirusa Caritas Polska uruchomiła w marcu 2020 r. dwa interwencyjne projekty pomocowe skierowane do najbardziej potrzebujących i dotkniętych skutkami trwającej epidemii – seniorów i medyków. W tym trudnym czasie wsparcie dotarło również do dzieci. Caritas Polska wraz z partnerami zakupiła komputery przenośne dla uczniów do nauki zdalnej w czasie epidemii. W ramach akcji i działań interwencyjnych Caritas Polska zapewniła pomoc o wartości ponad 30 mln zł.

Akcja #PomocDlaSeniora została uruchomiona 18 marca. Jej najważniejszym celem było wsparcie osób starszych (w tym także bezdomnych) poprzez zaspokojenie ich najważniejszych potrzeb w warunkach izolacji. Seniorzy otrzymywali żywność i środki higieniczne oraz ochronne (płyny do dezynfekcji, rękawiczki, maseczki) i wsparcie wolontariuszy w czynnościach wymagających wyjścia z domu (np. w zakupie leków). Mogli liczyć także na inne formy pomocy, w zależności od potrzeb – na przykład na opiekę psychologiczną. Na start akcji Caritas Polska przeznaczyła 1 milion złotych z własnych środków. Równolegle organizacja uruchomiła zbiórkę pieniędzy, żeby stopniowo zwiększać zakres i skalę działania. Fundacja Biedronki postanowiła włączyć projekt „Na codzienne zakupy” realizowany od 2018 r. z Caritas Polska, w kampanię parasolową #PomocDlaSeniora, przekazując 15 mln zł na wsparcie dla najstarszych.

Środki ze zbiórek i darowizn przekazanych w ramach akcji trafiają do Caritas diecezjalnych, które bezpośrednio niosą pomoc potrzebującym. Łącznie w ramach akcji #PomocDlaSeniora przez dwa miesiące od jej rozpoczęcia udało się zebrać środki finansowe oraz pomoc materialną o łącznej wartości ponad 21 mln zł dla kilkudziesięciu tysięcy osób potrzebujących wsparcia w całej Polsce.

W reakcji na prośby placówek służby zdrowia i personelu medycznego, który znajduje się na pierwszej linii frontu walki z koronawirusem, Caritas Polska uruchomiła 26 marca ogólnopolską akcję #WdzięczniMedykom, która ma na celu zakup niezbędnego sprzętu i wyposażenia dla szpitali walczących z epidemią. Akcję wsparło kilkunastu partnerów biznesowych Caritas Polska: Fundacja Carrefour, firmy Generali i Concordia, Fundacja JSW, Lidl, Gaz-System, AstraZeneca, PWPW, PGNIG, Nestle oraz Fundacja Banku PNB Paribas. Równolegle Caritas Polska uruchomiła zbiórkę pieniędzy dla darczyńców indywidualnych, żeby stopniowo zwiększać zakres i skalę działania.

Łącznie w ramach akcji #WdzięczniMedykom Caritas Polska zebrała od darczyńców środki i wyposażenie dla polskich medyków o wartości ponad 9 mln zł. Pozwoliło to na przekazanie ponad 100 placówkom ochrony zdrowia oraz kilkudziesięciu domom pomocy społecznej m.in. 100 respiratorów, 10 tys. kombinezonów ochronnych, ponad 300 tys. maseczek chirurgicznych, ponad 250 tys. rękawiczek ochronnych, 2 tys. przyłbic oraz kilkunastu specjalistycznych łóżek szpitalnych.