Dziedzictwo Mieszka I tematem konferencji podczas festiwalu Katharsis

Laboratorium Katharsis: dziedzictwo Mieszka I – w ramach Festiwalu Katharsis w Poznaniu odbyła się konferencja z udziałem prof. Tomasza Jasińskiego, prof. Jacka Bartyzela i dr. Pawła Milcarka, dr. Bartosza Izbickiego i Marcela Peresa, połączona ze zwiedzaniem kościoła NMP i pozostałości grodu Mieszka I w rezerwacie archeologicznym Genius Loci. Mieszko I jako budowniczy państwa polskiego, ówczesna teologia polityczna a także muzyka, jaka mogła towarzyszyć Chrztowi pierwszego władcy Polski stanowiły tematy refleksji panelistów.

Dr Paweł Milcarek zwrócił uwagę na związek rzeczywistości chrztu Mieszka I i cywilizacyjnego wpływu tego aktu rozpoczynającego historyczny proces chrystianizacji Polski.

– Chrzest Mieszka jest wydarzeniem fundamentalnie ważnym, a jednocześnie jest to rzeczywistość, w której ilość źródeł opisujących je jest znikoma – wskazał wskazując na konieczną powściągliwość przy stawianiu różnych tez. Istniejące dwa źródła – Thietmara z Merseburga z XÎ wieku i Gala Anonima z wieku XII są jednak spójne i utrwalają tradycję.

Historyk podkreślił, że trzeba pamiętać, iż mamy tu do czynienia z dwoma sakramentami – chrztu Mieszka oraz jego małżeństwa z Dobrawą, wskazując na jej rolę procesie chrystianizacji pierwszego władcy Polski.

– U początku naszej wspólnoty dzieje małżeńskie Mieszka i Dobrawy są na korzyść tej silnej, roztropnej kobiety, potrafiącej zarysować stopniowy plan uzyskania pewnego efektu. Ten spryt graniczący z pewną ryzykowną moralnie postawą Dobrawy wskazuje Titmar, który zwraca uwagę na to, jak stopniowo Dobrawa wprowadza Mieszka w wymagania wiary chrześcijańskiej – mówił.

Wskazując na społeczne konsekwencje chrztu władcy, historyk zwrócił uwagę na pierwszą moralną rewolucję, dotyczącą przyjęcia pierwszego z chrześcijańskich wymagań życia społecznego w każdej społeczności, gdzie zaczyna się chrystianizacja: zmiany prawa małżeńskiego, wprowadzenia ochrony monogamicznego małżeństwa w życiu tej społeczności.

Omawiając motywacje Mieszka I, dr Milcarek postulował holistyczną perspektywę, uwzględniającą zarówno jego zafascynowanie Dobrawą, stopniowe nawrócenie religijne, jak i planistyczną politykę.

Komentując kwestię politycznych konsekwencji chrztu podkreślił, że „dopiero chrześcijaństwo nauczyło nas odróżniać sferę religijną i polityczną”. Wskazał również na dojrzewanie w nowym narodzie chrześcijańskim spójnej cywilizacji – z własną kulturą, myślą polityczną i religijną.

Prof. Tomasz Jasiński omówił historyczne początki państwa polskiego wskazując, że Mieszko, uratował istniejące już państwo, jednak istniejące nie jak sądzono już w VI-VIIwieku, a w IX-X, do czego potwierdzenia przyczyniła się nowoczesna dendrochronologia. Polska powstała na skutek udanych podbojów okolicznych grodów. Sam Mieszko pojawia się po raz pierwszy w niemieckim źródle już między 962 a 965 rokiem, jako władca Słowian. Decyzja ślubu z Dobrawą, córką czeskiego księcia Bolesława Srogiego, miała wzmocnić również militarne możliwości Mieszka.

Historyk wskazał również na zaznaczenie powstałego w krótkim od mieszkowego chrztu czasie biskupstwa w Poznaniu, które podlegało bezpośrednio papieżowi, a nie okolicznemu arcybiskupowi, co również sprzyjało budowie i jednoczeniu polskiego państwa.

Odpowiadając na pytanie, kto był twórcą państwa, wskazał, że już w 940 roku dziadek Mieszka – Lestek, który pojawia się nawet w źródłach skandynawskich.

Dr Bartosz Izbicki podzielił się swoimi badaniami nad liturgiczną muzyką, która mogła wybrzmieć podczas chrztu Mieszka I. Wskazał na znaczenie dla liturgii zakonu benedyktynów, którzy już w czasie chrztu Mieszka byli na jego ziemiach, a jednym z nich był np. kapelan Dobrawy. Omówił źródłowe trudności i różne formy ówczesnego zapisu muzyki, wskazując na ważną rolę jej tradycyjnego przekazu. Podkreślił również różnorodność muzyki liturgicznej w całym ówczesnym Kościele zachodnim, nawet wewnątrz zakonów takich jak benedyktyni.

Prof. Jacek Bartyzel omówił symbolikę monarszego chrystocentryzmu w epoce karolińskiej i ottońskiej, skupiając się na warstwie ideowej. Właśnie na ten okres przypadają początki dziejów Polski i pierwsze koronacje. Wskazał, że niektórzy badacze uważają, że koronacja Bolesława Chrobrego miała miejsce już podczas Zjazdu Gnieźnieńskiego w roku 1000, na co wskazywać by mógł epizod opisany przez Gala Anonima – nałożenie przez Ottona jego korony na głowę pierwszego polskiego króla.

Omawiając teologię polityczną, jaką jest monarszy chrystocentryzm, wskazał, że pierwsza pojawia się już za Konstantyna Wielkiego u Euzebiusza z Cezarei, który dokonał przełożenia jedności Boga na jedyność władcy doczesnego (monoteizm polityczny). W XX wieku teoria ta uznana została za wadliwą ze względu na skłanianie się Euzebiusza ku arianizmowi negującemu boskość trynitarną.

„Kiedy odrodziła się za Karola i Ottonów instytucja cesarstwa, narodziła się inna teologia polityczna. Analogię Trójcy Święcej znaleziono w trójcy ziemskiej: odbiciem Boga Ojca jest papież, Syna Bożego – Cesarz, a Ducha Świętego – jedność Kościoła i Imperium – respublica christiana” – mówił prof. Bartyzel zauważając, że w centrum znalazł się aspekt chrystologiczny, zwłaszcza że za Ottonów papiestwo było w kryzysie. Cesarz uważany był za pierwszego syna Kościoła, pierwszego z obywateli, a papież – pierwszego kapłana Imperium. Idee te wzmocnił upowszechniony obrzęd namaszczenia królów, a potwierdzenie znalazły nawet w pismach papieży. Wskazywano na podobieństwa cesarza do Chrystusa, namaszczony władca miał naśladować namaszczonego Chrystusa. Królowie uczestniczyli w Bożej władzy. Doszło nawet do uznawania cesarza za homo Deus. Wizję tę odzwierciedlała ikonografia, co prof. Bartyzel zaprezentował, omawiając miniatury z ewangeliarza i sakramentarzy.

Dopiero Grzegorz VII zadał kres tej idei przy okazji sporu o inwestyturę. „Papież chciał zlikwidować równość między papiestwem a cesarstwem, wskazując na wyższość papiestwa” – powiedział profesor, przytaczając słynne Dictatus papae i omawiając ich wybrane tezy.

Marcel Peres z perspektywy muzyka i badacza opowiedział o roli muzyki w tych czasach i wpływie papieża Sylwestra II, który spopularyzował naukę nie tylko jako badanie starożytności, ale również przyrody. Sam był astronomem, przypisuje mu się skonstruowanie jednego z pierwszych teleskopów a nawet prace nad mechanicznym zegarem. Był również muzykiem i wprowadził w kościołach organy, co było głęboką rewolucją. – Dlaczego w Europie zachodniej je wprowadzono? Prawosławni i muzułmanie ich nie wprowadzają, bo są stworzone przez ludzi, a uważają, że jako takie nie są na tyle czyste, by wielbić Boga. Dopuszczenie organów oznaczało wielką wiarę w twórczość człowieka – wskazał francuski muzyk. Omówił również działanie ówczesnych organów – o innym brzmieniu niż dzisiejsze, co wykazał 40 lat temu, konstruując na podstawie dokładnych zapisków taki instrument.

Pełny program Festiwalu Katharsis dostępny jest na stronie: www.katharsis.fundacjaswietegobenedykta.pl

Organizatorem Festiwalu jest Fundacja Świętego Benedykta